Mijn Studiezaal (inloggen)
244 Europese dagboeken en egodocumenten ( NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies )
244
Europese dagboeken en egodocumenten
Openbaarheid
De collectie is grotendeels openbaar. Het is echter niet toegestaan reproducties te maken van de dagboeken. Dit in verband met de auteursrechten die nog op de meeste geschriften berusten.
Enkele dagboeken zijn beperkt openbaar. Voor de volgende dagboeken geldt een specifieke restrictie:
Dagboek 1232 kan tot 1 januari 2050 slechts ingezien worden na schriftelijke toestemming van de familie van de auteur.
Dagboek 1642 kan tot 1 januari 2028 slechts ingezien worden na schriftelijke toestemming van de schenker.
Dagboek 1744 is tot mei 2040 in het geheel niet raadpleegbaar.
Dagboek 1819 is tot 1 januari 2027 slechts raadpleegbaar na ondertekening van een archiefverklaring. Deze is ter plekke bij balie van de studiezaal van het NIOD verkrijgbaar. Direct na ondertekening kunt u het dagboek aanvragen en inzien.
Dagboeken 1831 en 1832 zijn tot 1 januari 2026 in het geheel niet raadpleegbaar.
Dagboek 2074 is tot 1 januari 2025 slechts raadpleegbaar na ondertekening van een archiefverklaring. Deze is ter plekke bij balie van de studiezaal van het NIOD verkrijgbaar. Direct na ondertekening kunt u het dagboek aanvragen en inzien.
Enkele dagboeken zijn beperkt openbaar. Voor de volgende dagboeken geldt een specifieke restrictie:
Dagboek 1232 kan tot 1 januari 2050 slechts ingezien worden na schriftelijke toestemming van de familie van de auteur.
Dagboek 1642 kan tot 1 januari 2028 slechts ingezien worden na schriftelijke toestemming van de schenker.
Dagboek 1744 is tot mei 2040 in het geheel niet raadpleegbaar.
Dagboek 1819 is tot 1 januari 2027 slechts raadpleegbaar na ondertekening van een archiefverklaring. Deze is ter plekke bij balie van de studiezaal van het NIOD verkrijgbaar. Direct na ondertekening kunt u het dagboek aanvragen en inzien.
Dagboeken 1831 en 1832 zijn tot 1 januari 2026 in het geheel niet raadpleegbaar.
Dagboek 2074 is tot 1 januari 2025 slechts raadpleegbaar na ondertekening van een archiefverklaring. Deze is ter plekke bij balie van de studiezaal van het NIOD verkrijgbaar. Direct na ondertekening kunt u het dagboek aanvragen en inzien.
Vanwege de bescherming van de privacy zijn van sommige dagboekauteurs alleen de initialen vermeld. Dagboekauteurs van wie de naam niet bekend is, zijn vermeld als "anoniem".
Van een aantal dagboeken zijn scans gemaakt die op de website raadpleegbaar zijn. De auteur of diens nabestaanden hebben toestemming gegeven voor deze publicatie, ofwel de auteur is meer dan zeventig jaar geleden overleden. Welke dagboeken dat zijn, ziet u in de lijst 'digitale dagboeken'.
Van een aantal dagboeken zijn scans gemaakt die op de website raadpleegbaar zijn. De auteur of diens nabestaanden hebben toestemming gegeven voor deze publicatie, ofwel de auteur is meer dan zeventig jaar geleden overleden. Welke dagboeken dat zijn, ziet u in de lijst 'digitale dagboeken'.
laatste wijziging 04-04-2024
1.855 beschreven archiefstukken
881 gedigitaliseerd
totaal 1.269 bestanden
Inleiding
titel archief
archiefvormer
omvang
citeer en aanvraaginstructie
periode van ontstaan
aard van de archiefbestanddelen
ordening van de archiefbestanddelen
selectie, vernietiging en bewerking
aanvullingen
wettelijke status
reproductiebeperkingen
taal van de archiefbescheiden
materiële staat
bewerking
laatste wijziging 04-04-2024
1.855 beschreven archiefstukken
881 gedigitaliseerd
totaal 1.269 bestanden
Geschiedenis
"Wil het nageslacht ten volle beseffen wat wij als volk in deze jaren hebben doorstaan en zijn te boven gekomen, dan hebben wij juist de eenvoudige stukken nodig: een dagboek, brieven van een arbeider uit Duitsland, [...] toespraken van een predikant" * .
