Uw zoekacties: Hervormde gemeente Heveskes, 1687 - 1972

224 Hervormde gemeente Heveskes, 1687 - 1972 ( Groninger Archieven )

Uitleg bij archieftoegang

Een archieftoegang geeft uitgebreide informatie over een bepaald archief.

Een archieftoegang bestaat over het algemeen uit de navolgende onderdelen:

• Kenmerken van het archief
• Inleiding op het archief
• Inventaris of plaatsingslijst
• Eventueel bijlagen

De kenmerken van het archief zijn o.m. de omvang, vindplaats, beschikbaarheid, openbaarheid en andere.

De inleiding op het archief bevat interessante informatie over de geschiedenis van het archief, achtergronden van de archiefvormer en kan ook aanwijzingen voor het gebruik bevatten.

De inventaris of plaatsingslijst is een hiërarchisch opgebouwd overzicht van beschreven archiefstukken. De beschrijvingen zijn formeel en globaal. Het lezen en begrijpen van een inventaris behoeft enige oefening en ervaring.

Bij het zoeken in de inventaris wordt de hiërarchie gevolgd. De rubrieken in de inventaris maken deel uit van de beschrijving op een lager niveau. Komt de zoekterm in een hoger niveau voor, dan voldoen onderliggende niveaus ook aan de zoekvraag.

