Het complex van archieven, dat deze inventaris beschrijft, geeft enerzijds een goed beeld van de vele, gevarieerde activiteiten van Opbouw Drenthe gedurende de afgelopen 50 jaar, anderzijds laat het ook duidelijk zien dat de zorg voor de archieven niet steeds even zorgvuldig is geweest. Anders gezegd: het gehele complex lijkt op een inktvis met vele tentakels, die alle verschillende activiteiten ontplooien (en dus archief vormen) en als enig gemeenschappelijke eigenschap hebben dat ze aan één romp zitten. Een analytisch onderzoek naar die tentakels en naar de plaats waar ze aan de romp verbonden zijn kon dan ook als een uitdaging gezien worden.

Aanwezig zijn de archieven van de Centrale Vereeniging en de Stichting Opbouw Drenthe. Van de Centrale Commissie is geen archief bewaard en voor het weinige dat ervan over was leek het nuttiger en praktischer dit in het archief van de vereniging te laten dan een archief van de Centrale Commissie te creëren. Zoals gebleken is uit het voorgaande, bevatten de archieven van Vereniging en Stichting een groot aantal kleinere archiefjes van diensten en commissies.

Als hoofdindeling voor de ordening is gekozen voor die in "Organisatie" en "Uitvoering van de taken", waarbij onder Organisatie zijn gebracht alle stukken die betrekking hebben op het functioneren van Opbouw Drenthe, onder Uitvoering die welke de activiteiten betreffen. Binnen de hoofdafdeling Organisatie zijn vervolgens de onderverdelingen Oprichting van vereniging en stichting, Bestuur, Personeel en Eigendommen aangebracht. De omzetting van de Centrale Vereeniging in een stichting in 1948 heeft geen weerslag gehad in de archiefvorming. Met één uitzondering is er in de inventaris dan ook geen rekening mee gehouden.

Alleen voor de afdeling Bestuur leek het wenselijk te onderscheiden in een verenigings- en een stichtingsgedeelte. De hoofdafdeling Uitvoering kent eerst twee algemene onderdelen, nl. Directie en Financiën, en bevat vervolgens het waarschijnlijk belangrijkste onderdeel, de Diensten en Activiteiten. Binnen dit laatste is een bij Opbouw Drenthe gebruikelijke en ook hier toepasselijke onderverdeling gemaakt in diensten en activiteiten op sociaal-cultureel, op sociaal-hygiënisch en op sociaal-economisch terrein.

Het eerste terrein, het sociaal-culturele, is het meest betreden en is dan ook rijkelijk bezaaid met archieven en archiefjes: Bureau voor Jeugdzorg en Maatschappelijk Werk, Instituut voor Jeugd- en Ontwikkelingswerk, Vrouwelijke Hulpverlening, enz. Hier zijn ook beschreven de archieven van de vele commissies die na de oorlog op initiatief van Opbouw Drenthe zijn opgericht en waarvan het secretariaat bij Opbouw Drenthe berustte. Bij Opbouw Drenthe is gedeponeerd het archief van de Provinciale Stichting voor Gespecialiseerd Gezins- en Wijkwerk in Drenthe, van welke instelling een groot deel van de activiteiten door Opbouw Drenthe is overgenomen.

T.a.v. een aantal andere punten wil ik enige opmerkingen maken. De indruk die het archiefcomplex wekt, is dat niet altijd de beste zorg voor de archieven is aangewend. Dat zal er ook de reden van zijn dat de archieven niet steeds compleet zijn. Dit geldt met name voor de periode voor 1940, hoewel het schijnt dat in de oorlog door andere oorzaken dan nalatigheid archief verdwenen is. Hinderlijk is vooral het ontbreken van het eerste notulenboek van de Centrale Vereeniging, van verschillende jaarverslagen en van gedeelten van de financiële administratie. De vrij vergaande decentralisatie maakt het gebruik van het archief niet altijd even eenvoudig. Op het eerste gezicht is niet steeds duidelijk in welk archief gezocht moet worden, bijv. ofwel in de notulen of correspondentie van het bestuur ofwel in de stukken van een commissie of dienst. Ook bij de ordening van in het bijzonder de ingekomen stukken was dit een probleem, omdat in vele gevallen niet duidelijk was of een stuk bij de bestuursstukken of elders thuis hoorde. Daar komt nog bij dat in de latere jaren (vanaf 1950 ongeveer) vele bestuursstukken bij de notulen bewaard werden, zodat de gebruiker van het archief bedacht moet zijn op de series notulen, de (overigens karige) serie ingekomen stukken en minuten van verzonden stukken, en de series in de verschillende commissie-archiefjes.

