Mijn Studiezaal (inloggen)
Artikelen ( Heemkundevereniging Houthem-St.Gerlach )
Artikelen Collectie artikelen
De hoofdbank Meerssen en zijn Bokkenrijders (4/4)
Datering:
20xx
Titel:
De hoofdbank Meerssen en zijn Bokkenrijders (4/4)
Auteur:
J. Vromen
Afleveringsnummer:
't Bokske, 14 (20xx) nr. 27, p. 10-20
Samenvatting:
VERVOLG 4/4
7 Joannes Pirongs ( 1725-1775)
Geboren in Houthem, huwde hij in 1750 aldaar Maria Catharina Lenaerts, die helaas al in 1766 zou overlijden. Ze kregen een zoon, de in 1752 geboren Matthijs, die in 1784 de uit Leeuwarden afkomstige Geyske Folkerts zou trouwen. Joannes trouwde al heel snel na het overlijden van zijn eerste vrouw met Anna Catharina Weusten, een huwelijk waaruit in 1767 het meisje Wilhelmina geboren zou worden. Pirongs was de zoon van bakker Pirongs en droeg daarom de bijnaam “Bekkers Hans”! Historicus Anton Blok vermeldt overigens dat hij in 1764 voor de tweede maal gehuwd zou zijn, en dat uit die verbintenis twee kinderen zouden zijn geboren. Om aan de kost te komen werkte Joannes als strodekker en op afroep als dagloner. Hij was zoals de meesten ongeletterd. Pirongs werd op 9 maart 1775 opgepakt, nadat reeds vastzittende verdachten hem beschuldigd hadden. Pas meer dan twee maanden later zal de rechtbank in Valkenburg besluiten om hem aan een “scherp verhoor” ( lees: marteling) te onderwerpen. Dat gebeurde op de 19de mei. Op vrijdag 21 juli 1775 zal Geertruid Bosch hem in de namiddagzitting van de rechtbank beschuldigen van lidmaatschap van de bende van de nachtdieven. Het maakte niet meer uit. Joannes Pirongs was al op de 22ste juni opgehangen. Zijn bezittingen werden door het gerecht verkocht. Zijn meubelen brachten iets meer dan 17 gulden op en zijn vaste goederen 40 gulden.
8 Hendrik Ruijters ( 1744-1775)
Hendrik droeg de merkwaardige bijnaam “de Konijnen Dirk”! Of dat kwam omdat hij misschien in konijnen handelde of dat hij er jacht op maakte, is niet duidelijk. Hendrik was oorspronkelijk geboortig uit Heerlen, maar werkte sinds 1774 op de Ravenhof in Ambij, een plaats die deel uitmaakte van de Bank Meerssen. Hij had het Heerlense gebied vaarwel gezegd, omdat de grond hem daar te heet onder de voeten aan het worden was.
7 Joannes Pirongs ( 1725-1775)
Geboren in Houthem, huwde hij in 1750 aldaar Maria Catharina Lenaerts, die helaas al in 1766 zou overlijden. Ze kregen een zoon, de in 1752 geboren Matthijs, die in 1784 de uit Leeuwarden afkomstige Geyske Folkerts zou trouwen. Joannes trouwde al heel snel na het overlijden van zijn eerste vrouw met Anna Catharina Weusten, een huwelijk waaruit in 1767 het meisje Wilhelmina geboren zou worden. Pirongs was de zoon van bakker Pirongs en droeg daarom de bijnaam “Bekkers Hans”! Historicus Anton Blok vermeldt overigens dat hij in 1764 voor de tweede maal gehuwd zou zijn, en dat uit die verbintenis twee kinderen zouden zijn geboren. Om aan de kost te komen werkte Joannes als strodekker en op afroep als dagloner. Hij was zoals de meesten ongeletterd. Pirongs werd op 9 maart 1775 opgepakt, nadat reeds vastzittende verdachten hem beschuldigd hadden. Pas meer dan twee maanden later zal de rechtbank in Valkenburg besluiten om hem aan een “scherp verhoor” ( lees: marteling) te onderwerpen. Dat gebeurde op de 19de mei. Op vrijdag 21 juli 1775 zal Geertruid Bosch hem in de namiddagzitting van de rechtbank beschuldigen van lidmaatschap van de bende van de nachtdieven. Het maakte niet meer uit. Joannes Pirongs was al op de 22ste juni opgehangen. Zijn bezittingen werden door het gerecht verkocht. Zijn meubelen brachten iets meer dan 17 gulden op en zijn vaste goederen 40 gulden.
