Borne. Havezathe Weleveld. Deze mooie potloodtekening geeft een prachtig beeld van de Havezathe met tuin.

1 kaart. Rechtsonder "PHall sculp." Enkel kader rond de kaart. Matige copie van de kaart door van der Keere; gradenverdeling onderin deels in spiegelschrift. Links van plaat in boekdruk THE LORDSHIP | OF TRANS-ISSALANIA. Schaalstok in titelcartouche 2 Scala Milliaria Germanicorum [= 2,5 cm].
Weergegeven Overijssel en Drenthe. De Vechtstreek wordt IJssellandt genoemd. Verder: Zalland en Twente. Plaatsen in het toenmalige Overijssel: Blankenham, Barlo, Blokzijl, Vollenhove, Sint- Jansklooster, Steenwijkerwold, Steenwijk, Giethoorn, Kampen, Zalk, Genemuiden, Mastenbroek, Zwartsluis, Zwartewatersklooster, Hasselt, Staphorst, Zwolle, Wijhe, Olst, Diepenveen, Deventer, Wesepe, Raalte, Hellendoorn, Ommen, Den Ham, Sibculo, Hardenberg, Schoonebeek, Stockem, Berweer, Goor, Rijssen, Enter, Almelo, Wierden, Vriezenveen, Ray, Delden, Borne, Albergen, Weerslo, Denekamp, Oldenzaal, Losser, Enschede, Hengelo. Havezaten: Hagenvoorde, Ruitenborg, Den Doorn, Rechteren, Schuitenburg. Met coördinaten, cartouche en schaalstok. Het noorden is rechts.

Kaart van het gebied tussen Almelo, Borne en Delden, met een fietsroute over de landgoederen Weleveld, Almelo en Twickel (W.A.T.). Met legenda en met informatie en foto's van het gebied.

Salomon Jacob Spanjaard (1783-1861) verhuisde als 18-jarige vanuit Ahrdal (Du) naar Zwolle, waar hij een manufacturenzaak begon. In 1828 vestigde hij zich in Borne en kocht als 'fabriqueur en reizend koopman' stoffen op van handwevers in de buurt. De eerste fabriek met 50 getouwen bevond zich in een oud pand op de hoek van de Aanslagweg-Grotestraat. In 1864 werd een stoomfabriek aan de Stationsstraat gebouwd, met 180 weefgetouwen en een spinnerij. Daarna werd de fabriek gestaag uitgebreid. Rond 1920 was een groot deel van de (mannelijke) Bornse bevolking werkzaam bij de firma Spanjaard. Een groot deel van de familie Spanjaard kwam om tijdens de Tweede Wereldoorlog. In 1973 kwam er een eind aan het bedrijf. Uit de fabriek van Spanjaard kwamen de bekende Teddy-luiers, Cinderella-lakens en Kenmore-overhemden.
De kaart is geschreven in 1922.

Links het voormalige joodse schooltje dat in 1897 in gebruik werd genomen. Daarna was het als slachthuis (van Meier Spanjaard) en later als schuur in gebruik. Boven de deur hangt een bord 'Meubelmakerij'. In oktober 1998 werd het gebouwtje gesloopt, onder de voorwaarde dat het in de oude vorm herbouwd zou worden. Hiermee is in 2003 een begin gemaakt, met een woonbestemming.
Achteraan de laatgotische Oude Kerk. Het oudste deel dateert waarschijnlijk al uit 1350. De kerk was toen eenschepig. Het koor van de kerk stamt uit de eerste helft van de 15e eeuw. De uitbreiding van het opvallende schip met twee even hoge schepen vond plaats in 1482. Een aantal muurschilderingen die werden gevonden tijdens de restauratie van de kerk tussen 1919 en 1921 dateren ook uit dat jaar. De oudste klok in de klokkentoren dateert uit 1457. De preekstoel van Bentheimer zandsteen is waarschijnlijk omstreeks 1600 vervaardigd. Het huidige kerkorgel van de hand van Johann Heinrich Holtgrave uit Deventer is uit 1841.
De kerk werd destijds gewijd aan de heilige Stephanus, maar onder invloed van Christoffel Schele van Weleveld (1528-1606) werd ten tijde van de Reformatie een lutherse dominee aangesteld, Johan Niehof. In 1598 werden op last van de drost van Twente, Johan van Voorst, de beelden en altaren uit de kerk verwijderd, net als in de rest van Twente. Uiteindelijk moesten de Scheles zwichten voor de classis van Deventer en kreeg Borne in de 17e eeuw calvinistische predikanten.

