Uw zoekacties: Winsumer- en Schaphalsterzijlvest, (1337) 1408 - 1856

2778 Winsumer- en Schaphalsterzijlvest, (1337) 1408 - 1856 ( Groninger Archieven )

Uitleg bij archieftoegang

Een archieftoegang geeft uitgebreide informatie over een bepaald archief.

Een archieftoegang bestaat over het algemeen uit de navolgende onderdelen:

• Kenmerken van het archief
• Inleiding op het archief
• Inventaris of plaatsingslijst
• Eventueel bijlagen

De kenmerken van het archief zijn o.m. de omvang, vindplaats, beschikbaarheid, openbaarheid en andere.

De inleiding op het archief bevat interessante informatie over de geschiedenis van het archief, achtergronden van de archiefvormer en kan ook aanwijzingen voor het gebruik bevatten.

De inventaris of plaatsingslijst is een hiërarchisch opgebouwd overzicht van beschreven archiefstukken. De beschrijvingen zijn formeel en globaal. Het lezen en begrijpen van een inventaris behoeft enige oefening en ervaring.

Bij het zoeken in de inventaris wordt de hiërarchie gevolgd. De rubrieken in de inventaris maken deel uit van de beschrijving op een lager niveau. Komt de zoekterm in een hoger niveau voor, dan voldoen onderliggende niveaus ook aan de zoekvraag.