Met deze woorden riep G. Bolkestein, minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen van de Nederlandse regering in ballingschap, de luisteraars in bezet Nederland op hun alledaagse belevenissen op papier vast te leggen. In de avonduitzending van Radio Oranje van dinsdag 28 maart 1944 kondigde hij de samenstelling van een "groot, waarlijk nationaal werk" aan. Met zijn oproep legde Bolkestein de fundamenten voor de Collectie Dagboeken en Egodocumenten van het NIOD.
Eén van de velen die Bolkestein's oproep hoorden, was een jong joods meisje dat op een zolder aan de Amsterdamse Prinsengracht ondergedoken zat. Het dagboek van Anne Frank zou onder de titel "Het Achterhuis" uitgroeien tot het bekendste egodocument uit de bezettingsperiode. Maar ook honderden anderen tekenden hun alledaagse belevenissen op: huisvrouwen, burgemeesters, winkeliers, artsen, NSB'ers, Oostfrontstrijders, gevangenen en scholieren.
"...natuurlijk stormden ze allemaal meteen op mijn dagboek af".
Daags na Bolkesteins radiotoespraak stelde Anne Frank zich al voor hoe het zou zijn als ze een roman over het Achterhuis kon schrijven, "aan de titel alleen zouden de mensen denken, dat het een detective-roman was". De scan is gemaakt uit het facsimile van het dagboek. 
Daags na Bolkesteins radiotoespraak stelde Anne Frank zich al voor hoe het zou zijn als ze een roman over het Achterhuis kon schrijven, "aan de titel alleen zouden de mensen denken, dat het een detective-roman was". De scan is gemaakt uit het facsimile van het dagboek.
Meteen na haar oprichting begon het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie (RIOD) met het verzamelen van hun dagboeken. Vanaf december 1945 werd de Nederlandse bevolking via radio-uitzendingen opgeroepen dagboeken ter beschikking te stellen aan het RIOD. Het vergaren van deze geschriften was belangrijk omdat "de onopzettelijk door tallozen bijgehouden dagboeken bij uitstek het nageslacht een juiste indruk geven van wat de gewone burger in de oorlogs- en bezettingsjaren beleefde". Daarnaast hebben de dagboeken grote waarde omdat zij een uitvoerig beeld geven van belangwekkende plaatselijke gebeurtenissen.
Aldus verwierf het RIOD honderden dagboeken. Elk dagboek waarvan verwacht werd dat het "voor het historisch onderzoek naar de jaren der Duitsche bezetting tot in de lengte van generaties van de grootste beteekenis zal zijn", werd gekopieerd waarna de eigenaar het origineel desgewenst weer terug kreeg. Ingezonden dagboeken waaruit een minder sterk historisch belang sprak, werden geretourneerd zonder te zijn vermenigvuldigd.
In de tweede helft van 1947 kregen de dagboekauteurs een vragenformulier toegezonden waarin zij hun persoonlijke achtergrond konden schetsen. De toenmalige chef van het RIOD, drs. L. de Jong voorzag dat “de latere lezer der fotocopieën zeer zeker voor de persoon van de schrijver of schrijfster grote belangstelling zou hebben”.
Het NIOD beschikt over 485 ingevulde vragenformulieren, die in archief 783 zijn ondergebracht.
Het NIOD beschikt over 485 ingevulde vragenformulieren, die in archief 783 zijn ondergebracht.
In 1949 werden de belangwekkendste dagboeken geanalyseerd zodat "systematisch al datgene zou worden opgetekend wat voor de verdere wetenschappelijke arbeid [...] van belang zou kunnen zijn". De analyses bevatten informatie over de auteur, locatie, periode en inhoud van de betreffende dagboeken. Analyses van niet-aanwezige dagboeken vermelden de reden waarom een dagboek niet is vermenigvuldigd. De in totaal 955 gestencilde dagboekanalyses bevinden zich in archief 784. In een aparte doos zijn enkele originele analyses bewaard gebleven. Met het oog op de uitgave van een bronnenpublicatie maakte een medewerkster van het Instituut, mevrouw dr. R.S. Zimmerman-Wolf, een selectie uit de dagboeken. Nadat zij zich uit het project had teruggetrokken, voltooide mevrouw drs. T.M. Sjenitzer-van Leening de werkzaamheden. Op 20 november 1954 verscheen een bloemlezing onder de titel "Dagboek-fragmenten 1940-1945". Een exemplaar hiervan bevindt zich in de studiezaal.
