Uw zoekacties: Artikelen

Artikelen ( Heemkundevereniging Houthem-St.Gerlach )

Filter: veldnamenx
beacon
64  artikelen
sorteren op:
 
 
 
 
Artikel
Straatnamen in Houthem
Datering:
2004
Titel:
Straatnamen in Houthem
Auteur:
Jan Notten
Titel tijdschrift:
't Sjtegelke
Afleveringsnummer:
't Sjtegelke, jrg. 11, nr. 1, juni 2004, p. 17-19
Samenvatting:
De behoefte aan straatnamen ontstond aan het begin van de negentiende eeuw. Wel droegen sommige huizen al lang een naam. Voor rijke mensen was het gemakkelijk om een brief te schrijven en die dan door de dienstmaagd bij een bepaald huis te laten bezorgen. En dat werd natuurlijk vergemakkelijkt, wanneer dat huis een naam droeg. Het was een privilege van de beter gesitueerde burger.

Oude straten
Straten werden in de Middeleeuwen meestal genoemd naar een kenmerkend iets en zo ontstonden de Kloosterstraat of de Kerkstraat, de Molenweg of de Koeienweg, de Muntstraat of de Lange Straat. De mensen zelf en niet de overheid riepen die benamingen in het leven en mede daardoor waren de namen opvallend functioneel. De gedachte dat men een straatnaam kon gebruiken om een feit of een persoon aan de vergetelheid te ontrukken, was een onbekend begrip.
Al in 1807 – dus aan het einde van de Franse Tijd - kwam er een wettelijke regeling waarbij de staat het alleenrecht kreeg op de bezorging van brieven. De wet op het postwezen is van 1852 en vanaf dat jaar werden brieven over heel het land bezorgd. De gemeenten voelden zich geroepen om regelend op te treden en ze begonnen met het vastleggen van reeds bestaande straatnamen; zodoende zijn vele oude namen van de ondergang gered. Later werd van de gemeenten een behoorlijke portie creativiteit gevergd, bijvoorbeeld als er een uitbreidingsplan werd gerealiseerd.

In de ruime zin van het woord
In historisch opzicht onderscheiden we aldus twee soorten straatnamen:
1. De oude van lang vervlogen tijden, soms uit de Middeleeuwen (namen die teruggaan op reeds bestaande).
2. De nieuwe (namen die zijn bedacht, toen ze de functie van straatnaam kregen).
Samenvatting2:
Tegenwoordig spreekt men over straatnamen in de ruime zin van het woord. Wegnamen, straatnamen, namen van een pad, een plein, een hof, een laan, een singel, een gard, een park, een allee, ze vallen allemaal onder de categorie straatnamen en overal kunnen mensen wonen. Met andere woorden: overal kan een mens - in principe uiteraard - een huis bewonen en een adres aanvragen.

De Vroenhof
Misschien is (de) Vroenhof de oudste straatnaam in Houthem met de interessantste geschiedenis, zoals Ingendael misschien de mooiste veldnaam is. In oorsprong is Vroenhof de naam geweest van een stuk eigendom, een domein (zij het klein). De naam is wat betekenis betreft, een beetje dubbelzinnig: het woord vroon of vroen betekent zowel heer als domein en hof betekent natuurlijk hoeve, boerderij. En daarbij komt, dat hoeve of hof niet alleen de boerderij was maar tevens het erbij horende land. Vroenlieden waren bewakers en bewerkers van het domein. Een vroner was een pachter. Het in de Middeleeuwen veelvuldig gebruikte woord is nu uit ons taalgebruik verdwenen. Het erop lijkende en nog bestaande woord “vrijthof” was een omheinde hof en ook de voorhof van een kerkgebouw.
De Vroenhof is er een aardig voorbeeld van, hoe een oorspronkelijke veldnaam of gebiedsnaam nu wordt gebruikt voor een straat of weg. In Valkenburg en in Berg en Terblijt zien we hoe een Hovestraat (Hovetstraat) is ontstaan uit het woord hoeve of boerderij, in Valkenburg waren de namen Euverem en Neerhem aanvankelijk de naam van een gebied (hoogliggend is Euverem en laagliggend is Neerhem). De Mussenput in Berg was in de Middeleeuwen een klein, vochtig stukje grond en nu een weg. In Houthem zijn diverse oorspronkelijke veld-namen, gehuchtsnamen en riviernamen overgegaan in een straatnaam: St.-Gerlach, Vroenhof, Broekhem, Strabeek.