8 Hendrik Ruijters ( 1744-1775)
Hendrik droeg de merkwaardige bijnaam “de Konijnen Dirk”! Of dat kwam omdat hij misschien in konijnen handelde of dat hij er jacht op maakte, is niet duidelijk. Hendrik was oorspronkelijk geboortig uit Heerlen, maar werkte sinds 1774 op de Ravenhof in Ambij, een plaats die deel uitmaakte van de Bank Meerssen. Hij had het Heerlense gebied vaarwel gezegd, omdat de grond hem daar te heet onder de voeten aan het worden was.
Samenvatting2:
Er werden links en rechts personen gearresteerd, waardoor Hendrik wist hoe laat het was. Zijn blazoen tot dan toe was zeker niet zuiver. Zo had hij in april 1772 meegedaan aan een overval op het Panhuys in Wijnandsraede. Als verzamelpunt hadden de mannen toen een plek bij de Prikkenisserheggen tussen ten Esschen en Voerendaal uitgekozen. Toen ze in Wijnandsraede aangekomen waren, hadden ze allereerst houtjes in de sleutelgaten van de kerkdeuren gestopt, zodat niemand de kerk binnen kon gaan om de klokken als teken van alarm te luiden. De deelname aan deze overval zou hem uiteindelijk de kop gaan kosten.
De Ravenhof, ook wel de Scheversteinhof genoemd, lag in Ambij-Zuid. Het was een “riddermatig” goed, op grond waarvan Jan Rave van Ambij in het jaar 1570 tot de ridderschap van het Land van Valkenburg werd toegelaten. Iemands bezit en titel moesten aan bepaalde voorwaarden voldoen, anders kwam je niet door te toenmalige ballotagecommissie der edelen. Vanaf het jaar 1703 kwam de Hof in het bezit van de familie Mewen, die in later tijden ook nog kasteel de Vliek in Ulestraten in hun bezit gehad hebben. Hendrik was sinds de feestdag van de H. Remigius (Remijs) in 1774, een heilige van Gallo-Romeinse afkomst uit de 6de eeuw, in dienst op de Ravenhof. Hij was ongehuwd. Op 14 augustus 1775 haalde zijn verleden hem in, en werd hij gearresteerd. De ons bekende gerechtsarts Corriaux had heel wat zalfjes en aroma’s nodig om Hendrik na de martelverhoren door de beul terug te brengen naar het rijk der levenden. De jongeman werd op 5 oktober 1775 opgehangen. Uit de overzichten van de bezittingen van bendeleden blijkt dat hij letterlijk niets bezat. De rechtbank leunde echter niet achterover en besloot daarom maar om “Als uijtdienende voor knegt sijn te goed hebbende Loon” op te eisen.
De Ravenhof, ook wel de Scheversteinhof genoemd, lag in Ambij-Zuid. Het was een “riddermatig” goed, op grond waarvan Jan Rave van Ambij in het jaar 1570 tot de ridderschap van het Land van Valkenburg werd toegelaten. Iemands bezit en titel moesten aan bepaalde voorwaarden voldoen, anders kwam je niet door te toenmalige ballotagecommissie der edelen. Vanaf het jaar 1703 kwam de Hof in het bezit van de familie Mewen, die in later tijden ook nog kasteel de Vliek in Ulestraten in hun bezit gehad hebben. Hendrik was sinds de feestdag van de H. Remigius (Remijs) in 1774, een heilige van Gallo-Romeinse afkomst uit de 6de eeuw, in dienst op de Ravenhof. Hij was ongehuwd. Op 14 augustus 1775 haalde zijn verleden hem in, en werd hij gearresteerd. De ons bekende gerechtsarts Corriaux had heel wat zalfjes en aroma’s nodig om Hendrik na de martelverhoren door de beul terug te brengen naar het rijk der levenden. De jongeman werd op 5 oktober 1775 opgehangen. Uit de overzichten van de bezittingen van bendeleden blijkt dat hij letterlijk niets bezat. De rechtbank leunde echter niet achterover en besloot daarom maar om “Als uijtdienende voor knegt sijn te goed hebbende Loon” op te eisen.
Samenvatting3:
Men legde gewoon beslag op zijn loon dat hij nog te goed had van de heer van de Ravenhof. Niets was de Hollandse aasgierenoverheid vreemd. Zelf maakten ze er toen al vaak een potje van, maar de arme burger moest zoals steeds het gelag betalen.