Veel dagboekbeschrijvingen zijn gemaakt in de jaren vijftig en ademen de sfeer van de toen geldende maatschappelijke opvattingen over de oorlogsjaren.
laatste wijziging 04-04-2024
1.855 beschreven archiefstukken
881 gedigitaliseerd
totaal 1.269 bestanden
Literatuur, verwante collecties en media
Literatuur over oorlogsdagboeken en egodocumenten
De collectie dagboeken van het NIOD in de media
Gepubliceerde dagboeken uit de NIOD-collectie
Verwante archieven
laatste wijziging 04-04-2024
1.855 beschreven archiefstukken
881 gedigitaliseerd
totaal 1.269 bestanden
Digitale dagboeken
Volledig digitaal beschikbaar zijn de dagboeknummers:
1, 3, 4, 5, 6, 7, 9, 10, 16, 19, 20, 22, 24, 25, 32, 40, 41, 44, 56, 57, 75, 77, 78, 80, 81, 85, 88, 92, 95, 100, 102, 126, 127, 129, 135, 143, 153, 162, 165, 166, 167, 183, 187, 191, 193, 197, 198, 205, 207, 208, 209, 211, 214, 215, 217, 219, 223, 230, 231, 232, 237, 243, 245, 250, 251, 252, 253, 266, 267, 270, 286, 288, 301, 303, 306, 308, 315, 320, 331, 332, 333, 335, 336, 350, 351, 360, 362, 369, 370, 376, 379, 382, 387, 391, 397, 399, 403, 411, 414, 418, 419, 423, 425, 426, 427, 429, 430, 432, 440, 463, 465, 470, 475, 478, 479, 480, 490, 504, 507, 508, 511, 513, 516, 519, 526, 530, 547, 560, 565, 572, 573, 574, 575, 579, 582, 586, 588, 590, 591, 593, 597, 615, 616, 619, 631, 642, 649, 668, 696, 704, 711, 716, 721, 722, 724, 727, 730, 734, 736, 737, 739, 743, 744, 751, 752, 764, 768, 769, 776, 804, 810, 825, 837, 840, 842, 850, 860, 871, 873, 877, 878, 883, 887, 888, 898, 909, 920, 921, 922, 928, 937, 953, 957, 965, 968, 972, 973, 985, 986, 987, 990, 991, 993, 994, 1010, 1017, 1019, 1021, 1039, 1040, 1045, 1052, 1062, 1067, 1071, 1086; 1095, 1118, 1129, 1131, 1164, 1197, 1210, 1226, 1245, 1274, 1279, 1296, 1304, 1316, 1328, 1338, 1342, 1346, 1349, 1359, 1384, 1399, 1400, 1410, 1419, 1436, 1454, 1457, 1458, 1461, 1462, 1464, 1468, 1469, 1471, 1474, 1475, 1477, 1479, 1480, 1484, 1487, 1488, 1489, 1490, 1491, 1495, 1496, 1497, 1499, 1502, 1504, 1505, 1508, 1509, 1510, 1511, 1515, 1519, 1520, 1521, 1522, 1523, 1524, 1526, 1527, 1528, 1530, 1531, 1533, 1534, 1536, 1543, 1544, 1552, 1554, 1555, 1559, 1560, 1564, 1569, 1571, 1572, 1577, 1584, 1587, 1593, 1605, 1610, 1611, 1614, 1619, 1623, 1626, 1628, 1636, 1657, 1658, 1665, 1700, 1701, 1704, 1718, 1721, 1733, 1739, 1740, 1741, 1743, 1746, 1765, 1766, 1769, 1778,
