Mijn Studiezaal (inloggen)
244 Europese dagboeken en egodocumenten ( NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies )
244
Europese dagboeken en egodocumenten
Openbaarheid
De collectie is grotendeels openbaar. Het is echter niet toegestaan reproducties te maken van de dagboeken. Dit in verband met de auteursrechten die nog op de meeste geschriften berusten.
Enkele dagboeken zijn beperkt openbaar. Voor de volgende dagboeken geldt een specifieke restrictie:
Dagboek 1232 kan tot 1 januari 2050 slechts ingezien worden na schriftelijke toestemming van de familie van de auteur.
Dagboek 1642 kan tot 1 januari 2028 slechts ingezien worden na schriftelijke toestemming van de schenker.
Dagboek 1744 is tot mei 2040 in het geheel niet raadpleegbaar.
Dagboek 1819 is tot 1 januari 2027 slechts raadpleegbaar na ondertekening van een archiefverklaring. Deze is ter plekke bij balie van de studiezaal van het NIOD verkrijgbaar. Direct na ondertekening kunt u het dagboek aanvragen en inzien.
Dagboeken 1831 en 1832 zijn tot 1 januari 2026 in het geheel niet raadpleegbaar.
Dagboek 2074 is tot 1 januari 2025 slechts raadpleegbaar na ondertekening van een archiefverklaring. Deze is ter plekke bij balie van de studiezaal van het NIOD verkrijgbaar. Direct na ondertekening kunt u het dagboek aanvragen en inzien.
Enkele dagboeken zijn beperkt openbaar. Voor de volgende dagboeken geldt een specifieke restrictie:
Dagboek 1232 kan tot 1 januari 2050 slechts ingezien worden na schriftelijke toestemming van de familie van de auteur.
Dagboek 1642 kan tot 1 januari 2028 slechts ingezien worden na schriftelijke toestemming van de schenker.
Dagboek 1744 is tot mei 2040 in het geheel niet raadpleegbaar.
Dagboek 1819 is tot 1 januari 2027 slechts raadpleegbaar na ondertekening van een archiefverklaring. Deze is ter plekke bij balie van de studiezaal van het NIOD verkrijgbaar. Direct na ondertekening kunt u het dagboek aanvragen en inzien.
Dagboeken 1831 en 1832 zijn tot 1 januari 2026 in het geheel niet raadpleegbaar.
Dagboek 2074 is tot 1 januari 2025 slechts raadpleegbaar na ondertekening van een archiefverklaring. Deze is ter plekke bij balie van de studiezaal van het NIOD verkrijgbaar. Direct na ondertekening kunt u het dagboek aanvragen en inzien.
Vanwege de bescherming van de privacy zijn van sommige dagboekauteurs alleen de initialen vermeld. Dagboekauteurs van wie de naam niet bekend is, zijn vermeld als "anoniem".
Van een aantal dagboeken zijn scans gemaakt die op de website raadpleegbaar zijn. De auteur of diens nabestaanden hebben toestemming gegeven voor deze publicatie, ofwel de auteur is meer dan zeventig jaar geleden overleden. Welke dagboeken dat zijn, ziet u in de lijst 'digitale dagboeken'.
Van een aantal dagboeken zijn scans gemaakt die op de website raadpleegbaar zijn. De auteur of diens nabestaanden hebben toestemming gegeven voor deze publicatie, ofwel de auteur is meer dan zeventig jaar geleden overleden. Welke dagboeken dat zijn, ziet u in de lijst 'digitale dagboeken'.
laatste wijziging 04-04-2024
1.855 beschreven archiefstukken
881 gedigitaliseerd
totaal 1.269 bestanden
Inleiding
titel archief
archiefvormer
omvang
citeer en aanvraaginstructie
periode van ontstaan
aard van de archiefbestanddelen
ordening van de archiefbestanddelen
selectie, vernietiging en bewerking
aanvullingen
wettelijke status
reproductiebeperkingen
taal van de archiefbescheiden
materiële staat
bewerking
laatste wijziging 04-04-2024
1.855 beschreven archiefstukken
881 gedigitaliseerd
totaal 1.269 bestanden
Geschiedenis
"Wil het nageslacht ten volle beseffen wat wij als volk in deze jaren hebben doorstaan en zijn te boven gekomen, dan hebben wij juist de eenvoudige stukken nodig: een dagboek, brieven van een arbeider uit Duitsland, [...] toespraken van een predikant" * .
