De opstand in de Nederlanden tegen de landsheer, koning Filips II, die in 1568 uitbrak, heeft op tweeërlei gebied een grote omwenteling teweeg gebracht. Op het bestuurlijk-politieke vlak resulteerde de oorlog in de onafhankelijkheid van de Noordelijke Nederlanden. In 1581 werd bij het plakkaat van Verlatinge de landsheer afgezworen en een zelfstandige Republiek der Verenigde Provinciën gegrondvest. In 1648 werd bij de Vrede van Munster de jonge staat als zelfstandige mogendheid erkend.

De opstand maakte ook een einde aan de leidende rol van het katholicisme in de Noordelijke Nederlanden. Eeuwen lang was zij de officiële en enig toegestane godsdienst geweest. In het begin van de 16e eeuw kreeg zij echter te maken met snel opkomende protestantse geloofsrichtingen. Meer en meer werd het katholicisme in het defensief gedrongen. Het tegenoffensief van de Contrareformatie, dat omstreeks het midden van de 16e eeuw werd ingezet, kwam in de Nederlanden te laat op gang om het tij nog ten goede te kunnen keren. de uitvoering van een groots opgezet plan voor een nieuwe en efficiëntere indeling van de oude bisdommen in de Nederlanden liep ernstige vertraging op door tegenwerking van oude, machtige en behoudzuchtige kerkelijke instellingen als de Utrechtse kapittels. Ook de opzet om het intellectuele en zedelijke peil van de geestelijkheid op te vijzelen leverde niet direct het gewenste resultaat op. Na 1572 werd geleidelijk in de door de opstandelingen veroverde steden en gebieden het katholicisme verboden en vervangen door het calvinisme, ondanks de in satisfacties neergelegde garanties van godsdienstvrijheid.

In de stad Utrecht, van oudsher het religieuze centrum in de Noordelijke Nederlanden, viel het doek in juni 1580. de uitoefening van de katholieke eredienst werd verboden en de kort daarop gehouden uitvaart in de dom van Frederik Schenk van Toutenburg, de eerste en laatste aartsbisschop van Utrecht, was voor lange tijd de laatste publieke uiting van de Roomse religie in de stad. Ondanks de verwijdering van het eerste plan betekende dit niet, dat het met het katholicisme nu ineens definitief gedaan was. Gewoontegetrouw nam het domkapittel het bestuur van het diocees sede vacante op zich en stelde domdeken Jan van Bruhesen als kapitulair vikaris aan. Deze benoeming had in de praktijk echter niet veel om het lijf, daar Bruhesen, in maart 1580 uit Utrecht verbannen, de wijk had genomen naar Keulen. Bruhesen, die tot aan zijn dood in 1600 het ambt van kapitulair vikaris heeft waargenomen, benoemde in 1583 de uit Delft afkomstige Sasbout Vosmeer tot vikaris-generaal. Met Sasbout Vosmeer begint een nieuw hoofdstuk in de Nederlandse kerkgeschiedenis.