1, 3, 4, 5, 6, 7, 9, 10, 16, 19, 20, 22, 24, 25, 32, 40, 41, 44, 56, 57, 75, 77, 78, 80, 81, 85, 88, 92, 95, 100, 102, 126, 127, 129, 135, 143, 153, 162, 165, 166, 167, 183, 187, 191, 193, 197, 198, 205, 207, 208, 209, 211, 214, 215, 217, 219, 223, 230, 231, 232, 237, 243, 245, 250, 251, 252, 253, 266, 267, 270, 286, 288, 301, 303, 306, 308, 315, 320, 331, 332, 333, 335, 336, 350, 351, 360, 362, 369, 370, 376, 379, 382, 387, 391, 397, 399, 403, 411, 414, 418, 419, 423, 425, 426, 427, 429, 430, 432, 440, 463, 465, 470, 475, 478, 479, 480, 490, 504, 507, 508, 511, 513, 516, 519, 526, 530, 547, 560, 565, 572, 573, 574, 575, 579, 582, 586, 588, 590, 591, 593, 597, 615, 616, 619, 631, 642, 649, 668, 696, 704, 711, 716, 721, 722, 724, 727, 730, 734, 736, 737, 739, 743, 744, 751, 752, 764, 768, 769, 776, 804, 810, 825, 837, 840, 842, 850, 860, 871, 873, 877, 878, 883, 887, 888, 898, 909, 920, 921, 922, 928, 937, 953, 957, 965, 968, 972, 973, 985, 986, 987, 990, 991, 993, 994, 1010, 1017, 1019, 1021, 1039, 1040, 1045, 1052, 1062, 1067, 1071, 1086; 1095, 1118, 1129, 1131, 1164, 1197, 1210, 1226, 1245, 1274, 1279, 1296, 1304, 1316, 1328, 1338, 1342, 1346, 1349, 1359, 1384, 1399, 1400, 1410, 1419, 1436, 1454, 1457, 1458, 1461, 1462, 1464, 1468, 1469, 1471, 1474, 1475, 1477, 1479, 1480, 1484, 1487, 1488, 1489, 1490, 1491, 1495, 1496, 1497, 1499, 1502, 1504, 1505, 1508, 1509, 1510, 1511, 1515, 1519, 1520, 1521, 1522, 1523, 1524, 1526, 1527, 1528, 1530, 1531, 1533, 1534, 1536, 1543, 1544, 1552, 1554, 1555, 1559, 1560, 1564, 1569, 1571, 1572, 1577, 1584, 1587, 1593, 1605, 1610, 1611, 1614, 1619, 1623, 1626, 1628, 1636, 1657, 1658, 1665, 1700, 1701, 1704, 1718, 1721, 1733, 1739, 1740, 1741, 1743, 1746, 1765, 1766, 1769, 1778,
1800, 1801, 1807, 1808, 1812, 1816, 1827, 1841, 1845, 1857, 1872, 1876, 1878, 1884, 1890, 1891, 1893, 1895, 1902, 1903, 1907, 1913, 1914, 1915, 1917, 1919, 1920, 1923, 1942, 1944, 1949, 1951, 1954, 1956, 1957, 1958, 1960, 1961, 1965, 1966, 1973, 1975, 1978, 1979, 1980, 1985, 1986, 1987, 1992, 1999, 2003, 2005, 2006, 2007, 2010, 2012, 2015, 2016, 2023, 2026, 2027, 2028, 2030, 2034, 2036, 2038, 2039, 2042, 2043, 2045, 2050, 2051, 2055, 2058, 2059, 2060, 2062, 2065, 2067, 2069, 2071, 2072, 2073, 2075, 2076, 2077, 2078, 2080, 2082, 2083, 2084, 2086, 2087, 2088, 2089, 2090, 2091, 2092, 2097, 2098, 2100, 2102, 2103, 2105, 2106, 2107, 2108, 2109, 2110, 2112, 2113, 2115, 2116, 2117, 2119, 2120, 2121, 2134, 2137, 2149, 2156, 2160, 2161, 2163, 2175, 2176, 2187, 2190, 2191, 2192, 2204, 2208, 2214, 2224, 2225, 2229, 2231, 2237, 2238, 2240, 2242, 2243, 2245, 2247, 2249, 2250, 2251, 2252, 2257, 2258, 2259, 2260, 2261 2262, 2263, 2264, 2265, 2266, 2267, 2270, 2271, 2272.
