Marco Mariotti en Kenneth Booten ontcijferden uiteindelijk 150 Franstalige brieven in verschillende handschriften. „We hebben erg mooie dingen gevonden”, zegt Kenneth. „ Zo ontdekten we dat de inwoners van Leut zich voor de verkiezingen moesten verplaatsen naar de kantonhoofdplaats Mechelen-aan-de-Maas. Charles Vilain XIIII liet paard en kar aanspannen om zijn kiezers op te halen en ze te vervoeren. Onderweg schoof de kar in een gracht en viel de koetsier van de kar. Daarbij brak hij zijn arm.”

Buste
Marco identificeerde een onbekende buste die op de torenkamer stond van het kasteel van Leut. „Ik had in het archief een foto gevonden van de buste van Charles en vroeg me af of die nog ergens was bewaard. Charles was tijdelijk gouverneur van Oost-Vlaanderen. Daarom stonden in het gouvernementsgebouw van Gent alle bustes van de gouverneurs. Helaas zijn die in de Tweede Wereldoorlog in vlammen opgegaan. Zo ook de buste van Charles Vilain XIIII. Maar plots vond Toerisme Vlaanderen hier een buste in de torenkamer. Eerst dachten ze dat het misschien Leopold I was, maar na vergelijking met de foto die ik had gevonden, kunnen we nu met zekerheid zeggen dat het Charles Vilain XIIIIis. We hebben de buste nu een plaats gegeven in zijn kasteel. Mogelijk zijn er dus in 1836 twee bustes gemaakt.”
„De brieven die we ontcijferden gaven ons ook meer duidelijkheid over de grafkelder op de geklasseerde begraafplaats van Leut. Charles Vilain de 14e rust bij een zware loden kist van een voorganger uit het kasteel, mogelijk Willem van Mewen die in 1752 het kasteel kocht.”

Podwalk
Toerisme Vlaanderen heeft het kasteel in het dorpje Leut bij Maasmechelen gekocht om het te redden van de verloedering. De omgeving wordt aangepakt en ook komt er een podwalk, zodat bezoekers de verhalen al wandelende door het park kunnen beluisteren.
„De brieven hebben ons veel geleerd over Charles Vilain XIIII, zijn echtgenote Pauline de Billehé de Valensart en zijn zeven dochters”, zegt Marco Mariotti. „Toch is er nog veel meer. We hebben nu al zin om de volgende meters van het rijke archief door te snuffelen.”
(Het Belang van Limburg)

In het Maison du Peuple (gemeenschapshuis), een donkere, groezelige zaal waar de distels en vlinderstruiken tussen de schilferige leisteen naar boven schieten, krijgen we een aangrijpend boek aangereikt door de dorpsfotograaf. Een boek waar je niet op uitgekeken raakt. Er is nauwelijks een lachend gezicht in te zien. Wel vermoeid en uitgemergeld, verweerd en vroegtijdig verouderd, vaal en verlept. Triest, zeer triest!

De pastoor wijst op de ruwe en doorgroefde handen en verzoekt de cafébaas het chanson (liedje) "Jaurès" van Jacques Brei ten gehore te brengen: "Usés â quinze ans, ils finissaient en débutant' zingt Brei gepassioneerd. Vaak werden deze door Brei bezongen 15 jarigen niet ouder dan 40 en dan zagen ze er al bijna uit als 60.

Dan volgt er een diepzinnige godsdienstige bespiegeling over de aan- en afwezigheid van God in de mijncités, die echter een diepe afkeer blijken te hebben van kerkelijke instituten.
In reactie daarop meent de standvastige geestelijke dat velen hier geestelijk "geholpen" moeten worden. Een verblijf in het Belgische Geel acht hij daarvoor zeer geschikt. "Dáár ligt de kracht van het Evangelie. God handelt!" Geel is vermaard vanwege haar gezinsverpleging. Al in de 14e eeuw kwamen er bedevaartgangers naar de heilige Dimpna, die werd aangeroepen voor genezing van geesteszieken. Vanaf de 18e eeuw werden de patiënten tegen betaling opgevangen in gezinnen, wat uitgroeide tot een uniek systeem van moderne verpleging, waar patiënten deelnemen aan het huiselijk leven.
Daar waar steenkool gedolven wordt, ontstaan vanzelfsprekend ook kachelfabrieken. De meest bekende fabriek lag in het Noord-Franse plaatsje Guise ten zuidwesten van Mons (Bergen). Het was de kachelfabriek van Jean-Baptiste André Godin, een antikapitalist. Godin was een geniaal en sociaal bewogen ondernemer. initiator van een indrukwekkend sociaal plan voor zijn werknemers. Hij wilde voor hen een harmonieuze sociale samenleving opzetten.

Het mijnbekken rondom Guise is namelijk ook het toneel geweest van vreselijke, soms dodelijke confrontaties. Om dit tegen te gaan werden er paternalistische bedrijven opgezet, d.w.z. het bedrijf verzorgde de arbeider en zijn familie van de wieg tot het graf. Ze helpen ons te herinneren dat hier de grondvesten werden gelegd voor de sociale instellingen van nu.
Vanaf 1859 begint Godin met de bouw van zijn luxueuze "Familistère," een imposant sociaal woonpaleis voor zijn arbeiders, een unieke site, in schril contrast met de hierboven beschreven situatie. Deze plek trekt nog steeds veel toeristen aan. Men kan er gemakkelijk een dag vertoeven. Het is van een heel andere opzet dan de meer bekendere, eveneens fotogenieke en geclassificeerde woonsites van bijvoorbeeld Le Bois du Luc of la Grande Hornu in dezelfde mijnbouwstreek. De arbeiders van de Familistère hadden inspraak en werden zelfs mede-eigenaars van de kachelfabriek en hun woonsite. Godin woonde en werkte er op gelijke voet met zijn arbeiders.

Het prachtig gerestaureerde woonpaleis bevat bewonderenswaardige paviljoenen en vele vormen van verschillende diensten ten bate van de werknemers en hun gezin, zoals winkels, een zwembad, een gemeenschappelijke overdekte cour voor samenkomsten, een weelderige tuin, een crèche, scholen en bovenal een magnifiek theater. Open ruimte, licht en waterpartijen zijn er in overvloed en de gehele markante architectuur toont toch een rustige menselijke maat.

Deze gerealiseerde utopie van het wooncomplex Familistère is één van de meest ambitieuze sociale experimenten uit de sociale arbeidersgeschiedenis geweest m.b.t. het samenvoegen van arbeid, wonen, kapitaal en talent. André Godin wordt tegenwoordig beschouwd als één van de vaders van de sociale economie.

Dat zelfs zijn verdwenen kolenkachel uit onze kerk een prikkelende uitdaging kan zijn voor een boeiend daguitstapje naar zijn geboorteplek had niemand ooit kunnen vermoeden. Het vormt één van "les mystères de notre églis&' (de geheimzinnigheden van onze kerk). Absoluut een aanrader voor geïnteresseerden met uitzondering van het "restaurant" dan wel!