We hebben nu bijeen fotokopieën van niet minder dan vierhonderdenvijftig dagboeken uit de oorlogsjaren. Het is een prachtige, men mag wel zeggen het is een unieke collectie. Maar we zijn er nog niet tevreden mee. Want de lotgevallen van bepaalde groepen Nederlanders zijn nog niet in onze collectie vertegenwoordigd. We zoeken nog: dagboeken van Engelandvaarders, dagboeken van landgenoten uit concentratiekampen of gevangenissen en dagboeken van onderduikers. Laat hij of zij even een briefkaartje sturen aan ons adres en dan stellen wij ons met de schrijver of schrijfster in verbinding.

Mannen en vrouwen van Nederland,

Onze taal kent geen woorden voor hetgeen in ons aller hart omgaat in deze uren der bevrijding van geheel Nederland. Eindelijk zijn wij weer baas op eigen erf en aan eigen haard. Verslagen is de vijand, van oost tot west, van zuid tot noord, verdwenen het vuurpeloton, de gevangenis en het martelkamp, voorbij is de namelooze druk, voor u nimmer rustlatende gedachte aan vervolging welke vijf jaren lang u heeft gekweld, voorbij is de verschrikking van den hongersnood.

Warmen dank breng ik, mede namens u allen, aan onze bondgenooten en den strijdmacht voor onze bevrijding en voor onze redding uit den greep van den hongerdood.

Hulde aan onze Binnenlandsche Strijdkrachten, die hun uiterste krachtsinspanning gaven en nog geven en voor wie geen offer te zwaar was waar het gebracht moest worden voor de bevrijding van ons volk.

Hulde ook aan hen die buiten Nederland streden, hetzij te land, ter zee of in de lucht en vanzelf reken ik hierbij onze varende en strijdende koopvaarders en schippers en de velen, die in de strijd, ontbering, en lijden nimmer bekend zullen worden, omdat er geen getuigen of overlevenden daarvan zijn die ons hiervan konden berichten.

Hulde aan allen, die waar ook en hoe ook, hetzij door het offer van hun leven te brengen, hetzij door het dagelijksch in het grootste gevaar te begeven om deze groote dag van bevrijding thans te doen beleven.

In zeer bijzondere mate gaan met u mijn gedachten uit naar allen die dezen dag niet met ons mogen beleven en ik deel de smart der talloos velen die treuren om hen die heengingen. Niet minder leven wij allen mede met degenen die nog in de onzekerheid verkeren omtrent het lot van hen die hun lief zijn.

Vervuld met diepe eerbied en bewondering breng ik u allen hulde voor uw verzet, waarin gij al die lange, bange jaren die gij zo schitterend hebt volbracht, een verzet dat u heeft samengesmeed tot één, eendrachtig, ondeelbaar volk dat tot zijn roeping is berust.

Ons allen wacht een groote taak, waarmede wij, nu wij weer gelukkig vereenigd en geheel onszelf kunnen zijn, terstond een aanvang moeten maken. Onder den druk van den overweldiger hebben wij onszelf teruggevonden, is onze volkskracht opnieuw ontwaakt, wij zullen hiervan het bewijs moeten leveren. Ons evenwichtig karakter, onze eeuwenoude beschaving en onze stuwende [volkskracht] zullen ongetwijfeld de daden weten te stellen, waardoor wij de wereld kunnen tonen hetgeen wij vermogen.

Laten wij allen de handen thans ineenslaan, gedreven door onze innerlijke kracht, onze plicht verstaan en niet achterblijven op den weg, waarop zij die wij in zoo hooge ere houden ons voorgingen; den weg, die zij met hun hartebloed ons hebben gewezen.

Rijksgenooten in Oost en West, ook voor u is Nederlands bevrijdingsdag een historische feestdag. Het is ons allen een groote voldoening te weten hoe innig gij met ons medeleeft. Meer dan ooit zijn wij naar geest vereenigd met onze Rijksgenooten van Nederlandsch-Indië die nog zo bitter onder den zwaren druk van den vijand moeten lijden. Moge ook voor hen, mede door onze krachtsinspanning, spoedig het uur van bevrijding aanbreken. In de ontwikkeling der krijgsberichten in de laatste maanden mogen wij ongetwijfeld een gunstig voorteken zien.

Landgenot[en], wij houden thans onzen blik gericht op den toekomst, waarin onder den zegen van den Allerhoogste, Nederland zal herrijzen, en zijn hoge roeping in de wereld vervullen.

