006 Gerechtsbestuur Overlangbroek ( Regionaal Archief Zuid-Utrecht )
006
Gerechtsbestuur Overlangbroek
Inleiding
Het gebied van de tegenwoordige gemeente Langbroek was 900 jaar geleden een grote woestenij. Daaraan herinnert nog de naam van het dorp: een lang(gerekt) broek of moerassig gebied. Aan dit moeras kwam een einde na de afdamming van de Rijn in 1122 bij Wijk bij Duurstede. Was voorheen de Lek een nietsbetekenend zijstroompje, nu werd dat de hoofdrivier. En de brede Kromme Rijn veranderde in een onbeduidend stroompje. Daarmee kwam het omliggende land droog te liggen.
Volgens het wildernisregaal, het koninklijk of landsheerlijk recht op de (nog niet in cultuur gebrachte) wildernissen, kwam het gebied aan de landsheer, in dit geval de bisschop van Utrecht. In de moerassen ten oosten van de Kromme Rijn gold het wildernisregaal echter niet overal. In 1126 moest de bisschop erkennen dat de rechten op Langbroek bij het Domkapittel lagen.
Vermoedelijk was toen al op de gebruikelijke manier begonnen met de ontginning. Zoals sinds de 10de eeuw gebruikelijk in het westen van het land, vond dat ook in Langbroek plaats op de manier van de 'cope', een overeenkomst tussen de landsheer en de ondernemers, waaronder geestelijken en ministerialen. De laatsten waren niet-adellijke halfvrijen die bepaalde diensten voor een heer verrichtten. Zij zijn later de adel van het Sticht geworden.
De ondernemers trokken een groep kolonisten aan die de feitelijke ontginning uitvoerden en eigenaar van een stuk grond werden. Ter erkenning van het overheidsgezag betaalden de kolonisten aan de landsheer een tijns als grondbelasting.
Waarschijnlijk is men begonnen met het ontginnen van het gebied ten oosten van de al daarvoor bestaande weg tussen Doorn en Cothen. Dit gebied werd de Veertighoeven genoemd, waarschijnlijk omdat men vooraf inschatte dat er veertig hoeven van zo'n 14 hectare uit konden ontstaan. Uiteindelijk bleken er 45 hoeven te komen. Het gebied ten westen van de Cotherweg heette de Dertighoeven. Dit werden uiteindelijk 33 hoeven. Ten oosten van de Veertighoeven ontstond tenslotte nog de Vijftighoeven, het latere Overlangbroek. Het meest oostelijke deel van deze ontginning werd Tienhoeven genoemd, gelegen tussen de Berwoudsgrave en de Amerongerwetering.
Voor de afwatering en ontsluiting van het gebied maakte men de Langbroekerwetering. Aan beide zijden hiervan ontstonden hoeven. Als standaardmaten voor de omvang van een hoeve werd zes voorling (ca 1250 meter) of twaalf voorling (2500 meter) aangehouden. En voor de breedte zo'n dertig roeden (ca 110 meter). Op sommige plaatsen is deze breedtemaat nog herkenbaar.
Door de plaatsing van de boerderijen vooraan op de kavels ontstond aan beide zijden van de Langbroekerwetering een min of meer losse lintbebouwing. In de Veertighoeven ontstond op het kruispunt van de Cotherweg en de wetering een nederzetting: Nederlangbroek. Voor een kerk was al bij de ontginning een plaats gereserveerd. Bij de kerk en de bijbehorende brink ontwikkelde zich gaandeweg een dorpje. Deze kerk is waarschijnlijk nog in de 12de eeuw als dochterkerk van Doorn gesticht. Tussen 1333 en 1337 ontstond de parochie Overlangbroek. Ook hier kwam een kerk.
Uit een van de stukken in het archief van het Gerechtsbestuur Nederlangbroek, 1775-1812 (7), inv. nr 8) blijkt dat Nederlangbroek in 1553 nog een burengerecht was. Er was nog geen eigen rechtbank met schepenen. Dit veranderde pas aan het begin van de 17de eeuw. Overlangbroek kreeg in 1616 zijn eigen schepenbank.