Aan de Almeloseweg - nu Prins Bernhardlaan geheten - stond van 1913 tot 1937 deze villa, naar de bewoners Villa Dikkers genoemd. Daarna werd het huis overgenomen door de familie Jonge Poerink, die het weer heeft laten veranderen tot een buitenhuis van een geheel ander uiterlijk. Na de Tweede Wereldoorlog liet de familie aan de Spechtstraat achter het huis de zogenaamde Dikkers Mölle bouwen, een korenmolen die sinds lang verdwenen is.

Een film met beelden vanuit de stoomlocomotief op de museumspoorlijn Haaksbergen-Boekelo, gevolgd door een treinreis van het Duitse Bad Bentheim naar Deventer, met een kijk op de omgeving van het spoortraject, zoals natuurgebieden, akkers, weilanden en gebouwen, het industrieterrein Dollegoor bij Almelo, de spoorbruggen over het Twentekanaal bij Almelo, de Regge bij Rijssen en de IJssel bij Deventer, en verder de stations van Oldenzaal, Hengelo, Borne, Almelo de Riet, Almelo, Wierden, Rijssen, Holten en Deventer.

Reportage over het bloemencorso te Borne in 1963. Beelden van het publiek en de optocht met o.m. muziekkorpsen, majorettes en bussen, auto's en praalwagens versierd met bloemen.

Op de achtergrond zijn verschillende panden goed zichtbaar, o.m. Het Haardenhuis.

Eerste deel van een documentaire over volksgebruiken in Twente, vanaf het voorjaar tot oudejaarsavond, opgenomen in de jaren '30 en daarna:

- Palmpasen in Hengelo en Ootmarsum;

- Verkoop van gewijde palmtakken en paas-petten in Denekamp;

- Wijwatersprenkelen in Denekamp;

- Vlöggelen in Ootmarsum;

- Paasstaakslepen in Denekamp;

- Eier gadder'n, paashout halen en paasvuur in Ootmarsum;

- Processie van de Mekkelhorster boeren op de drie Kruisdagen (Denekamp);

- Pinksterbruidjes in Borne, Saasveld, Fleringen en Hengelo;

- Brooduitdeling door boeren uit de Ageler Es op de Boaken bij Ootmarsum met Beloken Pinksteren;

- Gras en rogge maaien.

Tussendoor beelden van het Luttelerzand en de Dinkel, het boerenland en bloeiende bloemen en planten.