Hiervan zijn de dagboeknummers:
1, 3, 5, 7, 16, 20, 22, 24, 25, 40, 41, 44, 56, 75, 81, 85, 88, 102, 129, 135, 140, 142, 143, 162, 166, 167, 183, 187, 191, 196, 197, 198, 202, 205, 207, 208, 209, 211, 215, 217, 230, 231, 245, 250, 251, 263, 267, 270, 296, 303, 306, 315, 320, 336, 350, 351, 362, 369, 370, 379, 389, 399, 403, 411, 412, 414, 419, 423, 424, 427, 429, 430, 432, 433, 440, 460, 463, 470, 478, 479, 480, 490, 507, 508, 516, 519, 560, 572, 573, 574, 575, 577, 579, 586, 597, 642, 649, 704, 711, 721, 722, 730, 734, 736, 737, 739, 743, 744, 764, 776, 804, 825, 837, 840, 850, 860, 871, 877, 878, 883, 887, 888, 898, 920, 931, 937, 955, 963, 965, 968, 985, 986, 987, 990, 1010, 1017, 1019, 1045, 1062, 1067, 1164, 1197, 1245, 1279, 1342, 1359, 1400, 1419, 1454, 1458, 1461, 1462, 1464, 1469, 1477, 1484, 1487, 1488, 1490, 1495, 1496, 1497, 1499, 1502, 1505, 1508, 1509, 1510, 1511, 1515, 1519, 1520, 1521, 1522, 1524, 1526, 1528, 1534, 1543, 1544, 1552, 1554, 1555, 1559, 1560, 1564, 1569, 1577, 1584, 1593, 1605, 1611, 1623, 1628, 1700, 1701, 1768, 1778, 1807, 1816, 1827, 1841, 1902, 1903, 1913, 1917, 1923, 1942, 1949, 1954, 1957, 1966, 1987, 2005, 2023, 2042, 2042, 2059, 2072, 2082 en 2103 bovendien volledig getranscribeerd en woordelijk doorzoekbaar.
1, 3, 5, 7, 16, 20, 22, 24, 25, 40, 41, 44, 56, 75, 81, 85, 88, 102, 129, 135, 140, 142, 143, 162, 166, 167, 183, 187, 191, 196, 197, 198, 202, 205, 207, 208, 209, 211, 215, 217, 230, 231, 245, 250, 251, 263, 267, 270, 296, 303, 306, 315, 320, 336, 350, 351, 362, 369, 370, 379, 389, 399, 403, 411, 412, 414, 419, 423, 424, 427, 429, 430, 432, 433, 440, 460, 463, 470, 478, 479, 480, 490, 507, 508, 516, 519, 560, 572, 573, 574, 575, 577, 579, 586, 597, 642, 649, 704, 711, 721, 722, 730, 734, 736, 737, 739, 743, 744, 764, 776, 804, 825, 837, 840, 850, 860, 871, 877, 878, 883, 887, 888, 898, 920, 931, 937, 955, 963, 965, 968, 985, 986, 987, 990, 1010, 1017, 1019, 1045, 1062, 1067, 1164, 1197, 1245, 1279, 1342, 1359, 1400, 1419, 1454, 1458, 1461, 1462, 1464, 1469, 1477, 1484, 1487, 1488, 1490, 1495, 1496, 1497, 1499, 1502, 1505, 1508, 1509, 1510, 1511, 1515, 1519, 1520, 1521, 1522, 1524, 1526, 1528, 1534, 1543, 1544, 1552, 1554, 1555, 1559, 1560, 1564, 1569, 1577, 1584, 1593, 1605, 1611, 1623, 1628, 1700, 1701, 1768, 1778, 1807, 1816, 1827, 1841, 1902, 1903, 1913, 1917, 1923, 1942, 1949, 1954, 1957, 1966, 1987, 2005, 2023, 2042, 2042, 2059, 2072, 2082 en 2103 bovendien volledig getranscribeerd en woordelijk doorzoekbaar.
