Archieven.nl

Op vrijdag 7 november van dit jaar zijn de eerste achttien struikelstenen gelegd vóór de huizen waarin Joden hebben gewoond die in Valkenburg zijn opgepakt en vermoord in Auschwitz en andere vernietigingskampen van de Nazi's. Dat is gebeurd in het centrum van Valkenburg. Binnen afzienbare tijd zal dat ook gebeuren in de wijk Broekhem. Hier betreft het twee Joodse mannen. De een, Jozef Günsberg, woonde in de Koningswinkelstraat 7 en de ander, Curt Hirschberg, op Broekhem 95. Günsberg, geboren op 21 januari 1895 in het Poolse Nadworna, woont vanaf 25 augustus 1941 in de Koningswinkelstraat. Alleen, want hij is gescheiden van zijn vrouw Bertha Zwecker. Hij heeft drie kinderen. Oudste zoon Gerold, geboren 28 augustus 1924, vertrekt in 1938 naar Amerika en ontloopt deportatie. Fanny Suzanne van 25 januari 1927 en Lothar van 22 april 1928 worden beschouwd als weeskinderen en komen op 5 januari 1938 terecht in het Israëlisch Wees- en Doorgangshuis in Leiden. De Duitsers ontruimen dit opvanghuis op 17 maart 1943. Alle bewoners, 67 kinderen in de leeftijd van 2 tot 25 jaar en zeven begeleiders, worden opgepakt en gedeporteerd. De meeste komen om op 26 maart 1943 in Sobibor. Vader Günsberg behoort tot de eerste groep Joden die op 25 augustus 1942 uit Valkenburg wordt gedeporteerd naar Auschwitz waar hij op de 31 ste wordt vermoord in de gaskamer. De tweelingbroers Curt en Erwin Hirschberg, geboren op 16 augustus 1900, zijn eigenaren van bioscopen, variété- theaters en concertzalen in hun geboorteplaats Breslau. . Als zij midden dertiger jaren naar Nederland vluchten slagen zij er in nieuwe bioscopen te stichten in Den Haag, Helmond, Hoensbroek en Heerlen onder de naam Hollandia Bioscopen. Maar na de inval van de Duitsers in mei 1940 raken zij die opnieuw kwijt. Vanaf 1 juli 1942 wonen Curt en Erwin in Broekhem in wat nu huize Buitenlust heet. Reeds op 25 augustus 1942 moeten zij zich melden aan het station Valkenburg voor deportatie. Alleen Curt verschijnt;

Foto: Amy Cok (linksboven) is dood, haar zoontje Robbie (linksonder) ook, maar na lang zoeken heeft Wiel Bemelmans (rechts) kleindochter Evelyn gevonden.

WeTSTE NOG
Wiel Bemelmans vindt na lang zoeken eindelijk de kleindochter van Joodse zangeres Wiel Bemelmans uit Valkenburg krijgt binnenkort visite van Evelyn van Mourik uit Diemen. Zij is de kleindochter van Amy Cok: de vrouw naar wie hij al jaren op zoek is. Elk jaar komt Evelyn van Mourik voor een korte vakantie naar Zuid-Limburg. Al die jaren heeft ze geen idee gehad dat hier een belangrijk hoofdstuk van haar familieverhaal is geschreven: "Ik was helemaal ontroerd toen ik dat hoorde", vertelt ze. "Ik heb even flink gejankt, hoor." Van Mourik is de vrouw naar wie Wiel Bemelmans uit Broekhem al jaren op zoek is. Via allerlei omwegen is hij achter haar adres gekomen. Ze hebben al met elkaar gebeld en geschreven. Volgende week zien ze elkaar voor het eerst: dan komt de familie Van Mourik bij Bemelmans op bezoek. Voor de oorlog woonde de familie Bemelmans aan de Walravenstraat. Moeder kookte voor de gasten in het nabijgelegen hotel L'Empereur. Als het daar te druk was, sliep de Amsterdamse zangeres Amy Cok geëngageerd door de toenmalige dancing Paviljoen - wel eens bij haar thuis. "Op die manier raakte ik bevriend met Amy's zoontjes Herman en Bobby", zegt Bemelmans. In 1941 werd de Joodse zangeres met haar zoontjes door de Duitse bezetters op de trein naar Amsterdam gezet. Bemelmans hoorde nooit meer iets van ze. De herinnering aan die 'lieve mevrouw' en haar aardige zoontjes liet hem echter niet los. Een paar jaar geleden besloot hij om op zoek te gaan. Naar Amy, of als die niet meer leefde - wat gezien haar leeftijd destijds niet ondenkbaar was - 'de jongens' Herman en Bobby. Het werd een lange zoektocht. En lange tijd leek die uitzichtloos. Niemand kende de familie Cok. Tot Bemelmans uiteindelijk in contact kwam met het Joods Historisch Museum in Amsterdam.

