Uw zoekacties: Luchtbeschermingsdienst Harderwijk, 1941-1948.

5074 Luchtbeschermingsdienst Harderwijk, 1941-1948. ( Streekarchivariaat Noordwest-Veluwe )

In onze collectie bevinden zich de archieven van de gemeenten Elburg, Ermelo, Harderwijk, Nunspeet en Oldebroek. De stukken gaan terug tot 1231. Ook kun je via dit venster zoeken in andere archieven die bij ons beheerd worden of overgedragen zijn, zoals kerkelijke archieven, het archief van je sportvereniging of bedrijfsarchieven zoals dat van de Veluvine verffabriek.

 
 

Kom je er niet uit? Kijk dan eens bij onze themapagina’s of de onderzoekstips. Uiteraard kun je ook altijd contact opnemen via het contactformulier. Onze deskundige medewerkers gaan je dan helpen met jouw vraagstuk.

beacon
 
 
Naar boven om te zoeken
5074   Luchtbeschermingsdienst Harderwijk, 1941-1948.
Inleiding
Al vroeg had men door, dat hoewel er in Genève vredesonderhandelingen waren, het er in Europa niet veiliger op werd. De nieuwe methoden en strijdmiddelen, zouden een nieuwe oorlog nog verschrikkelijker maken als alle vorige. Nu zou met vliegtuigen en strijdgassen het grote gevaar voor de burgers uit de lucht komen. Vandaar dat eind twintiger jaren en begin dertiger jaren al gesproken werd over maatregelen om de burgers te beschermen tegen aanvallen vanuit de lucht. (zie hiervoor ook het archief van de vereniging voor luchtbescherming, afdeling Harderwijk onder toegangsummer 21)
In 1932 werd Harderwijk aangewezen als plaats, die gevaar zou kunnen aantrekken van luchtaanvallen omdat het een garnizoensplaats en mobilisatieplaats was. Men moest als gemeente hierdoor zelfstandig maatregelen nemen in het opzetten van een Luchtbeschermingsdienst. In het volgende jaar werden de zaken ter hand genomen en begon de dienst onder leiding van het hoofd van Politie J.W. Felix en onder verantwoording van de burgemeester.
Bij het geven van alarm zouden de sirenes van het Havenhoofd en de oude kazerne hun geluid geven aangevuld met stoomfluiten van de fabrieken. Verder zouden personen op rijwielen de stad ingaan met borden van "Luchtalarm" en personen die op een scheepshoorn bliezen. Later werden er vier sirenes bijgeplaatst om alle inwoners op tijd op de hoogte te stellen.
Aan het einde van het alarm luidden de kerkklokken van de Gereformeerde kerk en de Stadsklok aangevuld weer met enkele personen in alle richtingen op de fiets voorzien van de wapperende nationale driekleur.
Er werd contact gezocht met de commandant P. Goosen van de luchtwachtdienst. Ze hadden bureau in de timmerwerkplaats aan de Grote Poortstraat 33, de voormalige R.K. kerk, waar op het dak ook een uitkijkpost was gevestigd. Hier werd een politieagent gestationeerd om de waarschuwingen voor alarm zo snel mogelijk te krijgen. Later werd de "kijk en luisterdienst" een eigen onderdeel van de Luchtbeschermingsdienst.
Onder commissaris J.H. Wijngaart kwam het Luchtbeschermingsplan Harderwijk tot stand op 10 oktober 1938.
De gemeente werd in 2 vakken verdeeld en vak A werd weer verdeeld in 3 wijken en de wijken werden weer verdeeld in blokken. Ook werd er een onderverdeling gemaakt in allerlei diensten Zo onderkennen we in plan:
a. Waarschuwings, alarmerings- en verbindingsdienst
b. Geneeskundige dienst annex reddingsdienst
c. Opruimings- en herstellingsdienst
d. Ontsmettings dienst
e. Chemische dienst
f. Algemene reservedienst.