Er is weinig aan stukken bewaard gebleven van de gerechtsbesturen van Nederlangbroek en Overlangbroek. Van Overlangbroek nog het meest. Hiervan resteren stukken over het afleggen van de eed door schout Wouter van Dam, stukken over een aantal schepenverkiezingen, twee akten van indemniteit, drie delen met gerechtsnotulen en een behoorlijk aantal belastingregisters. Op basis hiervan is een redelijk beeld te geven van dit dorp in de 17de en 18de eeuw.
Anders ligt dit voor Nederlangbroek. Los van opnieuw drie delen met gerechtsbesluiten, resteren ons slechts één akte van indemniteit en enkele belastingaanslagen. De rest is op een onbekende wijze en onbekend tijdstip verloren gegaan.
Anders ligt dit voor Nederlangbroek. Los van opnieuw drie delen met gerechtsbesluiten, resteren ons slechts één akte van indemniteit en enkele belastingaanslagen. De rest is op een onbekende wijze en onbekend tijdstip verloren gegaan.
laatste wijziging 30-09-2021
213 beschreven archiefstukken
3 gedigitaliseerd
totaal 808 bestanden
Inventaris
22 Lekdijkcedullen van personen die in geval van nood verplicht zijn aan de Lekdijk te komen werken, 1719-1760. Met hiaten
1722: Eerste Beurt
Jan Gerritsz Odijck
Cornelis van Ommeren
kinderen en erfgenamen van de wed. Johannes van Schaick
Erven van dhr. van Rossum
Aert Jacobsz Mandersloot
Gerrit Jansz
Elbert Arisz van Donselaar
Teunis Gijsbertsz
Coenraad van Garderen
dhr. van Donselaar
Idem ten opzichte van zijn bouwerij
Kapittel van Oudmunster
Cornelis Kopper
Kapittel van St. Jan
Tweede Beurt
Jan de Ridder
Klaas Tol
Evert de Kruijff
Otto van Ommeren
kinderen van Arien Gijsbertsz
Aelbert de Kruijff
Cornelis Willemsz
Jacob Aertsz
dhr. van Doornenburg
Namen van sodanige personen onder den voorsz. geregte wonende, en aldaer minder als vier mergen landts gebruijcken
wed. Arien Besooij 1,5 morgen
Namen van die personen dewelcke onder den voorsz geregte sijn wonende, ende buijten ’t selve eenigh landt gebruijken
Onder Amerongen
Evert de Kruijf 8 morgen
Onder Leersum
Evert de Kruijff 6 morgen
Arien Gijsbertsz 4 morgen
Namen van die gene die buijten den voorsz gerechte sijn wonende, ende aldaer landt gebruijken
Onder Nederlangbroek
Ros Jansz 12 morgen
Aelbert Joosten 8 morgen
Onder Doorn
Claes Wulphertsz 8 morgen
Onder Darthuizen
Tonis de Rouw 45 morgen
Peter Arisz van Velpen 6 morgen
vrouw van Broeckhuijzen 16 morgen
Gijsbert Teunisz 16 morgen
Willem Rutten Lokhorst 6 morgen
Jan Maesz 6 morgen
Onder Leersum
wed. Aert Woutersz 18 morgen
Cornelis Petersz van Woudenberg 5 morgen
Onder Rijsenburg
Dhr. van Rijsenborg 6 morgen
Namen vandie gene dewelcke vrijdom of exemtie pretenderen van ten dijck te gaen onder den voorsz geregte wonende, en haer landt buijten het selve gelegen of elders wonende, en haer landt onder den selven geregte gelegen sijn
Dirck de Kruijff, kastelein op Zuijlenborg
Aldus (…) gesteldt (…) 15-9-1722
Jan Gerritsz Odijck
Cornelis van Ommeren
kinderen en erfgenamen van de wed. Johannes van Schaick
Erven van dhr. van Rossum