Samenvatting3:
Oude veld- en straatnamen
Wie zich realiseert, dat in onze omgeving in vroeger eeuwen de meeste dorpen agrarische gemeenschappen vormden en dat Houthem daar een prachtig voorbeeld van is, zal niet verbaasd opkijken over de grote hoeveelheden agrarisch getinte veld- en straatnamen, die in Houthem de eeuwen hebben overleefd.
In “Houthems Verleden” noemt H.J.J. Philippens een rij oude veld- en straat-namen op, die eigenlijk allemaal een toelichting hadden verdiend. Een aantal van de “gemakkelijkste” toont dat aan:
•“Gewan” of “gewande” is een veldnaam die is afgeleid van wenden (van de ploeg die men omdraait aan het einde van het veld), het is een stuk land dat toebehoort bij de hoeve;
•“Amstenraad” is een amettenraad, met andere woorden een mieren-raad of -rode. Een rood, rode, root of raad, rade of raat is een gecultiveerd stuk land en wat amette betreft denke men aan het dialectwoord “aomezeik.”
•“Op de zes bunder” is voor iedereen een typerende boeren-veldnaam.
•Het “Overbroekje” is een klein, nogal vochtig stukje land.
•“s Heerenbeemdevoetpad ” is heel oud, maar springlevend.
•“Katsbeemd” is vermoedelijk een stuk land dat de grens vormt van een bepaalde boer.
•“Op de kempkes” in Broekhem is: “op de veldjes” (Frans le champ=veld). In Heerlen heeft men trouwens een Kempkensweg. (1).

De Geulhem(m)erweg
In de loop van de jaren zijn diverse taalwijzigingen doorgevoerd en straatnamen volgden die wijzigingen. Zo ontstonden de Herenstraat (uit Heerenstraat), de Grote Markt (uit Groote Markt) en het Ravensbos verving het Ravensbosch, maar consequent is dat niet gebeurd: in vele gevallen gingen heel wat gemeenten hun eigen gang: Heerenveen en Den Bosch bijvoorbeeld handhaafden hun oude naam. In Valkenburg bestaat nog altijd het Biebosch-voetpad, terwijl in Broekhem het Ravensbos en het Ravensbosch vreedzaam naast elkaar voortbestaan.
Samenvatting4:
Er blijven straten en wegen die op twee manieren worden geschreven. De gemeenten mogen – in tegenstelling tot vroeger – zelf besluiten. Mooi voorbeeld is de Geulhem(m)erweg. Naar het voorbeeld van Haarlemmer, Arnhemmer en Brunsummer schrijven mensen in Houthem vaak: Geulhemmerweg. Hoe moet dat nu? Geulhemmerweg of Geulhemerweg?

Het is nog nooit gebeurd, dat de overheid een gemeente terechtwijst, wanneer die afwijkt, maar wel is al jaren geleden algemeen aanvaard dat zowel Nederland als het Nederlandstalige deel van België zich zullen houden aan een in België gehanteerde “Leidraad bij de straatnaamgeving en -wijziging.” En daarin staat te lezen: “In Limburg en in vele Belgische steden wordt in tegen-stelling met Noord-Nederland het suffix -er voorafgegaan door een onbeklemtoonde lettergreep, zodat de aan -er voorafgaande m niet wordt verdubbeld. (de Rekemerstraat in Lanaken).” (2)
De uitleg is moeilijk om te lezen, laat staan om er zich aan te houden. En wat de Geulhemmerweg, de Houthemmer Delweg en het Houthemmervoetpad betreft, blijft Houthem een beetje eigenzinnig. Maar een halszaak is het niet. Straatnamen kunnen best onderwerp van gesprek zijn, maar een echte ruzie zullen ze er niet te weeg brengen. En zo is het goed.

Noten
(1). Philippens, pagina 289.
(2). ”De Leidraad bij de straatnaamgeving en -wijziging” van de hand van A. Stevens (Tongeren) is in 1981 herdrukt in het tijdschrift “Naamkunde” (Leuven). De betreffende zin staat op pagina 21.

Trefwoorden:
Geografische namen:
 
 
 
 
 