Alhoewel er ambtenaren in loondienst waren was de organisatie gebaseerd op vrijwilligheid. Veel van deze vrijwilligers kon men verkrijgen van de Burgerwacht, die onder de leiding stond van commandant P.H. van Lonkhuijzen. In 1937 worden de namen doorgegeven van 45 mannen, die dienst kunnen doen als hulppolitie. Verder werd er gebruik gemaakt van organisaties als de padvinderij en de in 1939 opgerichte afdeling Harderwijk van de Nederlandse Vereniging voor de luchtbescherming.
Deze laatste was een organisatie voor zelfbescherming van de burgers en legde de nadruk op voorlichting, studie, oefeningen. Zij zou het middelpunt moeten zijn van het particulier initiatief, maar in tijd van nood schoot een dergelijke organisatie tekort. Met name tijdens de bezetting werden de spanningen gevoeld tussen vrijwilligheid en dwang en tussen werken voor de bezetter en bescherming van de bevolking.
Op het moment dat de oorlog uitbrak was de sterkte van de luchtbeschermingsdienst:
Radioluisterdienst: 32 personen
Uitkijk en Luisterdienst: 6
Waarschuwings-, alarm- en Verbindingsdienst: 37 + padvinders als ordonnans Geneeskundige dienst: 4 artsen en 60 leden
Brandweer: 87
Politiedienst: 77
Opruimings- en herstellingsdienst: 48
Dienst Gemeentewerken: 77
Ontsmettingsdienst: 29
Veterinaire dienst: 10
Chemische dienst: 10 waarvan 8 gasverkenners
Ingevolge de verordening van de Rijkscommissaris voor het bezette Nederland werd op 22 januari 1942 verordend dat de gemeenten verplicht zijn een Luchtbeschermingsdienst op te zetten en daarvoor gelden te voteren. Met het inwerking treden van de Verordening Organisatie Politie van 1 maart 1943 wordt de luchtbescherming een taak en aangelegenheid van de politie.
De commandopost bevond zich op het adres Groote Poortstraat 66 eigendom van de heer P. van Werven, huur van Groote Marktstraat 16 voor de Opruiming en herstellingsdienst(voormalig PTT magazijn)
Op 24 februari 1944 wordt melding gemaakt dat vanaf die datum door "Flak" met scherp wordt geschoten op de overtrekkende Engelse en Amerikaanse vliegtuigen.
1. Het archief
laatste wijziging 25-02-2023
18 beschreven archiefstukken
Inventaris
1. Stukken betreffende de organisatie
2. Goederen en materieel
3. Financiële bescheiden
4. Personele aangelegenheden
5. Werkzaamheden en uitoefening van de taak
13 Stukken betreffende voorlichting in veiligheid en bedrijfsbescherming,, 1943-1945. 1 omslag
14 Stukken betreffende oefeningen voor luchtalarm,, 1940-1944. 1 omslag
15 Stukken betreffende de controle op het verduisteren van woningen,, 1943. 1 omslag
16 Stukken betreffende schuilplaatsen en gebouwen,, 1939-1945. 1 omslag
17 Voorbereiding van een eventuele evacuatie van de bevolking van Apeldoorn naar Harderwijk,, 1943. 3 stukken
18 Rapporten en procesverbalen van vliegtuigaanvallen,, 1944-1945. 1 omslag
5074 Luchtbeschermingsdienst Harderwijk, 1941-1948.
Inventaris
5. Werkzaamheden en uitoefening van de taak
18
Rapporten en procesverbalen van vliegtuigaanvallen,, 1944-1945. 1 omslag
Datering:
1944-1945
Omvang:
1 omslag
Organisatie: Streekarchivariaat Noordwest-Veluwe
laatste wijziging 20-06-2022
N.B.: 11-01-1944. Neerstorten vliegtuig op 10 km. N.W. van Harderwijk in het IJsselmeer. 3 leden van de bemanning landden in het IJsselmeer en opgevist, waarvan 1 verdronken. Ook is een lid van de bemanning in Hierden geland en door de Duitse Patrouille opgevist.