Aert Jacobsz Mandersloot
Gerrit Jansz
Elbert Arisz van Donselaar
Teunis Gijsbertsz
Coenraad van Garderen
dhr. van Donselaar
Idem ten opzichte van zijn bouwerij
Kapittel van Oudmunster
Cornelis Kopper
Kapittel van St. Jan
Tweede Beurt
Jan de Ridder
Klaas Tol
Evert de Kruijff
Otto van Ommeren
kinderen van Arien Gijsbertsz
Aelbert de Kruijff
Cornelis Willemsz
Jacob Aertsz
dhr. van Doornenburg
Namen van sodanige personen onder den voorsz. geregte wonende, en aldaer minder als vier mergen landts gebruijcken
wed. Arien Besooij 1,5 morgen
Namen van die personen dewelcke onder den voorsz geregte sijn wonende, ende buijten ’t selve eenigh landt gebruijken
Onder Amerongen
Evert de Kruijf 8 morgen
Onder Leersum
Evert de Kruijff 6 morgen
Arien Gijsbertsz 4 morgen
Namen van die gene die buijten den voorsz gerechte sijn wonende, ende aldaer landt gebruijken
Onder Nederlangbroek
Ros Jansz 12 morgen
Aelbert Joosten 8 morgen
Onder Doorn
Claes Wulphertsz 8 morgen
Onder Darthuizen
Tonis de Rouw 45 morgen
Peter Arisz van Velpen 6 morgen
vrouw van Broeckhuijzen 16 morgen
Gijsbert Teunisz 16 morgen
Willem Rutten Lokhorst 6 morgen
Jan Maesz 6 morgen
Onder Leersum
wed. Aert Woutersz 18 morgen
Cornelis Petersz van Woudenberg 5 morgen
Onder Rijsenburg
Dhr. van Rijsenborg 6 morgen
Namen vandie gene dewelcke vrijdom of exemtie pretenderen van ten dijck te gaen onder den voorsz geregte wonende, en haer landt buijten het selve gelegen of elders wonende, en haer landt onder den selven geregte gelegen sijn
Dirck de Kruijff, kastelein op Zuijlenborg
Aldus (…) gesteldt (…) 15-9-1722
006 Gerechtsbestuur Overlangbroek
Inventaris
22 Lekdijkcedullen van personen die in geval van nood verplicht zijn aan de Lekdijk te komen werken, 1719-1760. Met hiaten
1722: Eerste Beurt
Jan Gerritsz Odijck
Cornelis van Ommeren
kinderen en erfgenamen van de wed. Johannes van Schaick
Erven van dhr. van Rossum
Aert Jacobsz Mandersloot
Gerrit Jansz
Elbert Arisz van Donselaar
Teunis Gijsbertsz
Coenraad van Garderen
dhr. van Donselaar
Idem ten opzichte van zijn bouwerij
Kapittel van Oudmunster
Cornelis Kopper
Kapittel van St. Jan
Tweede Beurt
Jan de Ridder
Klaas Tol
Evert de Kruijff
Otto van Ommeren
kinderen van Arien Gijsbertsz
Aelbert de Kruijff
Cornelis Willemsz
Jacob Aertsz
dhr. van Doornenburg
Namen van sodanige personen onder den voorsz. geregte wonende, en aldaer minder als vier mergen landts gebruijcken
wed. Arien Besooij 1,5 morgen
Namen van die personen dewelcke onder den voorsz geregte sijn wonende, ende buijten ’t selve eenigh landt gebruijken
Onder Amerongen
Evert de Kruijf 8 morgen
Onder Leersum
Evert de Kruijff 6 morgen
Arien Gijsbertsz 4 morgen
Namen van die gene die buijten den voorsz gerechte sijn wonende, ende aldaer landt gebruijken
Onder Nederlangbroek
Ros Jansz 12 morgen
Aelbert Joosten 8 morgen
Onder Doorn
Claes Wulphertsz 8 morgen
Onder Darthuizen
Tonis de Rouw 45 morgen
Peter Arisz van Velpen 6 morgen
vrouw van Broeckhuijzen 16 morgen
Gijsbert Teunisz 16 morgen
Willem Rutten Lokhorst 6 morgen