In 2016 zijn er voor de huizen in Broekhem, waar Joodse families gewoond hebben die tijdens de Tweede Wereldoorlog gedeporteerd zijn, zogenaamde Stolpersteine (struikelstenen) in het trottoir aangebracht.
De Duitse kunstenaar Gunter Demnig (*1947 Berlijn) startte in 2000 zijn ‘Stolpersteine-project’. Hij maakt messingplaatjes in klinkerformaat met daarop de namen van gedeporteerde Joodse burgers. De plaatjes worden in trottoirs aangebracht en vormen op die manier in heel Europa een herinnering aan de weggevoerde Joodse plaatsgenoten die slachtoffer van de nazi’s zijn geworden. De kunstenaar noemt ze ‘Stolpersteine’, omdat “je erover struikelt met je hoofd en je hart, en je moet buigen om de tekst te kunnen lezen”.
In Broekhem zijn twee plaatjes aangebracht voor Jozef Günsberg en voor Curt Hirschberg. Hun namen staan ook vermeld op de gedenksteen bij de Joodse begraafplaats aan de Cauberg.

Familie Günsberg
Jozef Günsberg werd geboren in 1895 te Nadworna (Polen) en vluchtte in 1937 van Essen naar Valkenburg. Eerst woonde hij aan de Daelhemerweg, daarna in de Lindenlaan en tenslotte in 1941 op het adres Koningswinkelstraat 57 (nu huisnummer 7).
Hij was van beroep koopman en gescheiden van Bertha Zwecker en vader van drie kinderen: Gerold, die al in 1938 naar Amerika vertrokken was en Fanny-Susanne (*1927) en Lothar (*1928) die in het centraal Israëlisch Wees- en doorgangshuis te Leiden verbleven.
Aan de Koningswinkelstraat 57 woonde Pie Meijers met zijn vrouw en kinderen o.a. Kittie en Mia. Günsberg was voor Meijers geen onbekende en vroeg hem of hij niet wist waar een Joodse man zou kunnen gaan wonen, nu hij weg moest waar hij nu woonde? Meijers begreep zijn vraag heel goed en nam hem in huis. Er werden twee kamers leeggemaakt en Jozef Günsberg kwam bij hun wonen.

Dat miljoenen Joden werden gedeponeerd tijdens de 2e Wereldoorlog en nooit meer zijn teruggekeerd, is algemeen bekend. Van de uit Valkenburg gedeporteerde 43 joden overleefde slechts een van hen.
Twee van de slachtoffers van de Holocaust Jozef Gûnsberg en Curt Hirschberg woonden in Broekhem.
Op initiatief van Henk Vossen is er een Stichting opgericht die er naar streeft om ter nagedachtenis van de omgekomen Valkenburgse Joden, zogeheten struikelstenen aan te brengen in de stoep vóór het huis van waar uit zij werden gedeporteerd. Op 7 november 2014 werden de eerste 18 struikelstenen gelegd vóór de huizen waar deze joden woonden.
Op 10 juni jl. werden 12 nieuwe struikelstenen gelegd, waarvan 2 te Broekhem.

Een ter nagedachtenis aan Jozef Günsberg (Koningswinkelstaat 7) en een ter nagedachtenis aan Curt Hirschberg (Broekhem 95). Bij de steenlegging werd bij beide levens stilgestaan met het lezen van onderstaande korte levensschetsen.

Jozef Günsberg, geboren in 1895, behoort tot de eerste groep Joodse mensen die op 25 augustus 1942 uit Valkenburg wordt gedeporteerd.
Vanuit Essen is hij naar Valkenburg gekomen, eerst woonde hij op de Daelhemerweg, daarna in de Lindenlaan en tenslotte op het adres Koningswinkelstraat 7
Hij is gescheiden en vader van 3 kinderen namelijk Gerold, die al in 1938 naar Amerika vertrokken is en verder een zoon Lothar en een dochter Fanny-Susanne. Net als hun vader ondergaan zij het wrede lot om gedeporteerd te worden en in het vernietigingskamp Sobibor worden ze omgebracht.
Wat er met Bertha Zwecker gebeurd is, zijn gescheiden vrouw, is tot op heden onbekend.