Met deze woorden riep G. Bolkestein, minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen van de Nederlandse regering in ballingschap, de luisteraars in bezet Nederland op hun alledaagse belevenissen op papier vast te leggen. In de avonduitzending van Radio Oranje van dinsdag 28 maart 1944 kondigde hij de samenstelling van een "groot, waarlijk nationaal werk" aan. Met zijn oproep legde Bolkestein de fundamenten voor de Collectie Dagboeken en Egodocumenten van het NIOD.
Eén van de velen die Bolkestein's oproep hoorden, was een jong joods meisje dat op een zolder aan de Amsterdamse Prinsengracht ondergedoken zat. Het dagboek van Anne Frank zou onder de titel "Het Achterhuis" uitgroeien tot het bekendste egodocument uit de bezettingsperiode. Maar ook honderden anderen tekenden hun alledaagse belevenissen op: huisvrouwen, burgemeesters, winkeliers, artsen, NSB'ers, Oostfrontstrijders, gevangenen en scholieren.
"...natuurlijk stormden ze allemaal meteen op mijn dagboek af".
Daags na Bolkesteins radiotoespraak stelde Anne Frank zich al voor hoe het zou zijn als ze een roman over het Achterhuis kon schrijven, "aan de titel alleen zouden de mensen denken, dat het een detective-roman was". De scan is gemaakt uit het facsimile van het dagboek. 
Daags na Bolkesteins radiotoespraak stelde Anne Frank zich al voor hoe het zou zijn als ze een roman over het Achterhuis kon schrijven, "aan de titel alleen zouden de mensen denken, dat het een detective-roman was". De scan is gemaakt uit het facsimile van het dagboek.
Meteen na haar oprichting begon het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie (RIOD) met het verzamelen van hun dagboeken. Vanaf december 1945 werd de Nederlandse bevolking via radio-uitzendingen opgeroepen dagboeken ter beschikking te stellen aan het RIOD. Het vergaren van deze geschriften was belangrijk omdat "de onopzettelijk door tallozen bijgehouden dagboeken bij uitstek het nageslacht een juiste indruk geven van wat de gewone burger in de oorlogs- en bezettingsjaren beleefde". Daarnaast hebben de dagboeken grote waarde omdat zij een uitvoerig beeld geven van belangwekkende plaatselijke gebeurtenissen.
Aldus verwierf het RIOD honderden dagboeken. Elk dagboek waarvan verwacht werd dat het "voor het historisch onderzoek naar de jaren der Duitsche bezetting tot in de lengte van generaties van de grootste beteekenis zal zijn", werd gekopieerd waarna de eigenaar het origineel desgewenst weer terug kreeg. Ingezonden dagboeken waaruit een minder sterk historisch belang sprak, werden geretourneerd zonder te zijn vermenigvuldigd.
In de tweede helft van 1947 kregen de dagboekauteurs een vragenformulier toegezonden waarin zij hun persoonlijke achtergrond konden schetsen. De toenmalige chef van het RIOD, drs. L. de Jong voorzag dat “de latere lezer der fotocopieën zeer zeker voor de persoon van de schrijver of schrijfster grote belangstelling zou hebben”.
Het NIOD beschikt over 485 ingevulde vragenformulieren, die in archief 783 zijn ondergebracht.
Het NIOD beschikt over 485 ingevulde vragenformulieren, die in archief 783 zijn ondergebracht.