Noten: Nat. Archief 5871, RHCL Land van Overmaas 8169
9 Matthijs Schröders ( 1736-1774)
Schröders die ook wel Thijsken Muijters genoemd werd, woonde in Houthem en was in 1768 gehuwd met de een jaar oudere Joanna (Jenne) Boosten. Schröders werd gearresteerd op 29 juli 1773, drie dagen nadat de op het Landshuis in Valkenburg gevangen zittende Dirk Herseler het gerecht het een en ander verteld had over mensen die lid zouden zijn van de bende: “Als wanneer verders heeft bekend dat de meede complicen sijn en aen verscheyde Diefstallen en Huysbraken schuldig staen de volgende personen”. Dirk lepelde welgeteld 36 personen op. Op het door de rechtbank gemaakte overzicht stond op nr.15, “Muitken Thijs wonende te Neerbeek, de neus wat opgetrokken”. Hersseler vergiste zich, want de man die hij beschuldigde kwam uit Houthem. Leden van de bende kenden elkaar vaker alleen maar vanuit allerlei vluchtige situaties en waren zeer zeker niet altijd op de hoogte van elkaars ware naam, toenaam en woonplaats. De meeste mannen was er alles aan gelegen dat anderen zo weinig mogelijk over hun aan de weet zouden komen. “Thijsken” werd op de 13de augustus aan een zeer pijnlijk verhoor onderworpen. De beul martelde hem met permissie van de rechtbank met behulp van de vele werktuigen die hij tot zijn beschikking had.4
Noten: Nat. Archief 5871, RHCL Land van Overmaas 8169
9 Matthijs Schröders ( 1736-1774)
Schröders die ook wel Thijsken Muijters genoemd werd, woonde in Houthem en was in 1768 gehuwd met de een jaar oudere Joanna (Jenne) Boosten. Schröders werd gearresteerd op 29 juli 1773, drie dagen nadat de op het Landshuis in Valkenburg gevangen zittende Dirk Herseler het gerecht het een en ander verteld had over mensen die lid zouden zijn van de bende: “Als wanneer verders heeft bekend dat de meede complicen sijn en aen verscheyde Diefstallen en Huysbraken schuldig staen de volgende personen”. Dirk lepelde welgeteld 36 personen op. Op het door de rechtbank gemaakte overzicht stond op nr.15, “Muitken Thijs wonende te Neerbeek, de neus wat opgetrokken”. Hersseler vergiste zich, want de man die hij beschuldigde kwam uit Houthem. Leden van de bende kenden elkaar vaker alleen maar vanuit allerlei vluchtige situaties en waren zeer zeker niet altijd op de hoogte van elkaars ware naam, toenaam en woonplaats. De meeste mannen was er alles aan gelegen dat anderen zo weinig mogelijk over hun aan de weet zouden komen. “Thijsken” werd op de 13de augustus aan een zeer pijnlijk verhoor onderworpen. De beul martelde hem met permissie van de rechtbank met behulp van de vele werktuigen die hij tot zijn beschikking had.4
Samenvatting4:
Letterlijk dood gemarteld
De bij het “verhoor”opgelopen verwondingen waren zo ernstig dat Schröders er op de 11de september aan overleed. Op 13 september sprak de rechtbank te Valkenburg onder voorzitterschap van schout Farjon het vonnis uit tegen “het lijk van de overleden man”. De rechtbank beriep zich er op dat ze na gedegen onderzoek en na de bekentenis van Matthijs zelf tot de conclusie was gekomen dat de man tot de bende van de beruchte gauwdieven behoorde. Zo was duidelijk geworden dat hij medeplichtig was aan diefstallen aan de Maasband en in de buurt van Heerlen. Dat vele gevangen zittende aangeklaagden maar wat in het wilde weg opbiechtten om van de pijnen van de tortuur verlost te worden, deerde deze “wijze Hollandse elite” niet. Schröders zou ook nog bekend hebben een varken gestolen te hebben bij Pieter Gelders in het naburige gehucht de Heek. Dat alles konden de schepenen van Valkenburg in naam van de hoge heren in Den Haag onmogelijk tolereren, zodat ze de inmiddels overleden Schröders alsnog vonnisten. De beul of zijn assistenten kregen opdracht zijn stoffelijk overschot op een kar te laden en naar Houthem te vervoeren, en wel naar de plek waar de galg stond. Hij zou daar voor “anderen ten Exempel en afschrick aen een Galge met een ijseren ketten gehangen te worden en aldaar te blijven hangen.” Zijn bezittingen werden in beslag genomen om er de kosten van de rechtszaak uit te kunnen betalen, dit alles “tot taxatie en moderatie van justitie”! De walgelijke vertoning werd een dag later met heel veel poespas voltrokken. De elite was tevreden. Er was opnieuw een lid van de bende opgeruimd.