Het verheugt mij bijzonder, dat dank zij de welwillende medewerking van de Engelsche autoriteiten, dit Nederlandsche kwartier in de uitzendingen van de Britsche radio is ingelascht, en ik spreek de hoop uit, dat vele landgenooten, waar zij zich ook mogen bevinden, voortaan getrouwe luisteraars zullen zijn van de vaderlandsche gedachten, die hen langs dezen weg bereiken. En thans is het mij een waar genoegen, met dit korte woord de eerste te zijn, die in dat kwartier tot u spreekt. In de eerste plaats wil ik met u allen in diepe ontroering het Vaderland gedenken, dat zoo zwaar getroffen is door den rampspoed van den oorlog. Wij gedenken daarbij het onnoemelijke leed, dat over ons volk is gekomen en dat het bij voortduring drukt. Wij willen hulde brengen aan de helden, die bij de verdediging van ons Nederland ten offer vielen aan hun plicht, hulde aan den moed van onze weermacht, die te land, ter zee en in de lucht, met inspanning van haar uiterste kracht, den zooveel sterkeren aanrander veel langer heeft weten te weerstaan dan deze had verwacht. Na al hetgeen er reeds over den oorlog, waarin wij gewikkeld zijn, gezegd en geschreven is, zult ge zeker niet verwachten, dat ik in dit korte oogenblik zal ingaan op den krijg zelf en de vele vraagstukken die daarmee verband houden. Maar wel moeten wij ons er van rekenschap geven, dat de oorlog hoe langer hoe meer zijn ware karakter openbaart, als zijnde in zijn diepste wezen voor ons een strijd tusschen het goede en het kwade, een strijd tusschen God en ons geweten eenerzijds en anderzijds de duistere machten die in deze wereld hoogtij vieren.

Het betreft een strijd, die - behoef ik het u te zeggen - op geestelijk gebied thuis behoort en diep verborgen in het hart van den mensch wordt gevochten, maar die thans op de meest ontstellende wijze aan het daglicht is getreden in de gedaante van deze groote wereldworsteling, waarvan wij de onge­lukkige slachtoffers zijn en waaronder alle volken lijden. Bij dezen oorlog gaat het er om aan de wereld een waarborg te geven, dat zij die het goede willen, niet belet worden dat tot stand te brengen. Zij die meenen, dat de geestelijke waarden, die de menschheid zich heeft verworven, door de scherpte des zwaards kunnen worden vernietigd, moeten de ijdelheid daarvan leeren beseffen. Ruw geweld is niet in staat een volk zijn overtuiging te ontnemen.

Gelijk eertijds noch wapengeweld, noch de vlammen van den brand­stapel, noch verarming en lijden onzen vrijheidszin, onze gewetensvrijheid en onze geloofsvrijheid ooit hebben kunnen uitroeien, zoo houd ik mij overtuigd, dat ook in het huidige tijdperk wij en allen, die zoo denken als wij - tot welk volk zij ook mogen behooren - uit deze beproeving ge­sterkt en gelouterd in en door al wat hun en ons heilig is, zullen her­rijzen.

Dat het voor dit verheven doel is, dat reeds duizenden van onze dapperen het offer van hun leven brachten en dat dit offer dus niet vergeefsch is geweest, strekke hun nabestaanden en ons allen tot troost. Al heeft ook de vijand den vaderlandschen bodem bezet, Nederland zal den strijd volhouden zoolang tot voor ons een vrije gelukkige toekomst op­daagt. Onze geliefde driekleur wappert fier op de zeeën, in grooter Neder­land in Oost en West; en zij aan zij met onze bondgenooten zetten onze wakkere mannen den strijd voort. De deelen van het Rijk overzee, die zoo treffend blijk gaven van hun medeleven in de ramp, die het Moederland trof, zijn meer dan ooit nauw met ons verbonden in hun denken en voelen. In onverbrekelijke eenheid willen wij handhaven onze vrijheid, onze onaf­ hankelijkheid en het grondgebied van het geheele Rijk. Ik wek mijn landgenooten in het Vaderland en overal waar zij zich bevinden, op om, hoe donker en moeilijk de tijden ook zijn, te blijven ver­trouwen in de eindoverwinning van onze zaak, die niet alleen sterk staat door kracht van wapenen, maar niet minder door het besef, dat het gaat om onze heiligste goederen. Ik heb gezegd.

Landgenooten in het Vaderland,

Weer heeft het schrikbewind martelaarsbloed doen vloeien en dreigender dan ooit is zijn niemand ontziende vuist opgeheven tegen onschuldigen. Het is u niet eens geoorloofd blijk te geven van uw afgrijzen en uw smart moet gij diep in uw hart verbergen, voor een wijle. Daarom zeg ik wat u thans nog verboden is te zeggen en ik zeg ook: het getij gaat keren. Iedere hamerslag in de zich steeds uitbreidende fabrieken en werkplaatsen in Groot-Brittannië en in Amerika brengt dien keer nader. Hoog stapelen de voorraden oorlogstuig zich op, in toenemende hoeveelheden worden nieuwe schepen en vliegtuigen afgeleverd en onverpoosd oefenen zich honderdduizenden en honderdduizenden voor de verplettering van den overweldiger. De tijd komt gewis dat er zal zijn bij uw beulen weening en knersing der tanden en wroeging, maar het zal te laat zijn, te laat.