De website Geheugen van Nederland toont een groot deel van deze dagboeken, aangevuld met nog eens honderden dagboeken die bij andere archiefinstellingen worden bewaard.
laatste wijziging 04-04-2024
1.855 beschreven archiefstukken
881 gedigitaliseerd
totaal 1.269 bestanden
UNESCO Memory of the World
De collecties dagboeken (244 en 401) en brieven (247) zijn per 1 november 2022 opgenomen in het Nederlandse Unesco Memory of the World Register. Hiermee erkent Unesco het uitzonderlijke karakter van deze collecties, waarin bijna 4.000 persoonlijke verslagen en ervaringen zijn opgenomen van mensen die de Tweede Wereldoorlog in Nederland, Nederlands-Indië (later Indonesië) of elders op de wereld meemaakten.
Het Unesco Memory of the World Register schrijft over de collecties: "Deze egodocumenten bieden een uniek inzicht in de wijze waarop levens beïnvloed zijn door bezetting, onderdrukking en geweld. Door de omvang, de focus op individuele ervaringen en de manier en moment van ontstaan, is de collectie uitzonderlijk. Het is een bewezen unieke bron voor wetenschappelijk onderzoek en vormt de basis van een variëteit aan publieksgerichte publicaties. Bijna tachtig jaar na de eerste oproep tot verzameling, in het huidige tijdperk van geïndividualiseerde herinnering waarin het aantal getuigen van de Tweede Wereldoorlog steeds kleiner wordt, is de waarde van de brieven- en dagboekencollecties van het NIOD groter dan ooit te voren".
Lees meer over de nominatie van de NIOD-collecties op de site van het Unesco Memory of the World Register. Beluister het interview met NIOD-afdelingshoofd over het Memory of the World Register van 1 november 2022 op Radio Den Haag FM (vanaf minuut 10.00).
Het Unesco Memory of the World Register schrijft over de collecties: "Deze egodocumenten bieden een uniek inzicht in de wijze waarop levens beïnvloed zijn door bezetting, onderdrukking en geweld. Door de omvang, de focus op individuele ervaringen en de manier en moment van ontstaan, is de collectie uitzonderlijk. Het is een bewezen unieke bron voor wetenschappelijk onderzoek en vormt de basis van een variëteit aan publieksgerichte publicaties. Bijna tachtig jaar na de eerste oproep tot verzameling, in het huidige tijdperk van geïndividualiseerde herinnering waarin het aantal getuigen van de Tweede Wereldoorlog steeds kleiner wordt, is de waarde van de brieven- en dagboekencollecties van het NIOD groter dan ooit te voren".
Lees meer over de nominatie van de NIOD-collecties op de site van het Unesco Memory of the World Register. Beluister het interview met NIOD-afdelingshoofd over het Memory of the World Register van 1 november 2022 op Radio Den Haag FM (vanaf minuut 10.00).
laatste wijziging 04-04-2024
1.855 beschreven archiefstukken
881 gedigitaliseerd
totaal 1.269 bestanden
Inventaris
Records 1 t/m 100
Records 101 t/m 200
Records 201 t/m 300
Records 301 t/m 400
Records 401 t/m 500
Records 501 t/m 600
Records 601 t/m 700
Records 701 t/m 800
Records 801 t/m 900
1838 Lok, Albertus 
244 Europese dagboeken en egodocumenten
Inventaris
1838
Lok, Albertus
Auteur:
Lok, Albertus
Titel:
Tussen hamer en aambeeld of tussen "Ordnung" en O.Z.O. (Oranje zal overwinnen) Dagboek 1943 - '44 - '45 van een smid in "Arbeitseinstz".
Openbaarheid:
Deze stukken zijn beperkt openbaar. Zij zijn slechts raadpleegbaar na verkregen toestemming van de directeur van het NIOD. Voor bezoekers die deze toestemming willen hebben, ligt een formulier bij de balie van de studiezaal van het NIOD.