Bedrijfsfilm van de fa. Bendien uit Almelo, waarin het meisje Nelly Verschoor bij IJssalon Talamini in Almelo aan haar vriendin Henny Pas vertelt hoe zij na het beëindigen van de meisjesvakschool bij Bendien ging werken, met beelden van het eerste gesprek bij de personeelsdirectrice, die ondermeer vertelt over de sociale afdeling en de dokterskamer, de vertoning van de film 'De fabricage van Bendien's Oxford-kleding' voor een groep nieuwe meisjes in de bedrijfskantine, waarin te zien het kledingontwerp door de modelleur, de patronen maken op de intekenafdeling, de stof snijden op de knipzaal, de jasjes naaien op de naaizaal in Almelo, de perskamer, het transport van stoffen per vrachtauto naar Nijmegen, broeken naaien in een atelier aldaar, het transport van stoffen per vrachtauto naar Emmen, vesten naaien in atelier aldaar, kleding persen in Almelo, knopen aanzetten, kaartjes aan de kleding hangen, de eindcontrole van de kostuums, de opslag in het magazijn, het naaien van werkkleding onder de merknaam BEVA in het atelier te Borne, de verschillende eindproducten, waaronder diverse Oxford-kostuums en overjassen, BEVA-werkkleding, Oxford-kinderjassen en jongenskostuums, na afloop gaan de nieuwe meisjes naar de naaiklas, en verder een beeld van de verschillende sociale activiteiten bij de fabriek, zoals de personeelsvereniging, de bedrijfsfanfare en -korps meisjestamboers, de bedrijfsvolleybalclub en de watersportclub.
Ingesproken door Nelly Verschoor & Henny Pas, tekst: H. Zwier & J. Scheper.

Aflevering 48, jaargang 1997 (mei), van 'De Twentse Kiekkast: Wetenswaardigheden op video', een actualiteitenprogramma voor basisscholen in Midden-Twente met als vierde onderwerp 'Boris de Mammoet', naar aanleiding van de vondst van beenderen van de mammoet Boris, aan de hand van enkele afbeeldingen van mammoeten en beelden van de werkzaamheden in de Stroom-Esch in Borne, waarbij de botten zijn gevonden, een medewerker van het Natuurmuseum te Enschede geeft vervolgens uitleg bij de geconserveerde beenderen, en laat zien hoe hij uit de verschillende vondsten zo goed als mogelijk het mammoetskelet probeert te reconstrueren.

Diverse opnamen van spelende kinderen in speeltuin de Es, korfballende meisjes, voetballende jongens, en een optocht van verschillende verenigingen.

Oversticht 70
Officiële beschrijving van RTV Oost: "Pastoor Veeger zag aan het begin van de jaren vijftig zijn droom in vervulling gaan. Samen met de inwoners van zijn nieuwe parochie Hertme (gemeente Borne) bouwde de kunstzinnige pastoor een openluchttheater. In de jaren die volgden werden daarin talloze passiespelen opgevoerd, waaraan door de inwoners van Hertme enthousiast werd meegewerkt. Vanaf de jaren zeventig leed het ?Openluchttheater in Hertme? echter een kwijnend bestaan. Het dreigde zelfs te worden gesloopt. Maar na het Afrika-Festival werd door een aantal vrijwilligers het theater nieuw leven ingeblazen. In 2003 staat zelfs een nieuw eigentijds passiespel op het programma."

Oversticht 35

Officiële beschrijving van RTV Oost: "Opkomst en ondergang van de Bornse textielgigant Spanjaard. Rond 1800 vestigde de Joodse voddenhandelaar Salomon Jacob zich in Borne. Hij nam de familienaam Spanjaard aan en werd als fabriqueur een vermogend man. Spanjaard concentreerde zich vanaf 1865 op de fabrieksmatige productie van textiel. Rond de eeuwwisseling werkte éénderde van de totale beroepsbevolking van Borne bij Spanjaard. De textielfabriek werd een begrip in Borne: de fluit van Spanjaard regeerde het dorp. In de jaren zestig werd Spanjaard overgenomen door het Almelose bedrijf Nijverdal ten Cate, wat het begin van het einde voor de fabriek inluidde. Het duurde echter nog tot 1986 voordat het hele complex werd gesloopt. Henk ten Thije (voorlichter), Hennie Aversch (fijnspinnerij), Aaltje Weghs-Krikke (spoelerij) en oud-burgemeester Bevers vertellen over het werken bij Spanjaard en de teloorgang van de fabriek."

Aanvullende informatie: Salomon Jacob Spanjaard (Bodendorf, 13 december 1783 - Borne, 22 april 1861); N.V. Stoomspinnerijen en Weverijen S.J. Spanjaard.