In 1949 werden de belangwekkendste dagboeken geanalyseerd zodat "systematisch al datgene zou worden opgetekend wat voor de verdere wetenschappelijke arbeid [...] van belang zou kunnen zijn". De analyses bevatten informatie over de auteur, locatie, periode en inhoud van de betreffende dagboeken. Analyses van niet-aanwezige dagboeken vermelden de reden waarom een dagboek niet is vermenigvuldigd. De in totaal 955 gestencilde dagboekanalyses bevinden zich in archief 784. In een aparte doos zijn enkele originele analyses bewaard gebleven. Met het oog op de uitgave van een bronnenpublicatie maakte een medewerkster van het Instituut, mevrouw dr. R.S. Zimmerman-Wolf, een selectie uit de dagboeken. Nadat zij zich uit het project had teruggetrokken, voltooide mevrouw drs. T.M. Sjenitzer-van Leening de werkzaamheden. Op 20 november 1954 verscheen een bloemlezing onder de titel "Dagboek-fragmenten 1940-1945". Een exemplaar hiervan bevindt zich in de studiezaal.
Veel dagboekbeschrijvingen zijn gemaakt in de jaren vijftig en ademen de sfeer van de toen geldende maatschappelijke opvattingen over de oorlogsjaren.
laatste wijziging 04-04-2024
1.855 beschreven archiefstukken
881 gedigitaliseerd
totaal 1.269 bestanden
Literatuur, verwante collecties en media
Literatuur over oorlogsdagboeken en egodocumenten
De collectie dagboeken van het NIOD in de media
Gepubliceerde dagboeken uit de NIOD-collectie
Verwante archieven
laatste wijziging 04-04-2024
1.855 beschreven archiefstukken
881 gedigitaliseerd
totaal 1.269 bestanden
Digitale dagboeken
Volledig digitaal beschikbaar zijn de dagboeknummers:
1, 3, 4, 5, 6, 7, 9, 10, 16, 19, 20, 22, 24, 25, 32, 40, 41, 44, 56, 57, 75, 77, 78, 80, 81, 85, 88, 92, 95, 100, 102, 126, 127, 129, 135, 143, 153, 162, 165, 166, 167, 183, 187, 191, 193, 197, 198, 205, 207, 208, 209, 211, 214, 215, 217, 219, 223, 230, 231, 232, 237, 243, 245, 250, 251, 252, 253, 266, 267, 270, 286, 288, 301, 303, 306, 308, 315, 320, 331, 332, 333, 335, 336, 350, 351, 360, 362, 369, 370, 376, 379, 382, 387, 391, 397, 399, 403, 411, 414, 418, 419, 423, 425, 426, 427, 429, 430, 432, 440, 463, 465, 470, 475, 478, 479, 480, 490, 504, 507, 508, 511, 513, 516, 519, 526, 530, 547, 560, 565, 572, 573, 574, 575, 579, 582, 586, 588, 590, 591, 593, 597, 615, 616, 619, 631, 642, 649, 668, 696, 704, 711, 716, 721, 722, 724, 727, 730, 734, 736, 737, 739, 743, 744, 751, 752, 764, 768, 769, 776, 804, 810, 825, 837, 840, 842, 850, 860, 871, 873, 877, 878, 883, 887, 888, 898, 909, 920, 921, 922, 928, 937, 953, 957, 965, 968, 972, 973, 985, 986, 987, 990, 991, 993, 994, 1010, 1017, 1019, 1021, 1039, 1040, 1045, 1052, 1062, 1067, 1071, 1086; 1095, 1118, 1129, 1131, 1164, 1197, 1210, 1226, 1245, 1274, 1279, 1296, 1304, 1316, 1328, 1338, 1342, 1346, 1349, 1359, 1384, 1399, 1400, 1410, 1419, 1436, 1454, 1457, 1458, 1461, 1462, 1464, 1468, 1469, 1471, 1474, 1475, 1477, 1479, 1480, 1484, 1487, 1488, 1489, 1490, 1491, 1495, 1496, 1497, 1499, 1502, 1504, 1505, 1508, 1509, 1510, 1511, 1515, 1519, 1520, 1521, 1522, 1523, 1524, 1526, 1527, 1528, 1530, 1531, 1533, 1534, 1536, 1543, 1544, 1552, 1554, 1555, 1559, 1560, 1564, 1569, 1571, 1572, 1577, 1584, 1587, 1593, 1605, 1610, 1611, 1614, 1619, 1623, 1626, 1628, 1636, 1657, 1658, 1665, 1700, 1701, 1704, 1718, 1721, 1733, 1739, 1740, 1741, 1743, 1746, 1765, 1766, 1769, 1778,
