Het archief is openbaar. Alleen het inventarisnummer 13 is tot 2022 slechts raadpleegbaar na verkregen toestemming van de directeur van het NIOD. Voor bezoekers die deze toestemming willen hebben, ligt een formulier bij de balie van de studiezaal van het NIOD.

Henk Toby (12-07-1916) groeit op in een gereformeerd gezin in Wormerveer, waar hij van jongs af aan werkzaam is in het familiebedijf Toby's Wooninrichting BV. Tijdens de mobilisatie krijgt hij in Wormerveer een aanstelling als commandant van de luchtwachtdienst. In 1942 ontmoet hij Ida Verkuyl (1924-2007). In de correspondentie, die direct na deze ontmoeting op gang komt, is te lezen dat zich al snel een hechte vriendschap ontwikkelt die uitmondt in een relatie en een verloving. Onbezorgd is hun verhouding echter niet. I. Verkuyl wordt ernstig ziek, ze lijdt aan ruggemerg tubercolose en moet zware medische behandelingen ondergaan. Bovendien brengt het verzetswerk van H. Toby veel spanning met zich mee. Na de Duitse bezetting was H. Toby betrokken geraakt bij de hulp aan onderduikers en werd hij actief bij de verspreiding van Vrij Nederland. Toen, na een afsplitsing van Vrij Nederland, in 1943 de gereformeerde (orthodox protestants-christelijke) verzetskrant Trouw werd opgericht, was H. Toby mede betrokken bij de oprichting van de landelijke verspreidingsgroep en in een later stadium werd hij provinciaal leider van Noord-Holland voor de verspreiding van de krant. Hoe gevaarlijk het werk is, blijkt in februari 1944 als hij in Haarlem wordt opgepakt. Na een korte gevangenschap in de gevangenis van Rotterdam, het concentratiekamp Vught, vliegveld Gilze Rijen en wederom Vught, wordt H. Toby in mei van datzelfde jaar naar het concentratiekamp Dachau getransporteerd.

Enkele weken later wordt hij naar het buitencommando in Allach van dit kamp overgebracht, waar hij in de BMW- fabriek tewerk wordt gesteld. In het archief is de correspondentie te vinden die hij in deze periode voert met zijn ouders en zijn verloofde. I. Verkuyl wordt in deze periode geopereerd en moet voor lange periode het bed houden.

Bij het voeren van deze briefwisseling krijgt H. Toby hulp van Nico Spaans, die vanwege de Arbeitseinsatz in deze fabriek werkzaam was. Doordat hij geen politiek gevange was, kreeg hij meer vrijheid om met thuis te corresponderen. Diverse brieven worden via N. Spaans, gebruikmakend van schuilnamen zoals Henk Tienstra, verstuurd. Na de oorlog legt H. Toby een verklaring af, waarin hij Spaans prijst voor zijn hulp. Deze verklaring is in het archief terug te vinden onder inventarisnummer 10.

In 1945 wordt H. Toby ernstig ziek, hij lijdt aan dyfterie en balanceert op het randje van de dood. Met hulp van mede-gevangene Pim Boellaard krijgt hij echter een uitzonderlijk goede behandeling. In zijn aantekeningenboekje (inventarisnummer 7) beschrijft H. Toby hoe hij op 30 maart per 'Moorexpres' van Allach naar Dachau wordt overgebracht. Daar wordt hij behandeld met electrische massage en vitamine b en langzaam herstelt hij. Hiervan zijn een tweetal statussen bewaard gebleven (inventarisnummer 8). In deze periode wordt H. Toby verpleegd door Pim Boellaard.

Op 6 mei 1945 kan H. Toby zijn ouders en zijn verloofde opgelucht berichten dat hij het best maakt en dat hij sinds 1 week vrij is. Na een lange reis arriveert hij op 30 mei in Nederland en een jaar later treedt hij met I. Verkuyl in het huwelijk. Na de geboorte van hun eerste kind, ze zijn dan net een jaar getrouwd, wordt I. Verkuyl wederom ernstig ziek. Er wordt long tubercolose geconstateerd. In het naoorlogse Nederland zijn echter voor een goede behandeling niet de juiste medicijnen voor handen. Via een ver familielid in de Verenigde Staten weet H. Toby toch de goede medicatie in handen te krijgen (zie inventarisnummer 6), waardoor I. Verkuyl volledig kan herstellen.

H. Toby kan zijn verloofde, ouders, familie en vrienden op 6 mei 1945 berichten dat hij bevrijd is.

Overlijdensadvertentie van H. Toby in het Dagblad Zaanstreek, 19 april 2010.

Voor vervolgonderzoek raadplege men de volgende archieven en literatuur.

aanvraaginstructie
Archiefstukken uit dit archief kunnen in de studiezaal van het NIOD worden aangevraagd
onder vermelding van: archief 828, inv.no. ...
Het inventarisnummer is vermeld in numeriek oplopende volgorde,
links naast de beschrijving van de stukken