Begonnen als voddenhandelaar in Zwolle, rondtrekkend door Overijssel met stoffen en garen, trouwde hij in Borne en organiseerde S.J. Spanjaard zijn handel zo dat hij bedrijfsmatig kon gaan werken. In 1865 openden zijn zoons een stoomfabriek. Er waren toen al 180 arbeiders in dienst. In dat jaar werd ook de spoorlijn Almelo-Salsbergen aangelegd. Uitbetaling geschiedde aanvankelijk o.a. in waardebonnen. Begin 20ste eeuw werkten er ca. 800 mensen voor Spanjaard. Het was gebruikelijk dat Spanjaard de hele familie claimde om voor hen te werken om zo verzekerd te zijn van arbeidskrachten. Het leven van de arbeiders en in het dorp werd in sterke mate bepaald door Spanjaard. Zo was er een bibliotheek en een badhuis (waarvan ook beelden) van Spanjaard. Spanjaard zorgde voor de muziekvereniging en betaalde de oranjefeesten. Ook zorgde hij ervoor dat ziekelijke kinderen naar een

Leander Broere bestudeert de akte in de auto op de parkeerplaats van het notariskantoor, terwijl de notaris telefonisch uitleg geeft

Het notariskantoor

Dwarsdoorsneden en lengtedoorsnede van de Twickelervaart. Dwarsdoorsneden van de brug over de Oelerbeek in de weg bij Karelshaven, van een valschut als afwatering van de Oelerbeek naar de Twickelervaart boven in de straat in de linkeroever (in rode inkt, advies), brug over de Twickelschevaart (Twickelervaart) in de weg bij Karelshaven, en de lengtedoorsnede vanaf de (een) brug, de brug bij Noordmolen, brug in de weg naar Borne, brugje in de weg tussen Karelshaven en Delden, brug bij Karelshaven.

Lengtedoorsnede van de Twickelervaart. Dwarsdoorsneden van de sluizen. Waterspiegels van 10 mei 1847 en van oktober en november 1847. Dwarsdoorsnede van de bovenste sluis in de Twickelsche vaart (Twickelervaart), tekening van een valschut in plaats van bovendeuren in een sluis, een valschut aan de Warinkbrug, lengtedoorsnede vanaf de Regge, waarin de monding van de vaart is aangegeven, stuw, Postweversbrug, Reinsbrug, Proodtsbrug, Rouwlersbrug, Rouwlelersvonder, sluis, brug, sluis, brug van Baakenhagen, brug met valschut (waarvan de dwarsdoorsnede te zien is).

Kaart van de gemeenten Ambt Delden en Stad Delden met rondom de gemeenten Markelo, Wierden, Borne en Hengelo. De wateren: Regge, Zeldammer beek, Tochtsloot, Haagmolenbeek, Nieuwlandsbeek,het Flier, Tochtsloot met Peppelenbrug, Schipvaart (Twickeler vaart) met Roolderbrug, Oelerbeek; de grensmarkeringen: paal of steen nr 1 t/m 36 en 48 t/m 60, grens tussen de marken Bentelo en de Grote Boere marke, grens tussen de marken katwijk en Grote Boere marke, grens tussende Grote Boere marke en Asselo; wegen: Keizersweg, Grote weg van de buurschap Zeldam naar Rijssen, straatweg van Goor naar Delden, weg van Boekelo naar Zeldam, Tankinksteeg, Grote weg van Delden naar Rijssen, weg van Goor naar Bornerbeek,weg van Delden naar Bornerbroek, weg van Boekelo en Bentelo naar Delden, Brinkweg, Peppelendijk, Stoelsteeg, Hagenweg, weg van Delden naar Almelo, weg van Borne naar Bornerbroek, weg van Asele naar Bornerbroek, weg van Bornerbroek; veldnamen: Zeldam, Broekkamp, Koebrugge, Volkshoek, Meijershoek, de Achterhoek, Wiene, Moerwinkel, de Keizerskampen, Nieuwhuis landen, Wienerveld, Tankinkhoek, Schooneveld,Zuidhof Broek, Leusinger esch, Wiener esch, de Enter, Koppenlanden, Scholtenbroek, Den Esch, Haarhoek, Mischelveld, Langenhorst, Galgenveld, Rupert braak, Sint Anna, Molenveld, de Braak, Stramperveld, Achterbroek, Rikkerink, Voorbroek, Ziethovehoek, Bennink, 't Warmtink, Delderbroek, Plaatenkampshoek, Stokkerteind, Sluizenhoek, Elbertsbosch, Molen esch, Lagen esch, de Welle, Delderbroek, Altink hoek, Nijhuis, de Backenhagen, Welberghoek, het Grote Loo, de Stokkert, Braamhaar, Azelo, De Haar, de Flierhaar, Azeler sch, Meijerinks Veldkamp, de graas, Bokdam, Berghuis braak, Langenhorst, het Hondje, het Kip, Rannink en St Annabrink, Peperkamp, Achter de Hagen, Braampot, Bokkerink, Hooierinks Esch, Braak en Vosbrink, Greekkamp, Deldener Mars; de huizen en andere gebouwen: huis Backenhagen, huis Twickel, Zaagmolen, kerk.