beacon
 
 
Inleiding
Afb. 1 Kaart, waarop de ligging van het waterschap
Erfgoedstuk
Beschouwing over de groei en de opbouw van zijlvester archieven in het algemeen en dat van het Winsumer- en Schaphalster zijlvest in het bijzonder
Groei en opbouw van het archief van het Winsumer- en Schaphalsterzijlvest 1594 -1856
(Kopiëren van ) zijlvesterboeken
2778 Winsumer- en Schaphalsterzijlvest, (1337) 1408 - 1856
Inleiding
(Kopiëren van ) zijlvesterboeken
Organisatie: Groninger Archieven
Aan het eind van de 17de eeuw was het blijkbaar al moeilijk relevante gegevens uit de resolutieboeken vanaf 1616 snel op te zoeken; ze bevatten zo'n schat aan gegevens dat een nadere toegang gewenst was-, In 1695 gaf het bestuur de secretaris opdracht een index 'soo bij hem over alle zijlvesterprotocollen is gemaeckt' voor alle scheppers te maken. *  Gezien het feit dat de twee in het archief aanwezige registers, die een 'index' van 1616 tot 1695 bevatten, van de hand van A.E. van Bolhuis zijn, mag worden aangenomen dat niet de op dat moment fungerende secretaris M. van Bolhuis, maar zijn zoon en opvolger de registers heeft gemaakt. Of nu direkt voor de 12 scheppers evenzoveel indices zijn afgeschreven is niet na te gaan, maar in 1697 droeg het bestuur de secretaris op het zijlvesterboek -vermoedelijk het in 1629 aangelegde exemplaar - te kopiëren en er de registers aan toe te voegen, terwijl hij het volgende jaar opdracht kreeg gelijke kopieën voor alle scheppers te vervaardigen. Dat bleek een begeerd artikel voor de jonkers: in 1700 moesten nog eens drie exemplaren worden toegevoegd voor de nieuwe scheppers C. Jarges, J. Lewe en F.J. Sickinghe van Baflo, Obergum en Innersdijk; in de rekening van 1701/02 worden zelfs 18 zijlvesterboeken met de registers verantwoord.
De volgorde van de opgenomen stukken in de afgeschreven zijlvesterboeken van circa 1700 is in alle gevallen gelijk, en de inhoud verschilt van het oude zijlvesterboek (inv.nr.1); dat exemplaar is na het inschrijven van het besluit van het zijlvesterbestuur van 15 juni 1663 betreffende de vorming van de schepperij Huizinge klaarblijkelijk afgedwaald, en pas in 1701, voorzien van een zilveren sluiting, weer opgedoken. De inhoud was interessant genoeg om, toen er in 1707 opnieuw vraag kwam naar kopieën van zijlvesterboeken voor de heren van Ulrum en Aduard als scheppers van Baflo en Obergum, in één moeite door kopieën van het 'oude zijlvesterboeck op francijn geschreven' voor alle scheppers te laten maken. Insgelijks is de secretaris Bolhuis in 1711 nog opgedragen kopieën te maken voor de heren van Nijenstein en Dijksterhuis als scheppers van Zandeweer en Huizinge.
Als we nu de inventaris van Feith - zonder latere aanvullingen - op de aanwezigheid van zijlvesterboeken beschouwen, dan blijken tot het in 1856 aan Hunsingo overgedragen archief van het zijlvest (door Feith met (O) aangeduid) 1° het oude zijlvesterboek (1566), 2° twee afschriften daarvan (1708), 3° een zijlvesterboek [naar dat van 1629] met de registers [voor de schepperij Warffum] (ca. 1700),4° een boek bevattende alleen de registers (1711), en 5° een zijlvesterboek [naar dat van 1629] inclusief een afschrift van het oude zijlvesterboek en met registers (1711) (samen zes delen) te behoren, en tot het legaat-Arkema 1° een zijlvesterboek (afschrift van dat van 1566; 1708) en 2° een zijlvesterboek [naar dat van 1629] met de registers (ca. 1700 en 1711) (samen twee delen).
In het geheel zijn er dus samen acht delen behorende tot het archief van het zijlvest rechtstreeks overgeleverd, waarvan twee delen (inv.nrs.1 en 7) als het ware 'eerste exemplaren' van de administratie zijn geweest, drie delen (inv.nrs.6, 13 en 16) aan secretaris A.E. van Bolhuis hebben toebehoord, en drie delen (inv.nrs.2, 3 en 12) in voorraad zijn gehouden of naderhand om enigerlei reden bij de secretaris zijn ingeleverd.
Door J.A. Feith zijn reeds tijdens de inventarisatie van de zijlvester archieven stukken uit andere bestanden en verzamelingen onder zijn beheer staande toegevoegd aan verschillende archieven. *  Sindsdien is men op het rijksarchief voortgegaan met die praktijk door - min of meer op goed geluk - een zeer grote verscheidenheid van stukken uit allerlei verworven archieven en verzamelingen af te zonderen en tussen- of toe te voegen aan de zijlvester archieven. * 
Betreffende de zijlvesterboeken van het Winsumer- en Schaphalsterzijlvest zijn dat:
a) [aanv.-Feith]: 1° zijlvesterboek in v.nr. 11 [naar dat van 1629] met de registers [voor de schepperij Middelstum] (ca. 1700), afkomstig uit het huisarchief Farmsum; 2° zijlvesterboek inv.nr.17 van de schepperij Warffum (16de eeuw), vindplaats door Feith niet vermeld, mogelijk afkomstig uit de Ommelander archieven (samen twee delen);
