De belangstelling voor de geschiedenis van de Nederlandse universiteiten en illustre scholen ten tijde van de Republiek heeft zich sinds de tweede wereldoorlog vrijwel onafgebroken in stijgende lijn bewogen. Het vierde eeuwfeest van de Leidse Universiteit in 1975 heeft voor een stroomversnelling in de publikaties gezorgd. De verschijning in 1981 van W.Th.M. Frijhoff's 'La société néerlandaise et ses gradués, 1575-1814' vormde een verdere mijlpaal; zij was een van de factoren die in 1983 tot de oprichting leidde van de Nederlandse werkgroep Universiteitsgeschiedenis en van het daarmee verbonden bulletin 'Batavia Academica'.

In het 'Ten geleide' van het eerste nummer van deze periodiek heeft de redactie erop gewezen dat de geschiedenis der universiteiten tegenwoordig volgens een veelvoud van vraagstellingen en vanuit onderscheiden disciplines wordt onderzocht. Om aan de steeds zwaardere eisen die dit gediversifieerde onderzoek stelt te voldoen is het publiceren van goede inventarissen van universiteitsarchieven een van de meest geëigende middelen. Het is dan ook met bijzonder veel genoegen dat ik, als voorzitter van de genoemde Nederlandse werkgroep Universiteitsgeschiedenis, deze enkele regels ter introductie van de 'Inventaris van de archieven van de Universiteit te Franeker 1585-1812' schrijf.

Bij de opheffing van een universiteit valt voor de archivalia het ergste te vrezen. In het geval van de Franeker Universiteit die na de sluiting in 1811 nog een korte continuatie vond in het Rijksathenaeum (1815-1843) is deze vrees ook ten dele bewaarheid.

Het is niet nauwkeurig meer vast te stellen wat voor 1811 reeds was verdwenen, maar in ieder geval is na 1815 nog het een en ander weggeraakt. Hetgeen bewaard is gebleven is reeds in een vroeg stadium gesplitst en bij verschillende instanties terechtgekomen. Ten dele is het aan het eind van de vorige eeuw wel weer samengevoegd, doch de inventarisering heeft daar onder geleden. Hierbij komt dat een later onjuist gebleken conceptie van het functioneren van Senatus Generalis en Senatus Judicialis de in 1883 en 1919 verschenen partiële inventarissen van het op het Rijksarchief in Friesland aanwezige materiaal gebrekkig heeft gemaakt. Overigens zijn nog steeds niet alle archiefstukken van de Franeker Universiteit in het Rijksarchief bijeen; een gedeelte bevindt zich nog in de Provinciale Bibliotheek te Leeuwarden. Een poging, ter gelegenheid van het vierde eeuwfeest van de stichting der Universiteit ondernomen, om althans een beschrijving van dit gedeelte gezamenlijk met die van hetgeen in het Rijksarchief berust het licht te doen zien, is helaas mislukt.

Niettemin mogen de universiteitshistorici zich er bijzonder over verheugen dat de Heren van Nienes en Rinzema thans de archieven van de Franeker Universiteit die zich in het Rijksarchief bevinden met zoveel zorg en met herstel van vroeger gemaakte fouten opnieuw hebben geïnventariseerd en hun inventaris van een zeer uitvoerige inleiding hebben voorzien, waarin veel meer te vinden is dan men in een zich als 'Inventaris' betitelende publikatie zou mogen verwachten. Het werk dat na het verschijnen van de gedenkbundel 'Universiteit te Franeker 1585-1985, Bijdragen tot de geschiedenis van de Friese hogeschool' nog te doen overblijft zal er bijzonder door worden vergemakkelijkt.

R. Feenstra