Zij kunnen het ons niet ontnemen ons geestelijk eigendom, onze volks[zin], onze wil het koste wat het wil vrij te zijn. Door hun schrikbewind volgen zij hun zwakheid en komen de fouten bemantelen, maar die mantel is doorzichtig en kan de werkelijkheid niet voor ons oog verbergen. Maar het is juist met die werkelijkheid voor oogen, dat ik u herinner aan mijn raad: weest vastberaden, maar bedachtzaam. Een onvoorzichtig woord kan uzelf en anderen in gevaar brengen, het kan het belangrijke werk schaden dat in de naaste toekomst op u wacht.

Rijksgenooten in Nederlandsch-Indië, wat ik tot Nederland zeide geldt helaas in vele opzichten ook voor u, zij het soms in andere vorm. Hoe heb ik u te verzekeren hoe diep mijn medeleven met u zijn en mijn begrijpen van uw smart en lijden, maar God dank, ook bij u zal het getij kenteren en ik hoop dat die kentering voor u de voorbode moge zijn van een gelukkige toekomst.

In het bijzonder gedenk ik thans hen, die hun vrijheid werden beroofd. Hun offer werd gebracht voor uwer bevrijding. Door de radio zult gij vernomen hebben, dat dr. Van Mook andermaal door mij is benoemd tot Minister van Koloniën, het zij hem gegeven belangrijk en nuttig werk te verrichten voor het geheele Rijk, voor Oost en West, bovenal voor de bevrijding en het herstel van Nederlandsch-Indië, daarin bijgestaan door de kundige mannen die voor de voortzetting van de oorlogvoering Insulinde met hem verlieten.

Met bijzonder genoegen heb ik de te Londen overgekomenen waaronder ook generaal Van Oyen ontmoet, zij vormen allen tezamen voor mij een waardevolle schakel tusschen mij en grooter Nederland onder de keerkring.

Dr. Gerbrandy zal door zijn benoeming tot Minister van Algemeene Oorlogvoering voor het Koninkrijk zijn volle werkkracht kunnen wijden aan de leiding van de algemeene oorlogvoering. Eerst, als eenmaal alles zal geweten mogen worden, zal het veelomvattend karakter kunnen verstaan van den arbeid waarvoor onder de huidige omstandigheden mij de raadslieden zich gesteld zien, om mij bij te staan ten einde in de nauwste samenwerking met onze trouwe bondgenooten ten strijd tegen onze vijanden in de verschillende werelddeelen tot het goede einde te brengen. In aansluiting aan dien arbeid wordt voortgewerkt aan plannen voor de toekomst van het Rijk op economisch en sociaal gebied. De berichten die mij bereiken omtrent de bestaande belangstelling voor deze gewichtige onderwerpen in Nederland, verheugen mij bijzonder.

Tot u Rijksgenooten in West-Indië, de enige gebiedsdeelen waar onze vaderlandsche vlag nog in vrijheid wappert, een woord om uiting te geven aan mijn waardering voor het sterk gevoel van saamhorigheid en voor de offervaardigheid voor de gemeenschappelijke zaak, waarvan gij bij voortduring blijk geeft. Evenals gij uw taak hebt in den algemeenen strijd voor de vrijmaking, zult ook gij geroepen worden om mede te werken aan den opbouw van de toekomst.

Thans richt ik mij tot allen die het thans zwaar te verduren hebben. Wij staan aan den vooravond van het Pinksterfeest, dat Christus bevestiging is van zijn belofte "ik ben met u allen dagen tot de voleinding der wereld". Dit zegt ons dat Zijn Geest alom werkt, geen grenzen kent noch perken. Die Geest is de vader van iedere gedachte, iedere opwelling welke een rein en zuiver geweten als goed bestempelt. Hij is onze trooster die ons gezonden wordt in onze nood en verdrukking, omdat Hij ons vrede brengt diep in ons hart, die vrede waarvan de overweldigers ons niet kunnen beroven, de vrede die hart en verstand verlicht, die ons nauw verbonden doet gevoelen met en deel uitmakend van dat groote heir dat strijdt om Gods wil te doen op aarde en die ons doet beseffen dat zij die met ons zijn, meer zijn dan die tegen ons zijn.

Mijn gedachten gaan naar thuis en naar Pinksteren. Als de bloemen op het veld staan bloeien daar de margrieten op hun hooge stengels met hun gele harten, gekeerd naar de zon. Ik weet het, thans meer dan ooit, streven wij ernaar en willen wij hun gelijk zijn, onze harten kerend naar God, hoog, omhoog, het hart naar boven.