Jan Maesz 6 morgen
Onder Leersum
wed. Aert Woutersz 18 morgen
Cornelis Petersz van Woudenberg 5 morgen
Onder Rijsenburg
Dhr. van Rijsenborg 6 morgen
Namen vandie gene dewelcke vrijdom of exemtie pretenderen van ten dijck te gaen onder den voorsz geregte wonende, en haer landt buijten het selve gelegen of elders wonende, en haer landt onder den selven geregte gelegen sijn
Dirck de Kruijff, kastelein op Zuijlenborg
Aldus (…) gesteldt (…) 15-9-1722
Jan Gerritsz Odijck
Cornelis van Ommeren
kinderen en erfgenamen van de wed. Johannes van Schaick
Erven van dhr. van Rossum
Aert Jacobsz Mandersloot
Gerrit Jansz
Elbert Arisz van Donselaar
Teunis Gijsbertsz
Coenraad van Garderen
dhr. van Donselaar
Idem ten opzichte van zijn bouwerij
Kapittel van Oudmunster
Cornelis Kopper
Kapittel van St. Jan
Tweede Beurt
Jan de Ridder
Klaas Tol
Evert de Kruijff
Otto van Ommeren
kinderen van Arien Gijsbertsz
Aelbert de Kruijff
Cornelis Willemsz
Jacob Aertsz
dhr. van Doornenburg
Namen van sodanige personen onder den voorsz. geregte wonende, en aldaer minder als vier mergen landts gebruijcken
wed. Arien Besooij 1,5 morgen
Namen van die personen dewelcke onder den voorsz geregte sijn wonende, ende buijten ’t selve eenigh landt gebruijken
Onder Amerongen
Evert de Kruijf 8 morgen
Onder Leersum
Evert de Kruijff 6 morgen
Arien Gijsbertsz 4 morgen
Namen van die gene die buijten den voorsz gerechte sijn wonende, ende aldaer landt gebruijken
Onder Nederlangbroek
Ros Jansz 12 morgen
Aelbert Joosten 8 morgen
Onder Doorn
Claes Wulphertsz 8 morgen
Onder Darthuizen
Tonis de Rouw 45 morgen
Peter Arisz van Velpen 6 morgen
vrouw van Broeckhuijzen 16 morgen
Gijsbert Teunisz 16 morgen
Willem Rutten Lokhorst 6 morgen
Jan Maesz 6 morgen
Onder Leersum
wed. Aert Woutersz 18 morgen
Cornelis Petersz van Woudenberg 5 morgen
Onder Rijsenburg
Dhr. van Rijsenborg 6 morgen
Namen vandie gene dewelcke vrijdom of exemtie pretenderen van ten dijck te gaen onder den voorsz geregte wonende, en haer landt buijten het selve gelegen of elders wonende, en haer landt onder den selven geregte gelegen sijn
Dirck de Kruijff, kastelein op Zuijlenborg
Aldus (…) gesteldt (…) 15-9-1722
laatste wijziging 30-09-2021
213 beschreven archiefstukken
3 gedigitaliseerd
totaal 808 bestanden
Kenmerken
Datering:
1667-1807
Plaatsnaam:
Overlangbroek
Omvang:
0,75
Openbaarheid:
Geheel openbaar
Soort archief:
Archieven van gemeentelijke organen
Herkomst:
Overheid_W
Auteur:
H.J. Postema
Rechtsvoorgangers:
Gemeentebestuur Langbroek
Citeerinstructie:
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste eenmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Regionaal Archief Zuid-Utrecht, Wijk bij Duurstede. Toegang 006 Gerechtsbestuur Overlangbroek 1667-1807
VERKORT:
NL-WbdRAZU. 006
VOLLEDIG:
Regionaal Archief Zuid-Utrecht, Wijk bij Duurstede. Toegang 006 Gerechtsbestuur Overlangbroek 1667-1807
VERKORT:
NL-WbdRAZU. 006
Categorie:
laatste wijziging 30-09-2021
213 beschreven archiefstukken
3 gedigitaliseerd
totaal 808 bestanden