Noten: LvO 8165, Nat.Archief 5871-5870, RHCL LvO 8194,
De bij het “verhoor”opgelopen verwondingen waren zo ernstig dat Schröders er op de 11de september aan overleed. Op 13 september sprak de rechtbank te Valkenburg onder voorzitterschap van schout Farjon het vonnis uit tegen “het lijk van de overleden man”. De rechtbank beriep zich er op dat ze na gedegen onderzoek en na de bekentenis van Matthijs zelf tot de conclusie was gekomen dat de man tot de bende van de beruchte gauwdieven behoorde. Zo was duidelijk geworden dat hij medeplichtig was aan diefstallen aan de Maasband en in de buurt van Heerlen. Dat vele gevangen zittende aangeklaagden maar wat in het wilde weg opbiechtten om van de pijnen van de tortuur verlost te worden, deerde deze “wijze Hollandse elite” niet. Schröders zou ook nog bekend hebben een varken gestolen te hebben bij Pieter Gelders in het naburige gehucht de Heek. Dat alles konden de schepenen van Valkenburg in naam van de hoge heren in Den Haag onmogelijk tolereren, zodat ze de inmiddels overleden Schröders alsnog vonnisten. De beul of zijn assistenten kregen opdracht zijn stoffelijk overschot op een kar te laden en naar Houthem te vervoeren, en wel naar de plek waar de galg stond. Hij zou daar voor “anderen ten Exempel en afschrick aen een Galge met een ijseren ketten gehangen te worden en aldaar te blijven hangen.” Zijn bezittingen werden in beslag genomen om er de kosten van de rechtszaak uit te kunnen betalen, dit alles “tot taxatie en moderatie van justitie”! De walgelijke vertoning werd een dag later met heel veel poespas voltrokken. De elite was tevreden. Er was opnieuw een lid van de bende opgeruimd.
Noten: LvO 8165, Nat.Archief 5871-5870, RHCL LvO 8194,
Samenvatting5:
10 Joannes Speessen
Een versnelde affaire
Johan Speessen was een in Houthem wonende boer, in 1741 geboren en in 1768 getrouwd met de even oude Agnes Weusten. Waarschijnlijk was hun huwelijk een “ versnelde affaire” geweest, want al spoedig na hun trouwdag kregen ze een zoon, eveneens Johan geheten. Twee jaar later zouden ze zoon Dionysius krijgen, en in het jaar 1772 zou dochter Anna Catharina Speessen het levenslicht zien. Speessen was op 12 oktober 1773 gearresteerd na door de ook uit Houthem afkomstige Christiaen Vlecken en nog twee andere mannen beschuldigd te zijn van lidmaatschap van de bende. Zeer waarschijnlijk heeft deze Vlecken zijn naam onder grote druk en onder invloed van de door martelingen veroorzaakte hevige pijnen aan het gerecht verteld. De mannen kenden elkaar al uit het dagelijkse leven en Vlecken had hem toen hij nog een vrij man was, zelfs gewaarschuwd en geadviseerd om naar veiliger oorden te vertrekken. Speessen was echter een zeer eigenwijs man en bleef waar hij was. Eens te meer bleek hieruit dat vele binnen het Landshuis te Valkenburg genomen beslissingen naar buiten konden worden gebracht. De dorpsbewoner die hem had ingelicht, had hem enigszins geruststellend verteld dat boer Speessen pas gevaar zou lopen als welgeteld zeven gedetineerden hem zouden aanklagen. Dat was natuurlijk een verzinsel van een sukkel.