Artikel
Buurtwegen
Datering:
1997
Titel:
Buurtwegen
Titel tijdschrift:
't Sjtegelke
Afleveringsnummer:
't Sjtegelke, jrg. 4, nr. 2, dec. 1997, p. 14-17
Samenvatting:
Heden den negen en twintigsten april achtien honderd vier en viertig vergaderd zijnde den gemeente raad der gemeente Houthem Hertogdom Limburg, En gezien art. 10 van het reglement op het beheer der buurtwegen gearresteerd in de vergaderingen van de provinciale staten dd 15 junij 1842 en 7 julij 1843, goedgekeurd bij koninglijk besluit dd 1sten 7ber 1843 geplaats in het adm: menu: van dit Hertogdom - jaargang 1843 no 151.
Waar uit blijkt, dat door de gemeente besturen gezamentlijk met den inspecteur van het buurtwegen distrikt moet worden overgegaan tot het opmaken van eenen staat, van alle de binnen hunne gemeente bestaande buurtwegen, aanduidende de namen derzelven, de klassen, tot welke zij behoren, hunne breedte welke zij behoren te hebben, derzelfs voormalige breedte en derzelfs tegenwoordige breedte.
Zoo komt den raad gezamentlijk met de Hr Jan Bernard Daemen inspecteur van het 5den buurtwegen distrikt, den volgenden staat opzichtens der buurtwegen dezer gemeente optemaken, zoo als hij opmaakt bij dezen.

En beginnende met den buurtwegen, voetpaden en veedrijften gelegen in de sectie A.
1mo
Den Onderstestraat, een weg der 3de klasse hebbende eene breedte van vijf ellen, leidende van Houthem naar Berg & Terblijt.
2do
Den Vauwer straat of zoogenaamde nieuwe weg leidende van Houthem naar Raar, Schimmert en Ulestraten zijnde eenen weg der 3de klasse hebbende eene breedte van ruim vijf ellen.
3tio
Den Heidjens weg een veldweg der 4de klasse hebbende eene breedte van drie ellen.
4to
Nijstenweg, een veldweg der 4de klasse zonder uitgang hebbende eene breedte van drie ellen.
5to
Stevens weg, een veldweg der 4de klasse hebbende eene breedte van ruim drie ellen.
6to
Meersserweg, een veldweg der 4de klasse hebbende eene breedte van drie ellen.
7mo
Den pas of putweg, een weg der 4de klasse zonder uitgang hebbende eene breedte van ruim drie ellen
Samenvatting2:
8vo
De zoogenaamde kromsteeg, eene drijft voor het vee hebbende eene breedte van twee ellen
9no
een voetpad, door het molenbroeksken, gaande van den smaale brugge door de weiden van Houthem hebbende eene breedte van een el.
10mo
Eene drijft, voor het vee naarden zoogenaamden kloosterbeempt hebbende eene breedte van drie ellen.
11mo
Een voetpad of steegje, omtrent tegen het huis van den Hre van der vrecken, en uitkomende op Meerserveldweg hebbende eene breedte van een el vijf palmen.
12mo
De zoogenaamde boekessteeg, hebbende eene breedte van een el vijf palmen.
13tio
het zoogenaamd Kaldenborge-wegsken een voetpad hebbende eene breedte van een el.
14to
het Raarwegskens, nabuuruitvlugt zonder uitgang, hebbende eene breedte van drie ellen.
15to
Een voetpad, tegen over de Allee van Mevr de weduwe Schoenmaeckers leidende van den grooten weg tot op Meerserveldweg, hebbende eene breedte van een el.
Samenvatting3:
Volgen de wegen en voetpaden gelegen in de sectie B.
1mo
Den elsenweg een particulieren boschweg der 4de klasse hebbende eene breedte van drie ellen.
2do
Den Goederoetsweg, een weg der 4de klasse hebbende eene breedte van ruim drie ellen, en veranderende op het einde in eenen voetpad, welke eene breedte van een el heeft.
3tio
Een voetpad gaande van de zoogenaamde Vauwerstraat, tot in de zogenaamde Beekstraat, hebbende eene breedte van een el.
4to
het zoogenaamd Sterklok of breedeweg een weg der 4de klasse hebbende eene breedte van ruim drie ellen
5to
De Beekstraat, een weg der 4de klasse, hebbende eene breedte van ruim drie ellen
6to
De Boschstraat, een weg der 4de klasse hebbende eene breedte van ruim drie ellen.
7mo
De Cremerstraat, een weg der 4de klasse, hebbende eene breedte van ruim drie ellen.
8vo
Den Keelweg, een weg der 4de klasse zonder uitgang, hebbende eene breedte van drie ellen
9no
Den Roetvoetsweg, een weg der 4de klasse, hebbende eene breedte van drie ellen
10mo
Den zoogenaamden ouden Zittaarderweg, tegenwoordig een weg der 4de klasse, hebbende eene breedte van ruim drie ellen, doch die over meer dan honderd jaren hiervoor, eene breedte van negen ellen volgens het zeggen zoude hebben gehad, maar waar van geene bewijzen bestaan, makende de grensscheiding tusschen deze gemeente en die van Hulsberg, en gehoort aan beide gemeenten voor de helfte.
11mo
Den zoogenaamden Haasdalder Molenweg, een weg der 4de klasse hebbende eene breedte van drie ellen
12mo
Een voetpad van den grooten weg over de zogenaamde bedden op de Cremerstraat en van daar op de Boschstraat, hebbende eene breedte van een el.
Samenvatting4:
Volgen de wegen, voetpaden en veedrijften gelegen in de sectie C.
1mo
Een voetpad leidende van de zoogenaamde Smaale brugge door de weiden, en uitkomende in de onderste straat, voorbij het hoofd van eenen tuin van Mevr de wde Schoenmaeckers no 36 sectie C. hebbende eene breedte van een el.
2do
Een steegje of straatje, leidende uit de onderste straat langs een huis van Mevr de wde Schoenmaeckers sectie C. no 72 thans door Hindrik Maas bewoond, hebbende eene breedte van een el zeven palmen.
3tio
Een weg der 4de klasse genaamd de Klaterstraat, leidende van den grooten weg naar de zoogenaamde Koningswinkels brugge en naar de weiden op den Dam hebbende eene breedte van drie ellen.
4to
Eene drijft voor het vee gaande van den grooten weg tusschen door de huizen van Gerard Willems en Servaas Smeets naar de weiden van Strabeek, hebbende eene breedte van twee ellen.
5to
Eenen voetpad van de Koningswinkels brugge tot aan den Koningswinkels bosch hebbende eene breedte van een el vijf palmen.
6to
Een weg der 4de klasse genaamd den lijkweg, gaande door den Koningswinkels bosch tot op Houthemerberg, hebbende eene breedte van ruim drie ellen
7mo
Een weg der 4de klasse genaamd den plenkertweg hebbende eene breedte van drie ellen
8vo
Eenen voetpad, loopende van de Koningswinkels brugge door de Broekemerbempden tot in het aldaar zoogenaamd straatje, hebbende eene breedte van een el
9no
Een weg der 4de klasse genaamd het straatje, loopende van den grooten weg naar de broekemerbempden, hebbende eene breedte van drie ellen
10mo
en ten laasten eenen voetpad gaande van den plenkertweg op eenen hoek door de zoogenaamde Heidgracht over het Houthemerbergerveld, tot op den grooten weg van Maastricht over Berg naar Valkenburg, hebbende eene breedte van een el.