1, 3, 4, 5, 6, 7, 9, 10, 16, 19, 20, 22, 24, 25, 32, 40, 41, 44, 56, 57, 75, 77, 78, 80, 81, 85, 88, 92, 95, 100, 102, 126, 127, 129, 135, 143, 153, 162, 165, 166, 167, 183, 187, 191, 193, 197, 198, 205, 207, 208, 209, 211, 214, 215, 217, 219, 223, 230, 231, 232, 237, 243, 245, 250, 251, 252, 253, 266, 267, 270, 286, 288, 301, 303, 306, 308, 315, 320, 331, 332, 333, 335, 336, 350, 351, 360, 362, 369, 370, 376, 379, 382, 387, 391, 397, 399, 403, 411, 414, 418, 419, 423, 425, 426, 427, 429, 430, 432, 440, 463, 465, 470, 475, 478, 479, 480, 490, 504, 507, 508, 511, 513, 516, 519, 526, 530, 547, 560, 565, 572, 573, 574, 575, 579, 582, 586, 588, 590, 591, 593, 597, 615, 616, 619, 631, 642, 649, 668, 696, 704, 711, 716, 721, 722, 724, 727, 730, 734, 736, 737, 739, 743, 744, 751, 752, 764, 768, 769, 776, 804, 810, 825, 837, 840, 842, 850, 860, 871, 873, 877, 878, 883, 887, 888, 898, 909, 920, 921, 922, 928, 937, 953, 957, 965, 968, 972, 973, 985, 986, 987, 990, 991, 993, 994, 1010, 1017, 1019, 1021, 1039, 1040, 1045, 1052, 1062, 1067, 1071, 1086; 1095, 1118, 1129, 1131, 1164, 1197, 1210, 1226, 1245, 1274, 1279, 1296, 1304, 1316, 1328, 1338, 1342, 1346, 1349, 1359, 1384, 1399, 1400, 1410, 1419, 1436, 1454, 1457, 1458, 1461, 1462, 1464, 1468, 1469, 1471, 1474, 1475, 1477, 1479, 1480, 1484, 1487, 1488, 1489, 1490, 1491, 1495, 1496, 1497, 1499, 1502, 1504, 1505, 1508, 1509, 1510, 1511, 1515, 1519, 1520, 1521, 1522, 1523, 1524, 1526, 1527, 1528, 1530, 1531, 1533, 1534, 1536, 1543, 1544, 1552, 1554, 1555, 1559, 1560, 1564, 1569, 1571, 1572, 1577, 1584, 1587, 1593, 1605, 1610, 1611, 1614, 1619, 1623, 1626, 1628, 1636, 1657, 1658, 1665, 1700, 1701, 1704, 1718, 1721, 1733, 1739, 1740, 1741, 1743, 1746, 1765, 1766, 1769, 1778,
1800, 1801, 1807, 1808, 1812, 1816, 1827, 1841, 1845, 1857, 1872, 1876, 1878, 1884, 1890, 1891, 1893, 1895, 1902, 1903, 1907, 1913, 1914, 1915, 1917, 1919, 1920, 1923, 1942, 1944, 1949, 1951, 1954, 1956, 1957, 1958, 1960, 1961, 1965, 1966, 1973, 1975, 1978, 1979, 1980, 1985, 1986, 1987, 1992, 1999, 2003, 2005, 2006, 2007, 2010, 2012, 2015, 2016, 2023, 2026, 2027, 2028, 2030, 2034, 2036, 2038, 2039, 2042, 2043, 2045, 2050, 2051, 2055, 2058, 2059, 2060, 2062, 2065, 2067, 2069, 2071, 2072, 2073, 2075, 2076, 2077, 2078, 2080, 2082, 2083, 2084, 2086, 2087, 2088, 2089, 2090, 2091, 2092, 2097, 2098, 2100, 2102, 2103, 2105, 2106, 2107, 2108, 2109, 2110, 2112, 2113, 2115, 2116, 2117, 2119, 2120, 2121, 2134, 2137, 2149, 2156, 2160, 2161, 2163, 2175, 2176, 2187, 2190, 2191, 2192, 2204, 2208, 2214, 2224, 2225, 2229, 2231, 2237, 2238, 2240, 2242, 2243, 2245, 2247, 2249, 2250, 2251, 2252, 2257, 2258, 2259, 2260, 2261 2262, 2263, 2264, 2265, 2266, 2267, 2270, 2271, 2272.