N.B.: 10-02-1944. Bommen en brisantbom. 1 brandbom op een meter van de boerderij van Gerrit Dooyeweerd G.24 te Hierden. Ruitschade bij A. Bos F.5, B. Kevelam F.3, J.v.Olst F.30I, G.v.d. Berg G.28 en A. Franken F.43, allen te Hierden.
N.B.: 20-02-1944. Neerstortten van een viermotorig vliegtuig> In de wrakstukken zijn 2 leden van de bemanning dood aangetroffen. Later blijken er 6 personen te zijn gedood, waaronder de gezagvoerder Frank William Burdett.
N.B.: 27-02-1944. Bewoners landhuis "De Hoeve" te Hierden melden vondst niet ontplofte bom. In akkermaalsbosje op de zuidelijke oever Hierdensebeek tussen Molenweg en station Hulshorst. Het blijkt een ledig benzine reservoir.
N.B.: 15-03-1944. Luchtalarm gegeven. Vijf Amerikaanse jagers hebben artillerie schietterrein te Hierden beschoten. Een aangemeerde vliegboot in brand geschoten. Enige Duitse soldaten gedood en gewond. Ruitschade aan drie woningen aan de Kapelsteeg.
N.B.: 22-03-1944. Luchtalarm gegeven.
N.B.: 31-05-1944. Engels jachtvliegtuigen doen aanval op locomotief N.S. op stationsterrein Harderwijk. Ter Riet leerling machinist wonende te Amersfoort raakt licht gewond. Een granaatscherf van het Duitse afweer komt op het N.H. oude mannen en vrouwenhuis op het Kerkplein. In het dak een gat ter grootte van 3 m2.
N.B.: 04-06-1944. Verklaring G.J. Colder dat er een gedeelte van een vliegtuig in de sloot achter zijn woning Stationslaan 93 ligt.
N.B.: 20-06-1944. Jachtvliegtuigen doen een beschieting op de trein Amersfoort-Zwolle. Er is een dode en gewonden. Dit was bij Station Hulshorst.
N.B.: 04-08-1944. Treinbeschieting op overweg Fokko Kortlanglaan te Ermelo. Er zijn veel slachtoffers.
N.B.: Overleden zijn A. Overbeek, geboren 15-01-1913 en wonende te Utrecht; P.B. Brinkman geboren en wonende te Amsterdam; Andreas Koot geb Amsterdam 19-01-1895 en wonende te Roermond. In het ziekenhuis zijn aan de verwondingen overleden Willempje Kos geboren 20-12-1925, Paultje Langedaen 4 jr. wonende te Amsterdam.
N.B.: Zwaargewond zijn B.G.J. Doesburg-Smit geb. Arnhem 01-05-1906 en wonende te Harderwijk; Erik Koot, geb. Harderwijk 03-07-1932 en wonende te Roermond.
N.B.: 05-09-1944. Beschieting waarbij het dak van de heer Beers, Achterom of Korte kerkstraat 7 en T.v.d. Hoek, Smeepoortstraat 38 zijn geraakt.
N.B.: 07-10-1944. De sleepboot "Arie" met kap. Rietdijk en het tankschip Groot Ammers VII zijn beschoten. Hierbij is Maria van der Schoot, geboren Nijmegen 30-01-1924 en wonende te Amsterdam, gedood. Zij was in Lemmer als verstekeling aan boord van de tankboot gekomen.
N.B.: 11-10-1944. Luchtbombardement op spoorwegemplacement en haven. Vijf personen vinden e dood. Goossen Foppen geb. Harderwijk 17-11-1923, Willem Bands geb. Harderwijk 24-091928; Klaas Scheepstra geb. Blokzijl 03-10-1909; Taeke Scheepstra geb. Blokzijl 04-06-1911 en Heimen Foppen geb Harderwijk 16-09-1913.De vissersvaartuigen Hk19, Hk38, Hk51 en Hk 156 zijn totaal vernield. Hk.13 en Hk116 zijn zwaar beschadigd evenals het m.s. Aaltje Johanna. Het m.s. kasteel Staverden loopt glasschade op. De woning Scheepshelling 1 van J. Oost is vernield. De huizen Havenkade 1 - 10 hebben veel glas en pannenschade. De gashouder van de gasfabriek is beschoten en de bergloods van de Visserijvereniging "Onze Toekomst"is vernield, Ook Scheepshelling 5 en 7 zijn vrij ernstig beschadigd.