Kaart van het zuidelijk deel van de gemeente Wierden met rondom de gemeenten Borne, Ambt Delden, Markelo en Rijssen. Aantekeningen rondom de kaart betreffen de Elsgraven, de Entgraven en de Twickelervaart. Vermeld worden: de wateren: de Regge, de Wetering, Nieuwe beek met Postweversbrug en reinsbrug, Loo Lee, Entergraven, Witmuisbeek, Elsgraven en de Veenen. De weg van Rijssen naar Binnen Gerrit, weg van Cantelaar naar Goor (Kortelaarsdijk), weg van Enter naar Goor, weg van Rijssen naar Goor. Veldnamen: Meester Hoek, Enteler Hoek, IJpelo's Hoek, Enter Broek, Schuttebeltshoek, Bij Hieltjes Dam, Kraaijenveldshoek, Cartelaarshoek, Bullenaarshoek, Suikermaten (Zuidermaten), Veenen Slagen, Waterhoek, het Dorpsblok, De Goorens, Berghorster Blok, Beuse Blok, Middelblok, Hamberger Blok, Suiker Esch (Zuideresch), Leijerweerd Landen (Leijerweerdslanden), Elsheide. Namen van huizen en andere gebouwen: 't Heuks, Agterkamp, Woesthuis, Enteler, Krommendam, Groot Langler, ter Horst, de Keurs, de Woonder, de Maat, den Post, Beumer, 't Schuttebelt, Sendam, 't Ulker, 't Hegteler, Oldewoonder, Schipdam, 't Wolfs, huis Cartelaar, Waldek, Mennegat, 't Holland, Raasschen, Bulleman, Lok Gerrit, Poopen, Vonder Lammert, 't Lore, De Keizer, de Mannes Es, 't Exo, Plas Jannes, 't Luijerweerd, Smalbrugge, Witmus, Suikerberg, Berends, Walsenne, Leide Berend, de Krot, de Rooije Haan, Reurink, Hagedoorn, 't veldhuis, Kleijans.

Lengtedoorsnede van de Twickelervaart vanaf het Schijvenveld met brug (Almelosche brug?), via de brug bij de Noordmolen, de brug in de weg naar Borne (Bornse voetpad vanaf kasteel Twickel), het brugje in de straatweg tussen Karelshaven (ter hoogte van de huidige N346 ten oosten van Delden). Zijaanzicht van de bruggen in de straatweg bij Karelshaven: over de Twickelervaart en over de Oelerbeek, zijaanzicht van de geplande valschut ter ontlasting van de Oelerbeek naar de vaart.

Lengtedoorsnede van de Twickelervaart met monding in de Regge, te verwijderen stuw, Postweversbrug (bij boerderij Paswever), Reintsbrug, Schuttenbrug met daarboven een nieuw te bouwen stuw, Proodtsbrug (bij boerderij De Proot, heet nu Spoolderbrug), Rouwlersbrug (nu Roolderbrug) (bij Klein en Groot Rouweler), sluis, brug, brug van Baak en Hagen (nu Backenhagenbrug), brug met valschut (Waninkbrug). Met boven- en zijaanzichten van de bovenste sluis op de Twickelervaart, zijaanzicht van de valschut aan de Waninkbrug en van de geplande stuw boven de Schuttenbrug.

Lengte- en dwarsdoorsnede van een deel van het ontworpen Overijssels Kanaal tussen Borne en het Harseveld ten NW van Denekamp. Zesde kanaalvak, traject Borne-Deurningerveld. Vermeld worden: Deurningerbeek, Gammerlkerbeek, Saasbeldsche beek, Zoekerbeek, Brugje over de Lemselerbeek en sluis.

Lengtedoorsnede en gemiddelde dwarsdoorsneden van het Overijssels Kanaal, de ontworpen vaart van Almelo naar de Woolderbeek ten zuiden van Borne. Vijfde kanaalvak, traject: Potkampsbrug ter hoogte van Zenderen, Woolderbrug ten zuiden van Borne, Valschut ten noorden van Borne bij de Stijl, nieuw ontworpen sluis, stenen boogbrug bij Borne, Weelenbrug, Woolderbeek, Woolderbrug.

Blad C3 van de algemene kaart van Overijssel, Noord Twente. Vermeld worden: Huis Almelo, Kattelaar, Kackenhage, Twickel, Breckelenkamp, Herinckhave.Met hoogtemetingen. Met stempel van de Staten van Overijssel.

Op radio Borghende bespreekt Jan Stoop de rol van de Gemeentelijke Monumentencommisie met de leden Fred Bakker en Jaap Grootenboer.Uitzending op 8 april
1999

Spanjaard en de Bornse bevolking.Een onderzoek naar de verhouding van de Spanjaarddynastie en de Bornse bevolking ,vooral de werklieden van de fabriek,mede gebaseerd op de correspondentie van de werklieden met de patroons.De originele brieven lopen van 1919 tot 1940.De tekst is door J.J. Grootenboer voor het eerst uitgesproken op 1 juli 1997 voor het Joods Historisch Museum te Amsterdam.De muziek is van Bruch: Concerto in G-mineur.

Tweede deel van de rede van Johannes Georgius Greavius bij de begrafenis van de zeer aanzienlijke man Rabo Herman Schele,gehouden te Utrecht in het jaar 1662.De rede werd in het latijn gepubliceerd en in 1995 vertaald door drs. J.W. Schuurman te Oldenzaal.Ingesproken door J.J. Grootenboer.

Eerste deel van de rede van Johannes Georgius Greavius bij de begrafenis van de zeer aanzienlijke man Rabo Herman Schele,gehouden te Utrecht in het jaar 1662.De rede werd in het latijn gepubliceerd en in 1995 vertaald door drs. J.W. Schuurman te Oldenzaal.Ingesproken door J.J. Grootenboer.

Vraaggesprek met Herman Liedenbaum over de kloppen of geestelijke dochters in Borne.De band wordt gedeeltelijk ernstig gestoord ,doordat de batterijen leegraakten.

Vraaggesprek met mw. Perik-Kamp met een algemeen persoonlijk verhaal.Opnamedatum 09.09.1993

Een tweede vraaggesprek met mw. Hermine Velthof-Velthuis *1912 over de oorlogservaringen in het café-restaurant "Het Schip" en W. IJzereef,in 1940 reserve officier en in actieve dienst bij Kornwerderzand in mei 1940.Opnamedatum : 23.03.1995.