Hiervan zijn de dagboeknummers:
1, 3, 5, 7, 16, 20, 22, 24, 25, 40, 41, 44, 56, 75, 81, 85, 88, 102, 129, 135, 140, 142, 143, 162, 166, 167, 183, 187, 191, 196, 197, 198, 202, 205, 207, 208, 209, 211, 215, 217, 230, 231, 245, 250, 251, 263, 267, 270, 296, 303, 306, 315, 320, 336, 350, 351, 362, 369, 370, 379, 389, 399, 403, 411, 412, 414, 419, 423, 424, 427, 429, 430, 432, 433, 440, 460, 463, 470, 478, 479, 480, 490, 507, 508, 516, 519, 560, 572, 573, 574, 575, 577, 579, 586, 597, 642, 649, 704, 711, 721, 722, 730, 734, 736, 737, 739, 743, 744, 764, 776, 804, 825, 837, 840, 850, 860, 871, 877, 878, 883, 887, 888, 898, 920, 931, 937, 955, 963, 965, 968, 985, 986, 987, 990, 1010, 1017, 1019, 1045, 1062, 1067, 1164, 1197, 1245, 1279, 1342, 1359, 1400, 1419, 1454, 1458, 1461, 1462, 1464, 1469, 1477, 1484, 1487, 1488, 1490, 1495, 1496, 1497, 1499, 1502, 1505, 1508, 1509, 1510, 1511, 1515, 1519, 1520, 1521, 1522, 1524, 1526, 1528, 1534, 1543, 1544, 1552, 1554, 1555, 1559, 1560, 1564, 1569, 1577, 1584, 1593, 1605, 1611, 1623, 1628, 1700, 1701, 1768, 1778, 1807, 1816, 1827, 1841, 1902, 1903, 1913, 1917, 1923, 1942, 1949, 1954, 1957, 1966, 1987, 2005, 2023, 2042, 2042, 2059, 2072, 2082 en 2103 bovendien volledig getranscribeerd en woordelijk doorzoekbaar.
1, 3, 5, 7, 16, 20, 22, 24, 25, 40, 41, 44, 56, 75, 81, 85, 88, 102, 129, 135, 140, 142, 143, 162, 166, 167, 183, 187, 191, 196, 197, 198, 202, 205, 207, 208, 209, 211, 215, 217, 230, 231, 245, 250, 251, 263, 267, 270, 296, 303, 306, 315, 320, 336, 350, 351, 362, 369, 370, 379, 389, 399, 403, 411, 412, 414, 419, 423, 424, 427, 429, 430, 432, 433, 440, 460, 463, 470, 478, 479, 480, 490, 507, 508, 516, 519, 560, 572, 573, 574, 575, 577, 579, 586, 597, 642, 649, 704, 711, 721, 722, 730, 734, 736, 737, 739, 743, 744, 764, 776, 804, 825, 837, 840, 850, 860, 871, 877, 878, 883, 887, 888, 898, 920, 931, 937, 955, 963, 965, 968, 985, 986, 987, 990, 1010, 1017, 1019, 1045, 1062, 1067, 1164, 1197, 1245, 1279, 1342, 1359, 1400, 1419, 1454, 1458, 1461, 1462, 1464, 1469, 1477, 1484, 1487, 1488, 1490, 1495, 1496, 1497, 1499, 1502, 1505, 1508, 1509, 1510, 1511, 1515, 1519, 1520, 1521, 1522, 1524, 1526, 1528, 1534, 1543, 1544, 1552, 1554, 1555, 1559, 1560, 1564, 1569, 1577, 1584, 1593, 1605, 1611, 1623, 1628, 1700, 1701, 1768, 1778, 1807, 1816, 1827, 1841, 1902, 1903, 1913, 1917, 1923, 1942, 1949, 1954, 1957, 1966, 1987, 2005, 2023, 2042, 2042, 2059, 2072, 2082 en 2103 bovendien volledig getranscribeerd en woordelijk doorzoekbaar.