N.B.: In de omgeving van het Station zijn 24 bommen afgeworpen en geschoten met boordwapens. De woningen Baanweg 1 en 2 respectievelijk bewoond door Dooijeweerd en Lieman staan in brand, terwijl de woningen Baanweg 5 en 6 volledig zijn ingestort (bewoond door Van de Berg en Schuit. Achter Weiburglaan 1 is een bom geëxplodeerd, waarbij Jannetje Renden geb. 01-10-1883 vr.v. Beert Smit ernstig gewond is geraakt aan het rechter onderbeen. Ook is het houten gebouwtje op het terrein van de gemeentelijke slachtplaats weggevaagd.
N.B.: 13-10-1944. Aanval op het station, waar 2 Duitse transporttreinen staan. Het wachtlokaal wordt hierbij verwoest en 2 goederenwagons met paarden staan in brand. Ook een goederenloods brand af. Verschillende Duitse soldaten zijn gewond en of gedood. Nederlandse werklieden, die afgekeurd waren voor tewerkstelling en op weg naar huis zijn het slachtoffer. Frans Marinus Hentenaar, geb. Rotterdam 20-11-1902 wordt gedood. Zwaar gewond is D.J. Dolderman, lichtgewond zijn A. Spijker, J. Meerwijk, J.G. Wuestman, C. Wuestman, G.C. van Beek. De woning Stationslaan 10 van fam. Scholten krijgt een voltreffer en de woning Stationslaan 12 van fam. Wuestman loopt ernstige schade op. Ook het Chr. Lyceum en het huis van fam. Postuma, Stationslaan 9 lopen schade op. Verder heel veel glas en dakpannenschade.
N.B.: 20-10-1944. Aanval van vliegtuigen, waarbij Stationslaan 5 een voltreffer krijgt (J. Essenburg) en nr.4 van fam. Van Lonkhuizen in brand staat nr. 6 schijnt ook verloren te zijn gegaan 8 en 10 lopen wel waterschade op. Garage Van Maanen Verkeersweg 1 en het huis van fam. Bouma Verkeersweg 5 zijn ernstig beschadigd. In het zwembassin "Sijpel" wordt door de luchtdruk weggeslingerde en gedode Gerrit Jan Makaske gevonden.
N.B.: 22-10-1944. E de Weerd geb. Harderwijk 12-01-1919 ter hoogte van de zgn. Bliksdam te Hierden door Duitse militair aangeschoten.
N.B.: 28/29-10-1944. Twee brisantbommen op het spoor. Veel glas en pannenschade Parallelweg 12-16 te Hierden.
N.B.: 29-10-1944. Bombardement omgeving station N.S. Het seinhuis en de rails zijn onbruikbaar geworden. Het oude pompstation is geheel verdwenen en het ketelhuis van de melkfabriek "Amersforthia" hebben schade opgelopen.
N.B.: 11-11-1944. Beschieting trein met Duitse militairen.
N.B.: 21-11-1944. Engelse jager brandend in zee gestort. De vliegenier red zich met parachute en komt neer op het dag van Hoogstraat 37. Door een rukwind valt hij en komt hij op straat terecht. Hij wordt afgevoerd naar het Duitse hospitaal "Westenholt".
N.B.: 25-12-1944. Er is een beschieting van Engelse jagers door de Duitse Weermacht. Een van de mitrailleurkogels treft de 7 jarige Jannetje van Os in haar huis aan de Tonselseweisteeg 10.
N.B.: 11-02-1945. Neerstortten Engels vliegtuig in nabijheid "Konijnenberg". De piloot is gedood en gedeeltelijk verbrand.
N.B.: 15-02-1945. Afgeworpen worden 2 bommen naast en tegenover Nassaulaan 5-1. Er is veel glasschade aan diverse panden.
N.B.: 30-03-1945. Melkauto werd te Doornspijk, door een vliegtuig beschoten. Chauffeur Johannes van Zijl blijft ongedeerd. Wel is de melktank kapot geschoten.
N.B.: 17-04-1945. Er is een aanval op in de havenliggende marinevaartuigen van de Duitse Kriegsmarine. Hierbij is een jager verongelukt en in zee neergestort. ?? ?? ?? ??

4
laatste wijziging 25-02-2023
18 beschreven archiefstukken

Kenmerken

Vestiging:
Harderwijk
Categorie:
laatste wijziging 25-02-2023
18 beschreven archiefstukken