Dat is geen toeval. In de negentiende eeuw werden processies in de Grondwet verboden, behalve in streken waar het al
eeuwenlang een traditie was. „Vandaar dat je boven de rivieren alleen nog een processie zag in dorpen als Laren in ’t Gooi”, legt Essers uit. Dat artikel is pas ergens in de jaren tachtig van de twintigste eeuw uit de Grondwet geschrapt. Waarom die traditie vooral in de streek rond Eijsden, Gronsveld, Sint Geertruid en Margraten nog sterk zo leeft, is niet duidelijk. Wellicht heeft het te maken met hoe ouderen het aan de jongere generaties doorgeven, oppert Jacobs.

Bindmiddel
In andere plaatsen neemt de belangstelling voor de bronk af, ziet Essers. „Maar je ziet links en rechts initiatieven ontstaan om de processie toch weer nieuw leven in te blazen”, zegt hij. „Zoals recent nog in Wahlwiller. Blijkbaar missen de bewoners daar toch de bronk, als bindmiddel in de gemeenschap. Naarmate de samenleving individualistischer wordt, wordt de behoefte aan iets gezamenlijks alleen maar groter.”
De expositie in Houthem is in juli en augustus te zien. Ze wordt vrijdag om 15.00 uur officieel geopend met een film over de bronk. Die is te zien in gemeenschapshuis De Holle Eik.

Margraten en Luxemburg doen alles zelf.” Heeft dat geen invloed op de kwaliteit van de herdenking? „Nee, dat zegt niets. In Margraten hebben we met Memorial Day de grootste ceremonie in Europa. Dat is een gegeven. Ik vergeleek eens foto’s van de begraafplaatsen in Margraten, Henri-Chapelle en de Ardennen, gemaakt na de plechtigheid op Memorial Day. In Margraten lag bij de helft van de graven bloemen, op de andere twee begraafplaatsen waren dat er véél minder. Margraten heeft een sterke band met de mensen om zich heen. Dat zie je aan het feit dat alle 8301 graven zijn geadopteerd.” Wat betekent Memorial Day voor jou als Nederlander? „Het belangrijkste is voor mij dat de ceremonie op een waardige manier verloopt. En als dát goed is, probeer ik andere mensen bewust te maken van waar Memorial Day voor staat. Dus als een driesterrengeneraal tegen mij komt klagen over het feit dat hij achter een generaal met twee sterren moet zitten, dan zeg ik daar wat van. Memorial Day gaat niet om zien en gezien worden, maar om het herdenken van de jongens en mannen die de ultieme prijs hebben betaald. Het is prachtig dat allerlei hoogwaardigheidsbekleders aanwezig zijn, maar voor mij zijn de familieleden van de omgekomen soldaten de echte very important persons. Morgen begeleiden we twaalf families. Daar zijn we hier trots op.” Welke Memorial Day staat je nog het meest bij? „Ik kan me één editie herinneren die plaatsvond in een storm. De vlaggenmasten dreigden het te begeven en alle 1100 stoelen lagen op een gegeven moment plat op de grond. Mensen dachten dat het daarom niet doorging. Onterecht: Memorial Day gaat altijd door. En het bezoek van koningin Beatrix in 2010 was bijzonder. Ik kan me het voorgesprek met de hofdame nog goed herinneren. Ze vroeg wat ik ging doen als het zou gaan regenen. Niets, zei ik, want we mogen best één keer per jaar een nat pak overhebben voor de mannen die sneuvelden in de oorlog.

De hofdame zei dat ze mijn visie bewonderde, maar vroeg of ik geen beter idee had. Om mijn suggestie dan een paraplu op te steken, kon ze niet lachen. Heb ik uiteindelijk een tent moeten plaatsen.” Hoe wordt iemand ceremoniemeester tijdens Memorial Day? „Na mijn opleiding tot aardrijkskunde- en geschiedenisleraar lagen de banen niet voor het oprapen. Dat was in 1991. Een kennis van mij had een tijdelijk baantje bij de Amerikaanse Begraafplaats en zei dat er één vaste baan vrijkwam. Uiteindelijk kreeg ik de vaste aanstelling, onder één voorwaarde. Een bezoekje aan de kapper. De directeur vond dat mijn haar niet onder het boord van mijn overhemd mocht uitkomen. Tot 1996 zorgde de Amerikaanse ambassade in Den Haag nog voor de organisatie van Memorial Day in Margraten. Vanaf 1997 deden wij het, en vanaf 2000 ben ik ceremoniemeester.” Dat is wel iets héél anders dan leraar, toch? „Bij mijn baan horen veel administratieve taken die een leraar niet heeft, maar toch valt het wel mee. Het voordeel van mijn opleiding is dat ik dingen kan overbrengen. Daar heb ik profijt van tijdens de vele rondleidingen die ik geef. Jaarlijks ontvangen we zo’n 300 tot 400 familieleden van hier begraven soldaten. Die vertellen we onder meer over de geschiedenis van de begraafplaats en hoe het onderhoud wordt geregeld. Ik leg niemand mijn mening op, maar ik vind dat families destijds een goede keuze hebben gemaakt door de soldaten hier te laten begraven. De Verenigde Staten hebben de belofte gedaan eeuwig voor ze te zorgen. En dat doen ze. Alle Amerikaanse begraafplaatsen zien er nog perfect uit. Op gewone begraafplaatsen worden graven na een bepaald aantal jaar geruimd.” Ken je de geschiedenis van alle 8301 soldaten die in Margraten zijn begraven? „Tegen de mannen die hier worden opgeleid, zeg ik altijd dat ze over ieder graf iets moeten kunnen vertellen. Op zijn minst over de marmersoort waar de grafstenen van zijn gemaakt. Uiteraard kennen we niet de exacte historie van iedere soldaat.