De website Geheugen van Nederland toont een groot deel van deze dagboeken, aangevuld met nog eens honderden dagboeken die bij andere archiefinstellingen worden bewaard.
laatste wijziging 04-04-2024
1.855 beschreven archiefstukken
881 gedigitaliseerd
totaal 1.269 bestanden
UNESCO Memory of the World
De collecties dagboeken (244 en 401) en brieven (247) zijn per 1 november 2022 opgenomen in het Nederlandse Unesco Memory of the World Register. Hiermee erkent Unesco het uitzonderlijke karakter van deze collecties, waarin bijna 4.000 persoonlijke verslagen en ervaringen zijn opgenomen van mensen die de Tweede Wereldoorlog in Nederland, Nederlands-Indië (later Indonesië) of elders op de wereld meemaakten.
Het Unesco Memory of the World Register schrijft over de collecties: "Deze egodocumenten bieden een uniek inzicht in de wijze waarop levens beïnvloed zijn door bezetting, onderdrukking en geweld. Door de omvang, de focus op individuele ervaringen en de manier en moment van ontstaan, is de collectie uitzonderlijk. Het is een bewezen unieke bron voor wetenschappelijk onderzoek en vormt de basis van een variëteit aan publieksgerichte publicaties. Bijna tachtig jaar na de eerste oproep tot verzameling, in het huidige tijdperk van geïndividualiseerde herinnering waarin het aantal getuigen van de Tweede Wereldoorlog steeds kleiner wordt, is de waarde van de brieven- en dagboekencollecties van het NIOD groter dan ooit te voren".
Lees meer over de nominatie van de NIOD-collecties op de site van het Unesco Memory of the World Register. Beluister het interview met NIOD-afdelingshoofd over het Memory of the World Register van 1 november 2022 op Radio Den Haag FM (vanaf minuut 10.00).
Het Unesco Memory of the World Register schrijft over de collecties: "Deze egodocumenten bieden een uniek inzicht in de wijze waarop levens beïnvloed zijn door bezetting, onderdrukking en geweld. Door de omvang, de focus op individuele ervaringen en de manier en moment van ontstaan, is de collectie uitzonderlijk. Het is een bewezen unieke bron voor wetenschappelijk onderzoek en vormt de basis van een variëteit aan publieksgerichte publicaties. Bijna tachtig jaar na de eerste oproep tot verzameling, in het huidige tijdperk van geïndividualiseerde herinnering waarin het aantal getuigen van de Tweede Wereldoorlog steeds kleiner wordt, is de waarde van de brieven- en dagboekencollecties van het NIOD groter dan ooit te voren".
Lees meer over de nominatie van de NIOD-collecties op de site van het Unesco Memory of the World Register. Beluister het interview met NIOD-afdelingshoofd over het Memory of the World Register van 1 november 2022 op Radio Den Haag FM (vanaf minuut 10.00).
laatste wijziging 04-04-2024
1.855 beschreven archiefstukken
881 gedigitaliseerd
totaal 1.269 bestanden
Inventaris
Records 1 t/m 100
Records 101 t/m 200
Records 201 t/m 300
Records 301 t/m 400
Records 401 t/m 500
Records 501 t/m 600
Records 601 t/m 700
Records 701 t/m 800
Records 801 t/m 900
Records 901 t/m 1000
Records 1001 t/m 1100
Records 1101 t/m 1200
Records 1201 t/m 1300
955 S., A.
244 Europese dagboeken en egodocumenten
Inventaris
955
S., A.
Auteur:
S., A. (Vanwege de bescherming van de privacy worden alleen initialen vermeld.)
Titel:
Met het SS-Frw.Panz.Gren.Regt. "Generaal Seyffardt in de strijd tegen anarchie en bolsjewisme. Partisanen in Kroatië. Aan het Russische front." Landstorm Nederland.