beacon
 
 
Inleiding
Historie
224 Hervormde gemeente Heveskes, 1687 - 1972
Inleiding
Historie
ead-typering:
bioghist
Organisatie: Groninger Archieven
Tot Heveskes behoorden ook Hevesklooster, Overtogt en Zomerdijk *  . Heveskesklooster of Klooster Oosterwierum was eertijds een in de 13e eeuw gesticht vrouwenklooster.
In de eerste helft van de vorige eeuw was de gemeente kerkelijk gecombineerd met Weiwerd. Uit het protocol *  dat de dominee van deze combinatie, Waalko Waalkens, in 1811 aanlegde, blijkt dat de pastorie van Weiwerd met bijna het gehele dorp tijdens het beleg van de Fransen van Delfzijl, was afgebrand. Heveskes en Weiwerd vielen onder de classis en de ring Appingedam, maar hadden wel ieder een eigen kerk. Heveskes had "eene ongemeen zindelijke en nette kerk *  .
Waalko Waalkens was in 1809 predikant te Heveskes geworden. Op 22 oktober 1814 bepaalde de secretaris van Staat over de Binnenlandse Zaken der Verenigde Nederlanden op verzoek van de gouverneur van de provincie Groningen dat Weiwerd geen nieuwe predikant zal hebben, maar dat de predikant van Heveskes ook Weiwerd zal bedienen.
De kerkenraden vergaderen gemeenschappelijk, maar de kerkelijke gemeenten zullen gescheiden blijven.
Waalko Waalkens kreeg het niet gemakkelijk in zijn combinatie. Hij klaagde *  dat het de ingezetenen onmogelijk was de in de Franse tijd opgelopen achterstand in traktements betalingen op te brengen. Delfzijl was in maart 1814 nog in Franse handen. Weiwerd, op een afstand van 10 minuten gaans van Delfzijl, stond in brand en wegens de blokkade van Delfzijl kon tussen november 1813 en maart 1814 in Weiwerd niet gepreekt worden. In 1845 werd de combinatie Heveskes-Weiwerd opgeheven. Elke gemeente kreeg weer zijn eigen herder. Theodorus Stuivinga, geboortig van Nieuweschans, kwam in Heveskes. Het was zijn eerste plaats, maar zijn benoeming had wel voeten in de aarde.
Collator Johan Rengers Hora Siccama had Andreas Visscher, die sinds 1835 te Meedhuizen stond, benoemd. Noch de kerkenraad, noch de gemeente wenste hem. De strijd die hierna ontbrandde, ging voor een deel wel om de persoon van Visscher, maar was toch grotendeels gericht op de inhoud van de functie van collator. Heveskes was vrijzinniger en democratischer dan Farmsum en kwam eerder in verzet tegen de figuur van een collator als een rechtzinnige gemeente.
De kerkenraad vroeg, om alle moeilijkheden uit de weg te blijven, aan de classis en de minister voor de eredienst om de koning een dominee te laten aanstellen. De grootste grief van de kerkenraad was dat de woorden uit het formulier van de beroepbief van 1830 niet toegepast werden, namelijk dat de kerkenraad een predikant verkiest. De kerkenraad vond dat de predikant haar werd opgedrongen. De classis benoemde tenslotte Visscher, die het nog aannam ook. Nadat dit bekend was gemaakt kwam er een uitgebreid adres bij de kerkenraad binnen met aanmerkingen en afkeuringen van de lidmaten van Heveskes "tot uiterste getergd en het vuur aan de voeten". De kerkenraad begon nu Visscher persoonlijk aan te vallen: "De man is een keer gezakt voor zijn kerkelijke examen, liep 11 jaar om voor hij Meedhuizen kreeg, ook een collatie van het huis van Farmsum, hij woont op Hoogezand, de collator ook, vandaar dus. Hij is arm, heeft een goed gezin, netjes in leer en wandel, en werd dus benoemd uit medelij, niet uit geschiktheid. Droge en eentonige voordracht op de stoel, niet de minste welsprekendheid, kracht of klem, bezieling, geest, leven, zalving. Dit alles is bekend omdat Visscher als behorend tot de ring, elke 6e zondag kwam preken. Sprak niet van hert tot hert, geen pastoraal voorkomen, boezemde geen eerbied en ontzag in. Geen mensenkennis en niet genoeg natuurlijk verstand. Waalkens had de gemeente laten verslonsen, er was een krachtige hand nodig".
Op 22 augustus 1846 vernietigde de minister volgens besluit van koning Willem II het beroep. Andreas Visscher bleef tot 1878 herder in Meedhuizen. In 1847 kwam Theodorus Stuivinga in Heveskes.
In 1925 werd Heveskes weer gecombineerd met een andere gemeente, nu met Oterdum. Zij hadden samen een dominee, maar bleven verder volkomen zelfstandig *  . Dominee H. de Groot was de laatste predikant van de combinatie. Hij kwam in 1945 tijdens de oorlogshandelingen om het leven. Oterdum en Heveskes wensten een vrijzinnige voorganger van uiterst linkse signatuur, wat in 1953 nog steeds niet was gelukt. Voorlopig werd de orthodoxe hulpprediker J. Kuipers als zodanig aangesteld in Oterdum en Heveskes.
In 1956 had Heveskes 24 en Oterdum 20 lidmaten, reden om in 1957 samenwerking te zoeken met het rechtszinnige Weiwerd.
Het resultaat van de door de drie gemeenten belegde vergadering was slecht, de wil tot samenwerking zeer klein. Elke gemeente was zwak, men wilde wel enigszins samenwerken, maar tegelijk zelfstandig blijven, terwijl men alleen niets meer kon.
In 1959 besloten Oterdum en Heveskes om niet mee te doen aan het stichten van een centrale gemeente Eemsmond omdat daar geen plaats was voor een vrijzinnige modaliteit.
In 1961 werd in Heveskes weer gesproken over samenwerking met Oterdum en Weiwerd. Er werd gesteld dat Heveskes en Weiwerd het nog nooit samen hadden kunnen vinden en Weiwerd vond dat de invloed van communisme en socialisme de kerk had doen leeglopen.
Door de uitbreiding van de industrie in Delfzijl waren in het westelijk deel van de streek steeds meer mensen gekomen terwijl in het oostelijk deel Oterdum met kerk en al op verdwijnen stond.
Oterdum kon het allemaal zoveel niet meer schelen maar bleef wel met Heveskes gekant tegen een samenvoeging met Weiwerd onder hulpprediker Kuipers vanwege de aantasting van het vrijzinnig karakter der beide gemeenten *  .
De nood was tenslotte zo hoog gestegen dat er eind 1961 gesproken moest worden over samenvoegen van Heveskes, Meedhuizen, Oterdum en Weiwerd. Heveskes zelf moest in 1963 verdwijnen, de kerk bleef aanvankelijk staan maar het orgel ging naar Uitwierde. In 1976 werden kerk, kerkhof en pastorie voor ƒ 150.000,-- verkocht aan het Havenschap Delfzijl *  . Zie verder: "De Kombinatie" etc. blz. 32.
Bijlage
Lijst van predikanten

Kenmerken

Beschrijving:
Inventaris van de archieven van de hervormde gemeente Heveskes
Bewerker:
J. Ellerbroek-Wellinga
Behoort tot collectie:
Rijk
Laatste Publicatie:
1980
Laatste uitvoer:
03-11-2021
Omvang:
0,6 m standaardarchiefberging
Bijzonderheden:
Zie ook toegangnr. 223