Maar aan de hand van de geschiedenis, de eenheid waarin hij diende en zijn sterfdatum kunnen we over iedere militair iets vertellen. Dat vind ik een vereiste.” Bij de viering van 60 jaar bevrijding in 2005 werd Margraten bezocht door toenmalig president George Bush van de Verenigde Staten. Staat ons een bezoek van Obama te wachten bij 70 jaar? „Dat denk ik niet. De focus zal de komende jaren vooral liggen op 100-jarige herdenkingen, centennials, rondom de Eerste Wereldoorlog.” De plechtigheid begint morgen om 15.00 uur op de Amerikaanse Begraafplaats in Margraten. De toegang is gratis. Paspoort van Frenk Lahaye Frenk Lahaye (49) is geboren in Maastricht, maar getogen in Houthem. Daar woont hij nog steeds. Lahaye, alleenstaand, is vader van een drieling. Twee jongens en één meisje van 15 jaar oud. Na de middelbare school volgde Lahaye een opleiding tot aardrijkskunde- en geschiedenisleraar. Hij werd nooit docent, maar trad in 1991 in dienst van de American Battle Monuments Commission (ABMC). De ABMC is een overheidsorganisatie van de Verenigde Staten die belast is met het beheer van Amerikaanse begraafplaatsen, onder andere die in Margraten, en oorlogsmonumenten in het buitenland.

De organisatie valt onder de 'American Battle Monument Commission', die wereldwijd 24 Amerikaanse begraafplaatsen en 25 monumenten in 15 landen beheert, met aan het hoofd meestal een 2-sterren generaal. De eerste was de roemruchte General of the Armies' John J. Pershing, commandant tijdens de Eerste Wereldoorlog van het Amerikaanse Expeditieleger, die bij de oprichting van de commissie beloofde: 'Tijd zal de glans van hun daden nooit doen verbleken'. Twee Amerikaanse managers, meestal gepensioneerde' militairen (in het Amerikaanse leger is dat al op je 38e!), vormen de circa 5-jaarlijks wisselende leiding van de begraafplaats in Margraten. "Ik ben hun rechter- en linkerhand, maar meestal ook hun mond", stelt Frenk Lahaye raadselachtig. "Dat komt doordat de meeste Amerikanen die hier de leiding krijgen Frans geleerd hebben, aangezien de meeste begraafplaatsen in Frankrijk zijn. Ik ben dus hun tolk, maar ook de constante factor en bovendien doe ik hier ook personeelszaken voor de 15 medewerkers." Maar de grootste voldoening haalt Frenk uit het ontvangen rondleiden van bezoekers, Amerikaanse familieleden in het bijzonder: "Dat is natuurlijk de belangrijkste groep. Voor de familieleden is het vaak maar een keer in hun leven dat ze de oceaan oversteken en hier het graf van hun dierbare kunnen bezoeken. Weduwen, broers, zussen, en tegenwoordig meer en meer de kleinkinderen en volgende generaties ontvangen, is altijd weer een bijzondere gebeurtenis, dat begrijp je wel." Frenk Lahaye kan bij dit alles rekenen op zes gemotiveerde vrijwilligers, die ook rondleidingen doen. Gelukkig maar, want de belangstelling is groot en nog steeds groeiende: "Naast de familieleden komen hier geregeld mensen uit de omgeving, militairen, toeristen en groepen van bijvoorbeeld scholen.

Ook uit Duitsland, waarbij vooral vroeger opviel hoe weinig die kinderen weten van de oorlog, maar des te meer over het 'Wirtschaftswunder'. Verder onderhouden we contact met vele organisaties die de erebegraafplaats een warm hart toedragen, zoals de Stichting Adoptiegraven, die er voor gezorgd heeft dat nu - recent - alle graven geadopteerd zijn en goed verzorgd worden." Frenk is ook 'Master of Ceremonie' bij officiële herdenkingen zoals het jaarlijks uitgevoerde Requim in september en uiteraard op 'Memorial Day' in mei; een traditie die teruggaat tot de instelling van de begraafplaats in mei 1945...

Maar mensen moeten ook niet te veel van me gaan verwachten. Laatst stond iemand voor me met een naam van een of andere Amerikaanse soldaat. Of ik ’m even snel kon vertellen waar het graf te vinden was. Man, ik zie telkens achtduizend namen!" Met dank aan Blom en Kirkels zijn al de namen nog overduidelijk leesbaar. En op de stenen van nooit voor honderd procent geïdentificeerde slachtoffers valt moeiteloos de tekst Here rests in honored glory a comrade in arms known but to God te onderscheiden. De vogels zijn de grootste vijanden, zegt Blom. "Vogelpoep moet direct verwijderd worden, want anders duurt het weken voordat die vlekken weer helemaal verdwenen zijn. En wat te denken van het vruchtvlees van verse kersen op de stenen? Dat laten veel vogels in de zomer vallen. En kersenvlekken zijn ontzettend hardnekkig. Kijk, daarachter staan de fruitbomen." Het moge duidelijk zijn: het blijft niet bij de tweewekelijkse poetsbeurten van het duo Blom en Kirkels. Maar ze hebben uiteraard ook gewoon te maken met de tand des tijds. Toevallig zijn op dit moment dertien nieuwe kruisen in aantocht. Afkomstig uit de Noord-Italiaanse plaats Lasa, zoals alle kruisen hier. Het kenmerk van marmer uit Lasa? Juist ja, die opvallend witte kleur. Je zou het ook Blom-wit kunnen noemen.