Openbaarheid:
Deze stukken zijn beperkt openbaar. Zij zijn slechts raadpleegbaar na verkregen toestemming van de directeur van het NIOD. Voor bezoekers die deze toestemming willen hebben, ligt een formulier bij de balie van de studiezaal van het NIOD.
Vorm:
Egodocument (handschrift (origineel))
Omvang:
47 pagina's
Periodisering:
juli 1942 - mei 1945
Localisering:
Den Haag, Sennheim, Wetzelsdorf (bij Graz), Dachau, Wetzelsdorf, Grafenwöhr bij Auerbach, Intermezzo 4 weken Den Haag, Milz en Gleichamberg bij Römhild, Reis: Gleichamberg - Römhild - Graz - Agram - Krapinske - Toplice - Krapina, Krapina e.o., Nederland, Reis: Oraniënburg - Groningen, Tocht: Epe - Deelen - Amerongen - Rhenen - Kesteren - Lienden, Lienden e.o.Tocht: Lienden - Bennekom - omgeving van Maarsbergen, omgeving van Maarsbergen, Amerongen, Woudenberg, Maarsbergen en omgeving, (bij Amerongen)
Taal:
Nederlands
Inhoud:
Midden 1943 kwam het Vrijwilligerslegioen Nederland uit Leningrad terug en werd toen in zijn geheel overgenomen door de Waffen-SS, waaraan het tot dien toe slechts ondergeschikt geweest was. Het kreeg de naam "Brigade Nederland", deel uitmakende van het IIIe (Germanische) SS-Panzerkorps. De twee Nederlandse regimenten van de Brigade heten 48. en 49. SS.Freiw.Panz.Gren.Rgt. "General Seyffardt" en "Admiral de Ruyter". De schrijver van dit dagboek komt te behoren tot het eerste. Hij had zich in juli 1942 aangemeld en was diezelfde maand uit Den Haag vertrokken naar Sennheim. Hij vermeldt dat hij er voor moest breken met familie, kennissen en verloofde. In Sennheim in voormalig krankzinnigengesticht plm. 1 maand militaire vooropleiding, voortgezet in Wetzelsdorf bij Graz, waar zich bevindt het Ersatz-Bataljon der Legionen, de eenheid, waarbij de auteur wordt opgeleid. Met nog een Hollander krijgt hij 2 maanden opleiding tot Verwaltungsunterführer op de Verwaltungsschule in Dachau; terug in Graz, wordt hij plaatsvervangend Rechnungsführer. Eind april 1943 gaat het hele Ersatzbataljon naar de Truppenübungsplatz Grafenwöhr bij Auerbach. De collega's van de auteur van vóór Dachau komen in deze tijd van de stellingen bij Leningrad terug; kort daarna wordt de auteur zelf ook overgeplaatst naar het veldleger, als Rechnungsführer bij de 14e Kompanie van het Vrijwilligerslegioen Nederland. Het verblijf in Grafenwöhr wordt onderbroken voor een verlof in Nederland, dat geen genoegen is, omdat de auteur, om zijn familie niet te compromitteren, zich tot een korte ontmoeting met hen moet beperken en de rest van de tijd doorbrengt in een hem door de Kommandantur aangewezen hotel in Den Haag, waar hij voor eigen kost moet zorgen en onder honger en verveling lijdt. Verdere opleiding volgt in Milz en Gleichamberg (het Legioen wordt in deze tijd opgevuld met plm. 100 Volksduitsers uit Roemenië: ("Turken"). Hij tekent voor de oefeningen veel kaarten en schetsen van de omgeving.