Een versnelde affaire
Johan Speessen was een in Houthem wonende boer, in 1741 geboren en in 1768 getrouwd met de even oude Agnes Weusten. Waarschijnlijk was hun huwelijk een “ versnelde affaire” geweest, want al spoedig na hun trouwdag kregen ze een zoon, eveneens Johan geheten. Twee jaar later zouden ze zoon Dionysius krijgen, en in het jaar 1772 zou dochter Anna Catharina Speessen het levenslicht zien. Speessen was op 12 oktober 1773 gearresteerd na door de ook uit Houthem afkomstige Christiaen Vlecken en nog twee andere mannen beschuldigd te zijn van lidmaatschap van de bende. Zeer waarschijnlijk heeft deze Vlecken zijn naam onder grote druk en onder invloed van de door martelingen veroorzaakte hevige pijnen aan het gerecht verteld. De mannen kenden elkaar al uit het dagelijkse leven en Vlecken had hem toen hij nog een vrij man was, zelfs gewaarschuwd en geadviseerd om naar veiliger oorden te vertrekken. Speessen was echter een zeer eigenwijs man en bleef waar hij was. Eens te meer bleek hieruit dat vele binnen het Landshuis te Valkenburg genomen beslissingen naar buiten konden worden gebracht. De dorpsbewoner die hem had ingelicht, had hem enigszins geruststellend verteld dat boer Speessen pas gevaar zou lopen als welgeteld zeven gedetineerden hem zouden aanklagen. Dat was natuurlijk een verzinsel van een sukkel.
Samenvatting6:
Vlecken trekt zijn accusatie in
Speessen werd een maand na zijn arrestatie door de rechtbank geconfronteerd met Vlecken, maar de laatstgenoemde trok tijdens deze confrontatie zijn eerder uitgebrachte beschuldigingen tegen hem in. Nu kwam echter de echtgenote van Speessen in het geweer. De dappere vrouw liet in mei 1774 een verzoekschrift opstellen om haar man vrij te krijgen. Ze beweerde dat twee bekenden van haar echtgenoot hem hadden beschuldigd uit wraak. De vrouw ging zeer zorgvuldig te werk en liet alle verklaringen van getuigen die van de valse aanklacht wisten in een document vastleggen. De Valkenburgse rechtbank was niet erg gecharmeerd van deze “ praktijken”. Dit soort initiatieven waarbij men getuigen en alibi’s opvoerde, werkten in tegen de door de overheid gevoerde harde beleidslijn inzake het strafrecht tegen deze onverlaten. Het wonder gebeurde echter toch nog. Speessen kon al op de 16de mei zijn cel op borgtocht verlaten. Dit voorbehoud werd door de rechtbank gemaakt in verband met de nog te betalen kosten aan het gerecht. Ook al was gebleken dat je onschuldig was, betalen moest je altijd aan de Hollanders. Nadat er 41 gulden en 10 stuivers naar het Landshuis waren gebracht, werd Johan Speessen definitief een vrij man. En nu maar hopen dat de rechtbank niet op haar beslissing terug zou komen!
Noten: RHCL LvO 8194, Nat. Archief 5871 Met bijzondere dank aan John van Eekelen en diens site “Bokkenrijders en hun afstammelingen” en het boek van Anton Blok “De Bokkenrijders” uit 1991.
Speessen werd een maand na zijn arrestatie door de rechtbank geconfronteerd met Vlecken, maar de laatstgenoemde trok tijdens deze confrontatie zijn eerder uitgebrachte beschuldigingen tegen hem in. Nu kwam echter de echtgenote van Speessen in het geweer. De dappere vrouw liet in mei 1774 een verzoekschrift opstellen om haar man vrij te krijgen. Ze beweerde dat twee bekenden van haar echtgenoot hem hadden beschuldigd uit wraak. De vrouw ging zeer zorgvuldig te werk en liet alle verklaringen van getuigen die van de valse aanklacht wisten in een document vastleggen. De Valkenburgse rechtbank was niet erg gecharmeerd van deze “ praktijken”. Dit soort initiatieven waarbij men getuigen en alibi’s opvoerde, werkten in tegen de door de overheid gevoerde harde beleidslijn inzake het strafrecht tegen deze onverlaten. Het wonder gebeurde echter toch nog. Speessen kon al op de 16de mei zijn cel op borgtocht verlaten. Dit voorbehoud werd door de rechtbank gemaakt in verband met de nog te betalen kosten aan het gerecht. Ook al was gebleken dat je onschuldig was, betalen moest je altijd aan de Hollanders. Nadat er 41 gulden en 10 stuivers naar het Landshuis waren gebracht, werd Johan Speessen definitief een vrij man. En nu maar hopen dat de rechtbank niet op haar beslissing terug zou komen!
Noten: RHCL LvO 8194, Nat. Archief 5871 Met bijzondere dank aan John van Eekelen en diens site “Bokkenrijders en hun afstammelingen” en het boek van Anton Blok “De Bokkenrijders” uit 1991.
Trefwoorden:
Organisatie: Heemkundevereniging Houthem-St.Gerlach
laatste wijziging 01-11-2024