b) [na 1901 toegevoegd]: 1° zijlvesterboek inv.nr.5 (1708), afkomstig uit nalatenschap Alberda van Menkema 1902; 2° zijlvesterboek inv.nr.4 (1708), afkomstiguit het huisarchief Allersma 1888; 3° zijlvesterboek inv.nr.18 (1663), afkomstig uit nalatenschap Alberda; 4° zijlvesterboek inv.nr.8 [naar dat van 1629] (ca. 1700), afkomstig uit nalatenschap Alberda 1902; 5° zijlvesterboekinv.nr. 14, bevattende alleen de registers 1616 - 1695 geschreven door A.E. van Bolhuis (ca. 1696), afkomstig uit het huisarchief Allersma 1888; 6°zijlvesterboekinv.nr. 19, van de schepperij Innersdijk (4e kwart 17de eeuw), vroeger Oud hs in folio 166; 7° zijlvesterboek inv.nr.9 [naar dat van 1629] met de registers (ca. 1700), vroeger Oud hs in folio 166a; 8°zijlvesterboek inv.nr. 15,bevattende alleen de registers 1616 - 1695,geschreven door A.E. van Bolhuis (ca. 1696), vroeger Oud hs in folio 166a (samen 8 delen).
Evenals de overige door J.A. Feith en navolgers elders aan de zijlvester archieven toegevoegde archivalia zullen de toegevoegde tien zijlvesterboeken blijven behoren tot het archief van het Winsumer- en Schaphalsterzijlvest.
In overeenstemming met bovenstaande zienswijze riep nog één nummer van de verzamelinventaris van Feith om verplaatsing naar een ander archief.
In de inventaris van het archief van het Generale zijlvest der Drie Delfzijlen kwam onder nr. 12 voor: 'Register bevattende afschriften van allerlei oorkonden, contracten enz. betreffende het Winsumer- en Schaphalsterzijlvest, lijst der eeden onder genoemd zijlvest behoorende, lijsten van onderhoudsplichtigen, indices van processen en andere onderwerpen in de protocollen van genoemd zijlvest opgenomen. (Samengesteld 2e helft der 18e eeuw). 1 deel.' Bij nader inzien geeft deze op zichzelf uitvoerige beschrijving een volkomen verkeerd beeld van de inhoud en de ouderdom van het deel; het behoort bij de groep zijlvesterboeken van het Winsumer-en Schaphalsterzijlvest [naar dat van 1629], afgeschreven ca. 1700. De in en achter de registers voorkomende aantekeningen en uittreksels betreffende een objekt in de schepperij Winsum duiden erop dat het deel is afgeschreven voor de schepperij Winsum; de uittreksels zijn van de hand van de secretaris G. Allershoff, die eveneens in Winsum woonde. * 
De overeenkomsten met de andere zijlvesterboeken en de omstandigheid dat de kopieën van ca.1700, 1708 en 1711 alleen vervaardigd zijn ten dienste van de onderdelen van het Winsumer- en Schaphalsterzijlvest rechtvaardigen de onttrekking van dit zijlvesterboek aan het archief van de Drie Delfzijlen en de toevoeging aan het archief van het Winsumer- en Schaphalsterzijlvest; bij brief van 14 dec. 1992 (overdracht archivalia 32/1992) heeft de rijksarchivaris het bedoelde deel aan het waterschap Hunsingo overgedragen, waar het in de inventaris van het archief van het Winsumer- en Schaphalsterzijlvest als inv.nr.10 is opgenomen. In de nieuwe inventaris bevat dit archief 19 zijlvesterboeken. Deze delen zijn als stukken van algemene aard met de nummers 1-19 in de inventaris opgenomen.
Bovenstaande verhandeling over de (kopieën van) zijlvesterboeken sluit geenszins uit dat in bibliotheken, andere archieven of bij particulieren nog meer exemplaren berusten. Dit is zeker het geval; het verdere onderzoek valt buiten het bestek van het maken van de nieuwe inventaris. Een zijlvesterboek uit het midden van de 17de eeuw, dat wel bijzonder ver is afgedwaald, is inv.nr.142 van het archief van het kasteel Baarlo, berustende ten rijksarchieve in de provincie Limburg; inv.nr.19 is zo goed als zeker een afschrift van dat deel.
Organisatie van het zijlvest
Bijlage: Bewerking van de door J.A. Feith samengestelde regestenlijst

Kenmerken

Beschrijving:
Inventaris van het archief van het Winsumer- en Schaphalsterzijlvest
Bewerker:
A.L. Hempenius
Behoort tot collectie:
Waterschap Noorderzijlvest
Laatste Publicatie:
1994
Omvang:
8 meter
Bijzonderheden:
In druk verschenen als inventaris 36 in 1994 in A.L. Hempenius en C. Tromp, Inventaris van archieven van zijlvesten en dijkrechten. Groningen 1994. Publikaties van het Rijksarchief in Groningen 11. In deze publikatie ook de algemene inleiding en de inventarissen van de archieven van het Waterschap Hunsingo. Eerder zijn deze inventarissen gepubliceerd in J.A. Feith, Catalogus der inventarissen van de archieven der voormalige zijlvestenijen en dijkrechten in de provincie Groningen (Groningen/Den Haag 1901).