Samenvatting5:
Overwegende, dat aangaande de hiervoren aangehaalde buurtwegen, voetpaden en veedrijften niets te bemerken valt, uit hoofde dezelven alle eene voldoende breedte hebben, en dat er zich alhier geene wegen bevinden, welke behoeven verbreed te worden, en er ook geene bestaan, welke zouden kunnen vernietigd worden; overigens is het ons niet bekend, dat er onregtmatige in bezitnemingen daarop zouden zijn gepleegd: maar staat te bemerken, dat aangaande den zoogenaamde zittaarderweg, hier voor aangeduid onder no10 der wegen deelmakende van de sectie B. door de Heren inspecteurs van het 5de en 6de buurtwegen distrikt gezamentlijk eene inspectie behoort te worden gehouden, ten einde het houtgewas, welk de vrije communicatie van dien weg zoude verhinderen, te doen ruimen.
Aldus opgemaakt en vastgesteld door den gemeenteraad van Houthem in bijwezen van de Hr inspecteur voornoemd, te Houthem op dag, maand en jaar als boven, ten einde zoo haast mogelijk overeenkomstig art.12 van gemeld Reglement, gedurende dertig achter een volgende dagen, alhier op de sekertarije tot inzage van de belanghebbende te worden nedergelegd, mitsdat van die nederlegging naar luid van art.13 van gezegd Reglement viertien dagen bevorens aan Heren Gedeputeerde Staten zal worden kennis gegeven

De Burgemeester De secretaris

[J.J. Quicx] [J.J. Geuskens]

De Schepenen  De Raadsleden

[ I:A: Croon] [G: Willems]
[M. Philippi] [W. Geuskens]
[J. Thonar ?????]

De inspecteur

[J.B. Daemen]
Geografische namen:
 
 
 
 
 
Artikel
De Koning van Spanje
Datering:
1992
Titel:
De Koning van Spanje
Auteur:
F. van Wanroij
Titel tijdschrift:
Geulrand
Afleveringsnummer:
Geulrand, (1992), nr. 37,(jan.), p. 77
Samenvatting:
Landsraderweg
Trefwoorden:
Geografische namen:
 
 
 
 
 
Artikel
Stokoude linden
Datering:
1991
Titel:
Stokoude linden
Auteur:
Léon Willems
Titel tijdschrift:
Land van Valkenburg
Afleveringsnummer:
LvV, 14-2-1991
Trefwoorden: