Dankzij het rijke bronnenmateriaal over Meerssen in de Middeleeuwen is het mogelijk ons een idee te vormen over de aspecten van het leven en streven van zowel de plaats zelf en dan vooral van de proosdij, als ook van de wijde omgeving, het latere land van Valkenburg. Deze bijdrage gaat vooral over de menselijke en pastorale zijde van de uitgestrekte parochie Meerssen en de daaronder ressorterende kapellen. Na een karakterisering van de kerkelijke en maatschappelijke situatie in het algemeen spitst het onderzoek zich toe op de Maasgouw, vooral gedurende de tijd van koningin Gerberga en de twaalfde eeuw. Het eindigt bij het conflict in het kerspel Meerssen en een historische en diplomatieke behandeling van de oorkonde die de vrede moest herstellen. Meerssen kan als karakteristiek voorbeeld gelden voor de talrijke parochies die vele abdijen in de loop van de 12e eeuw wisten te verwerven. Met een kritische beschouwing over de ontwikkeling besluit dit artikel.