De gemeente Nieuwegein ontstond op 1 juli 1971 door de samenvoeging van de gemeenten Jutphaas en Vreeswijk. De opheffing van de beide gemeenten en de vorming van de gemeente Nieuwegein werd geregeld in de Wet van 15 maart 1971 (Staatsblad 144). De grens van de nieuwe gemeente met de gemeente Utrecht werd per 1 januari 1973 gewijzigd. Doel van de correctie was onder meer in verband met het politietoezicht de Rijksweg 12 geheel op het grondgebied van de gemeente Utrecht te brengen. Nieuwegein stond ± 83 hectare grond tussen deze rijksweg, het Merwedekanaal en het Amsterdam-Rijnkanaal af. *  Per 1 januari 1989 vond nogmaals een wijziging van de grenzen plaats met de gemeenten lJsselstein, Linschoten, Utrecht en Vleuten-De Meern. Dit gebeurde in het kader van een gemeentelijke herindeling in het westen van de provincie Utrecht. *  Een grenscorrectie met de gemeente Houten in verband met de gemeentelijke herindeling in het oostelijk deel van de provincie Utrecht werd voorbereid, maar niet meer in de hier beschreven periode vastgesteld. * 

Bij Koninklijk Besluit van 4 maart 1972, no. 31 werd Nieuwegein een nieuw gemeentewapen toegekend. * 

In het kader van het ruimtelijke beleid van de rijksoverheid met betrekking tot de Randstad werd een aantal gemeenten tot groeikern aangewezen. Doel van deze groeikernen en groeisteden was de opvang van de bevolkingsaanwas van de grote steden in het gebied en het behoud van het zogenaamde 'groene hart' in de Randstad. Nieuwegein moest in dit kader vooral de opvang vormen van de bevolkingsgroei van de stad Utrecht. De bevolkingsgroei en de groei van het aantal woningen van de gemeente Nieuwegein was aanvankelijk dan ook spectaculair. In 1983 kwam hierin een kentering *  . De ontwikkeling is weergegeven in de onderstaande tabellen.

Bevolkingsaantallen Nieuwegein * 
01-07-1971: 13.322
31-12-1974: 20.271
31-12-1979: 37.119
31-12-1984: 54.725
31-12-1988: 58.331

Aantallen Woningen Nieuwegein * 
01-01-1972: 3.743
01-01-1975: 6.022
01-01-1980: 12.057
01-01-1985: 19.452
01-01-1989: 21.404

In hoog tempo werden bestemmingsplannen opgesteld en in ontwikkeling gebracht. Met de ontwikkeling van een structuurplan voor de nieuwe gemeente was al in 1965 begonnen door de gemeentebesturen van Vreeswijk en Jutphaas. In de jaarlijks uitgebrachte Statistische Berichten heette het: "In de periode 1979-1981 is het dominerende agrarische grondgebruik teruggebracht van 55% naar 49% (...), ten gunste van de gronden met woonbestemming (per 1-1-1981 ca. 14%)". De gemeente ontwikkelde van een overwegend landelijk karakter tot een stad. Tussen de beide oude kernen Jutphaas en Vreeswijk in werd, naast een aantal woonwijken, een nieuw stadscentrum ontwikkeld. Het overdekte winkelcentrum Cityplaza werd op 25 september 1985 officieel geopend. * 

Reeds voor de start van de gemeente werd begonnen met de planning en aanleg van een hoofdinfrastructuur voor verkeer en vervoer. Binnen de gemeente werden - deels provinciale - wegen aangelegd, bruggen en andere kunstwerken gebouwd, die een goede bereikbaarheid van alle delen moesten bewerkstelligen. Zowel aan de oost- als aan de westzijde van de gemeente werden door de Staat de rijkswegen A2 en A27 aangelegd of verbeterd. Het openbaar vervoer bestond uit autobussen van de streekvervoermaatschappij en, vanaf december 1983, de sneltramverbindingen met Utrecht en IJsselstein. In het Stadscentrum kwamen beide vormen bij elkaar in een busstation en een tramhalte bij de Cityplaza. Opname van Nieuwegein in het landelijke spoorwegnet bleek niet mogelijk. * 

Vanaf 1972 werd gewerkt aan de aanleg van een centraal antennesysteem in de gemeente.

In de periode 1971-1974 was de werkgelegenheid in de gemeente als volgt verdeeld: landbouw 9 %, nijverheid 43 % en diensten 48%. Omdat de groeistad een slaapstadkarakter dreigde te krijgen, waar alleen gewoond werd maar weinig bedrijvigheid plaatsvond, voerde het gemeentebestuur een actief wervingsbeleid voor industrie, nijverheid en vooral dienstverlenende bedrijven. *  Niettemin bleef het aandeel van de forensen groot. In 1982 woonde slechts 42 % van de in Nieuwegein werkzame personen gemeente. Van de in Nieuwegein wonende personen werkte slechts 21 % in Nieuwegein. * 

De ontwikkeling van de werkgelegenheid is weergegeven in de onderstaande tabel. De nadruk ligt duidelijk op het terrein van handel en vooral dienstverlening.

landbouw
Beroepsbevolking 1980 (excl. landbouw) in %: niet opgenomen
Beroepsbevolking 1985 in %: 1
Beroepsbevolking 1989 in %: 2

industrie
Beroepsbevolking 1980 (excl. landbouw) in %: 13, 1
Beroepsbevolking 1985 in %: 8
Beroepsbevolking 1989 in %: 13

bouwnijverheid
Beroepsbevolking 1980 (excl. landbouw) in %: 4, 6
Beroepsbevolking 1985 in %: 7
Beroepsbevolking 1989 in %: 7

handel, horeca, reparatiebedrijven
Beroepsbevolking 1980 (excl. landbouw) in %: 16, 3
Beroepsbevolking 1985 in %: 18
Beroepsbevolking 1989 in %: 19

transport, opslag, communicatie
Beroepsbevolking 1980 (excl. landbouw) in %: 11, 6
Beroepsbevolking 1985 in %: 10
Beroepsbevolking 1989 in %: 11

banken, verzekering, zakelijke dienstverlening
Beroepsbevolking 1980 (excl. landbouw) in %: 11, 4
Beroepsbevolking 1985 in %: 14
Beroepsbevolking 1989 in %: 10

overige dienstverlening
Beroepsbevolking 1980 (excl. landbouw) in %: 42, 9
Beroepsbevolking 1985 in %: 42
Beroepsbevolking 1989 in %: 38

bron: Statistische berichten 1981, 1985, 1989. * 
Ook in procentuele aantallen bedrijfstakken is deze nadruk te zien.