De archieven van Opbouw Drenthe werden in september 1975 officieël overgebracht door de griffier van de Staten van Drenthe naar de rijksarchiefbewaarplaats in Drenthe *  . Op 7 januari van dat jaar hadden Gedeputeerde Staten van Drenthe namelijk de privaatrechtelijke rechtspersonen, die een belangrijke rol vervulden voor onder meer de provinciale overheid, aangeschreven om hun archieven zoveel mogelijk volgens de regels geldend voor overheidsarchieven, te doen beheren *  . Omdat wettelijke voorschriften ontbraken, moest dit op vrijwillige basis plaats hebben. Gesuggereerd werden een goede en geordende bewaring van de archieven, inspectie door de provinciale inspecteur der archieven en overbrenging na 50 jaar (of desgewenst eerder) van de arhiefbescheiden naar de provincie, die het op dezelfde voorwaarden als voor haar eigen archieven naar een rijksarchiefbewaarplaats zou overbrengen. Op 28 februari 1975 liet Opbouw Drenthe weten hiermee akkoord te gaan, zij het onder enig voorbehoud t.a.v. het laatste.

Op 3 juni werden de archieven, omvattend c. 80 meter, overgebracht naar het rijksarchief in Assen. De formele overdrachten zijn gedateerd op 2 september 1975: eerst van Opbouw Drenthe naar de provincie, vervolgens van de provincie naar het rijksarchief. Namens Opbouw Drenthe zou mevrouw L. Bisschop-Lip, oud directiesecretaresse, adviseren bij de inventarisatie van het archief. Niet alleen als adviseuse heeft zij een nuttige bijdrage geleverd aan de voltooiing van deze inventaris, zij heeft ook het deel van de correspondentie geordend dat zich in volledige wanorde bevond. De inventarisatie, die in de zomer van 1975 werd begonnen, kon een jaar later worden afgesloten. Oorspronkelijk was de bedoeling om een formele grens te trekken bij het tijdstip waarop het archief overgebracht zou worden. Gedacht werd aan de invoering van een nieuw registratuurstelsel bij Opbouw Drenthe. Omdat dit stelsel nog niet verwezenlijkt is, is nu als grens het jaar 1970 genomen. Een nadeel is dat geen afgerond archiefbestand beschreven is, maar de grens van 1970 is in zoverre te verdedigen dat vanaf dit jaar de werkzaamheden geheel werden geconcentreerd op het sociaal-culturele terrein: onderzoek, documentatie en voorlichting en "sociale planning" maken Opbouw Drenthe tot een "ontwikkelingsinstituut" *  .

Een probleem, waar menig archivaris nu al en in de toekomst nog veel meer mee te maken krijgt, is dat van de nog niet afgesloten archieven. Ook hier deed zich deze moeilijkheid voor. Als oplossing is gekozen voor een "open nunmering", waar dat mogelijk en wenselijk was, d.w.z. dat series die nog niet afgesloten zijn (bijv. notulen van een commissie) één nummer krijgen, ook al omvatten zij meer dan een eenheid. Hierdoor blijft een aanvulling mogelijk. In de overige gevallen zal aanvankelijk met aanvullende nummers gewerkt moeten worden, totdat wellicht een gelegenheid zich voordoet om het archiefbestand af te sluiten en een algehele hernummering in te voeren. Met deze moeilijkheid hangt samen dat twee onderdelen wel in deze inventaris zijn opgenomen, maar nog ter plaatse berusten, omdat zij voor de administratie nog van belang zijn, nl. de nummers 36 en 429.

Van de ongeveer 80 strekkende meters, die in 1975 ter inventarisatie werden overgebracht, is 20% waard bevonden om te worden bewaard. De andere stukken zijn met: toestemming van het bestuur en de griffier der Staten vernietigd.