Op 23 april 1874 werd de N.V. “de Coöperatieve Handelsdrukkerij” opgericht met als doel de exploitatie van boek- en kantoorwerk en een Handelsdrukkerij. Het was in de tijd dat er een duidelijke kentering kwam in het denken over armen, armoede en de bestrijding van armoede. Langzaam kwam (mede door denkbeelden van het liberalisme) het inzicht dat de situatie waarin veel werklieden en arbeiders verkeerden veranderbaar was. Het coöperatief denken was sinds het begin van de jaren 70 in opkomst en er werden dan ook verschillende coöperatieve verenigingen en bedrijven opgericht.
De winst die de Handelsdrukkerij maakte, kwam toe aan de bestuurders en aan de werklieden-aandeelhouders die al enige tijd aan de Vennootschap waren verbonden.

De Handelsdrukkerij is begonnen in het pand Nieuwstraatje 187a. Het pand werd gehuurd van G.T.N. Suringar, een drukker-uitgever en vader van één van de oprichters, H. Suringar. Ook werd de gehele inventaris overgenomen. Omdat het pand in het Nieuwstraatje niet voldeed, verhuisde de Handelsdrukkerij in 1876 naar een huurpand aan de Grote Hoogstraat nr. 40. Ook dit pand voldeed op een gegeven moment niet meer aan de gestelde eisen, vooral het onvoldoende licht en de onvoldoende ruimte vormden een groot probleem. In 1886 werden dan ook de belendende panden aan de Grote Kerkstraat 63 en Pijlsteeg 18 aangekocht. In de jaren die volgden werden deze panden nog eens uitgebreid met de aankoop van panden aan de Pijlsteeg 12, 14 & 16 en Grote Kerkstraat 65.

Het personeelsbestand bestond in 1874 uit 12 personen. Daarnaast was er de directeur O. Rommerts. In 1885 was het aantal personeel opgelopen tot 30 en in 1901 tot 39. Er waren toen 28 zetters en 11 drukkers in dienst. Na de 2e Wereld Oorlog maakte het bedrijf een groei door, het haalde een hogere omzet en het personeelsbestand nam toe. Begin 1977 waren er 76 personen werkzaam binnen de Handelsdrukkerij. Na de fusie met Drukkerij Eisma kwamen hier nog 24 medewerkers bij. In 1998 had het bedrijf te maken met forse inkrimpingen, er werden toen 33 banen geschrapt. Bij het beëindigen van het bedrijf waren er 83 mensen in dienst.

De handelsdrukkerij drukte een verscheidenheid aan producten, o.a. enveloppen, boeken, strooibiljetten, naamkaartjes, raadsverslagen, statuten, menu’s, kranten, liederen, loterijbriefjes, dagvaardigingen en loonstaten.

In de loop der jaren heeft de Handelsdrukkerij enkele naamswijzigingen ondergaan. Meestal gebeurde dit omdat er niet op tijd bij de Kamer van Koophandel verlenging voor de naam was aangevraagd. In 1957 werd de naam “N.V. Handelsdrukkerij van 1874” (voorheen “De Coöperatieve Handelsdrukkerij”). In 1973 werd de N.V. omgezet in een B.V.

In maart 1977 fuseerde de Handelsdrukkerij met Drukkerij Eisma. De Handelsdrukkerij had, door de snelle groei, behoefte aan personeelsuitbreiding en door de fusie kon dit worden gerealiseerd. In 1976 was de Handelsdrukkerij begonnen met nieuwbouw aan de Celsiusweg 37. In de Grote Kerkstraat en de Pijlsteeg werd de aanvoer van artikelen steeds problematischer en mogelijkheden om uit te breiden waren er niet meer. In juni 1977 verhuisden de Handelsdrukkerij en Drukkerij Eisma samen naar het nieuwe pand. In 1982 gingen de beide bedrijven weer uiteen, maar Drukkerij Eisma bleef wel gelieerd aan de Handelsdrukkerij. Ook bleven ze beiden in hetzelfde gebouw. In 1996 werd 90% van de aandelen overgenomen door de directeuren J. en zijn zoon E. van Hes. Omdat de Handelsdrukkerij al enige jaren kampte met tegenvallende resultaten, werd het bedrijf in 1998 overgenomen door 'De Giethoorn Media Groep' uit Meppel. Door de grote concurrentie van drukkers uit het buitenland en het uitblijven van de beoogde groei, ging de Handelsdrukkerij van 1874 in november 2000 failliet. De handelsnaam en een deel van de activiteiten werd overgenomen door Drukkerij Necum uit Drachten.