Inhoud vervolg:
Het volgende verblijf is in Krapina in Kroatië; Daar worden slechts spoorweg- en wegenknooppunten door de Duitsers bezet gehouden; Vandaar uit houdt men expedities tegen de partisanen. Ongeveer november 1943 is hij met verlof in Nederland en daarna aan het Noord-Russische front en in Estland. In maart 1945 wordt hij vrij onverwacht van de Dolmetscherschule in Oraniënburg overgeplaatst naar de Landstorm Nederland. Eind maart is hij in Lienden. Hij werkt eerst als pl.v.v. Kassenleiter op de Tollenburg, waar de Versorgungszug van zijn bataljon ligt; Hij wordt als Stabsscharführer overgeplaatst naar een voormalige Jeugdstorm-compagnie. Er is weinig te doen. Zo nu en dan een "zuiveringsactie". Half april moet men het Regiment, dat eerst op kasteel Remmerstein bij Rhenen, later op slot Hoekelom bij Bennekom ligt, naar deze laatste plaats volgen, echter onmiddellijk via Veenendaal terugtrekken tot bij Maarsbergen, op de terreinen van het opvoedingsgesticht "Valkenheide", waar alleen voor de paarden onderdak te vinden is. Later vinden de mensen een klein huisje, maar verhuizen dan spoedig naar Amerongen (kwekerij Rojestein), vanwaaruit zij de compagnie, in Veenendaal, bedienen. Plm. 5 mei verblijft S. op de "Jacobahoeve" te Woudenberg, waar de boer, die later een verzetsman blijkt te zijn, hen vriendelijk bejegent. Passeren van de voedseltransporten naar het Westen des lands. Men is nog niet overtuigd van de nederlaag. De mensen krijgen verlof te trachten hun woonplaats te bereiken, maar S. acht dit met vele anderen zinloos. Papieren worden verbrand. Tenslotte verzamelt men in Maarsbergen, wordt daar al spoedig gevangen gemaakt, weer ondergebracht op "Valkenheide", ontwapend en weggevoerd naar Elst bij Amerongen, waar men in ijlings opgerichte hutjes in boomgaarden verblijf houdt, tesamen met de Landwacht, SS-Wasserschütz en veel Wehrmacht. Men hoopt door de Geallieerden tegen de Nederlanders beschermd te worden, maar worden als krijgsgevangenen naar Oldenburg overgebracht.
NB:
De titel wordt nog gevolgd door: "Een verhaal van wat ik beleefde en meemaakte onder het vaandel der Waffen-SS aan Oost- en Westfront. A.S. SS-Uscha.u. Rechn.führer." staat gekalligrafeerd en omlijst door een tekening, op de voorpagina. Het gehele dagboek is a.h.w. gekalligrafeerd, soms in rode, soms in gewone of lichtblauwe inkt, tenslotte in potlood. Het bevat tal van fraaie pentekeningen en versieringen in de tekst, tevens verschillende Duitse en Nederlandse liedjes uit de SS-sfeer, vaak met muziek. Het is geschreven op losse, ongelinieerde bladen, die in een kartonnen band geschroefd zijn.
laatste wijziging 04-04-2024
Records 1401 t/m 1500
Records 1501 t/m 1600
Records 1601 t/m 1700
Records 1701 t/m 1800
Records 1801 t/m 1806
laatste wijziging 04-04-2024
1.855 beschreven archiefstukken
881 gedigitaliseerd
totaal 1.269 bestanden
Kenmerken
over het archief:
Direct na de bevrijding is het NIOD begonnen met het verzamelen van dagboeken en andere egodocumenten. Inmiddels bestaat de collectie uit ruim 1350 exemplaren, die óf in origineel óf in fotokopie aanwezig zijn.
Beschrijving:
Een aantal dagboeken is in de loop der jaren gepubliceerd (zie de rubriek Literatuur en verwante collecties). Een deel van de collectie is gebruikt voor het samenstellen van de bloemlezing "Dagboekfragmenten 1940-1945" (1954). Veertien dagboeken die door kinderen zijn geschreven, zijn gebruikt voor het jeugdboek "Oorlog in inkt" (2020). Zeven dagboeken vormen de basis voor het boek "De vergeten dagboeken: de Tweede Wereldoorlog in Nederland in de woorden van hen die er getuige van waren" (2023).
Openbaarheid:
Enkele inventarisnummers van dit archief zijn beperkt openbaar. Details staan vermeld in de rubriek "openbaarheid".
Omvang:
39,5 meter (2274 inventarisnummers)
Status:
NIOD-KNAW collectie
Categorie:
laatste wijziging 04-04-2024
1.855 beschreven archiefstukken
881 gedigitaliseerd
totaal 1.269 bestanden