In 2001 is ruim 5 meter archiefmateriaal opgehaald bij het pand aan de Celsiusweg 37. Er is toen een akte van schenking opgemaakt. In 2004 zijn er nog 2 aanvullingen gebracht waaronder plakboeken met aantekeningen e.d. van activiteiten van de personeelsvereniging. In 2006 is er een laatste aanvulling gestuurd door dhr. J. van Hes.

Verantwoording van de inventarisatie
In juni 2010 zijn de inventarisatiewerkzaamheden gestart, die tot november 2010 hebben geduurd. De eerste maanden zijn er voorlopige beschrijvingen gemaakt en is er geschoond. De laatste maanden zijn de definitieve beschrijvingen gemaakt en de indeling. Tot slot werd de materiele zorg in twee weken voltooid.

Omdat het archiefmateriaal bij de acquisitie al grotendeels is geselecteerd, is het vernietigen van materiaal tijdens de inventarisatie beperkt gebleven tot dubbelen en kladversies. De dubbele personeelsbladen zijn opgenomen in de Historische Bibliotheek van het HCL. Enkele stukken zijn opgenomen in de Collectie Drukwerk. De omvang van het archief voor aanvang van de inventarisatie was 8,5 meter. Na vernietiging en materiële verzorging is de totale omvang nu 6,2 meter.

Het archief bestaat hoofdzakelijk uit series. Daarnaast bevat het archief dossiers betreffende diverse onderwerpen (personeel, jubilea, gebouwen). De kern van het archief wordt echter gevormd door de notulen en de financiën (stukken betreffende het opstellen van de jaarrekening, grootboeken en kasboeken). Er is bij het inventariseren zo veel mogelijk rekening gehouden met de oude seriële orde van het archief. Er was een lichte wanorde in het archief van de Handelsdrukkerij ontstaan, daarom heeft er enige restauratie van bepaalde onderdelen plaatsgevonden. Geconstateerd moest worden dat er in de loop der jaren het nodige archiefmateriaal is zoekgeraakt. De notulen van de laatste jaren ontbreken en ook de serie financiën is niet helemaal compleet.

Bij de materiele aanduiding is het volgende aangehouden:
1-5 stukken: stukken
6-20 stukken: omslag
> 20 stukken: pak

Belang van het archief
Zoals eerder genoemd is de Handelsdrukkerij opgericht n.a.v. het coöperatief denken. Het was één van de belangrijkste drukkerijen van Leeuwarden die bovendien de werkgelegenheid in Friesland wilde bevorderen.

Openbaarheidsbeperking
Stukken betreffende persoonsgegevens zijn 75 jaar aan de openbaarheid onttrokken. Het betreft hier inventarisnr. 184. Met betrekking tot de foto’s, maar met name m.b.t. de inv.nrs. 190-191, 254 en 261, geldt het volgende: inzage van de foto’s mag, het verveelvoudigen van de foto’s dient in overleg met het hoofd dienstverlening te gaan.

Gedeponeerd archief
In de Handelsdrukkerij zijn stukken gevonden van 2 archieven die eigenlijk niet in het archief thuishoren. De stukken van Drukkerij Eisma betreffen de periode voor en na de fusie met de Handelsdrukkerij. De stukken van het Coöperatief Grafisch Bureau hebben te maken met de directeur J. Stelpstra in zijn functie als secretaris voor dit bureau.

Literatuurlijst
Naamloze Vennootschap v/h De Coöperatieve Handelsdrukkerij Leeuwarden, 75 jaar
Leeuwarden 750-2000
Leeuwarder Courant