Vorm:
Dagboek met handgeschreven tekst en veel bijvoegsels (foto's en tekeningen en door auteur getekende kaarten) (vellen papier uit een losbladig schrift (multo cahier). 2 mappen)
Omvang:
160 pagina's
Periodisering:
februari 1943 - juni 1945
Periode van ontstaan:
1980
Localisering:
Achtkarspelen, Gasselternijveen, Lutjegast, reis via Leer, Oldenburg naar Maagdenburg, Grosz Ottersleben, Hannover, Ochtmersleben, Maagdenburg, Fallersleben, Hamm, Münster, Wesel, Mönchen Gladbach
Taal:
Nederlands
Inhoud:
De auteur meldt zich op ongeveer twintigjarige leeftijd als metaalarbeider voor arbeid in Duitsland. Hij is smidsleerling. Hij weet niet wat hij moet kiezen, vóór of tegen de Duitsers. Hij komt terecht in Maagdenburg en vertelt uitgebreid over de reis er naar toe. 16 Februari 1943 vertrekt hij uit Nieuwe Schans in een afgeladen personentrein. Hij overnacht in Oldenburg op een strozak. De volgende dag komt hij aan in Maagdenburg en wordt gebracht naar een grote zaal, waar hij te eten krijgt. Een dag later brengt men hem naar Grosz Ottersleben in de buurt van Maagdenburg, waar hij bij een smid komt te werken. Het werk en zijn onderdak daar zijn niet onaangenaam. Hij krijgt loon. Wassen en kleding repareren doet hij zelf. Van familie komt vaak post. De post naar huis wordt soms gecensureerd. Hij bouwt een fiets en verkent de omgeving. Heel vaak gaat hij naar de film. In de smederij, waar hij veel over vertelt, komt hij allerlei klanten tegen. Hij leest de Duitse kranten en moet een persoonsbewijs met foto bij zich dragen. Ook ontmoet hij andere Nederlanders, die te werk gesteld zijn. Zijn broer gaat werken in Duitsland, zijn oom werkt in Osnabrück. Hij bouwt met onderdelen van oude kinderwagens kinderfietsjes. Hij is een knutselaar. Met veel mensen maakt hij contact maar mist Nederland. September 1943 komt zijn ook in Duitsland werkende broer hem enkele dagen opzoeken. Eind september volgt hij in Hannover een Langemarck Studium. Waarvoor deze dient wordt hem niet duidelijk. Met kerstmis krijgt hij een extra week loon van zijn baas. 21 Januari 1944 beginnen de bombardementen. Het luchtafweergeschut reageert. Er is veel schade. In februari 1944 gaat hij, nadat hij foto's van hemzelf in de smederij heeft laten maken, met de trein met verlof naar huis in Friesland. Hij viert feest en gaat uit. Een broer komt ook in Duits uniform, maar vertrekt weer. Hijzelf blijft thuis, totdat men hem komt halen als werkweigeraar. 20 April 1944 gaat hij terug naar Maagdenburg.
Inhoud vervolg:
Hij heeft van tien dagen tien weken verlof gemaakt ! Het tot dan toe geschreven dagboek laat hij thuis achter. Hij komt terug bij de verbaasde smid in Ottersleben. Hij blijft tot zijn ergernis hoefsmid, terwijl hij tot veel meer is opgeleid. Na dreigementen van zijn kant, mag hij zijn werkterrein uitbreiden zodat hij meer verdient. Hij gaat nu twee maal per dag uit eten. Sommige vrienden krijgen een Duitse vriendin. Hij vindt een Russische. Het is inmiddels september 1944, de geallieerden rukken op. Bij een enorme treinramp bij Ochtmersleben komen veel kennissen om. Van de begrafenis zijn foto's aanwezig. September 1944 leest hij in de krant dat in Nederland wat "loos" is. Er zijn oktober 1944 bij hen weer bombardementen, bedoeld voor Maagdenburg. Er ontstaat afkeer voor de Nederlanders. Kerst en nieuwjaarsdagen ligt hij in het ziekenhuis met ontstoken amandelen. Hij vertelt veel over de tijd daarna bij de vrijwillige brandweer tijdens de bombardementen. Hij vermeldt data van luchtaanvallen in de buurt. Er is maar weinig te eten. 12 April 1945 staan de Amerikanen in Ottersleben. 1 Mei registreert hij zich als Nederlander voor terugkeer. 7 Mei gaat hij naar Maagdenburg, dan verder met Amerikaanse wagens en hij overnacht in een Volkswagenfabriek in Fallersleben. Vervolgens in een barakkenkamp en pas 25 mei reist hij samen met concentratiekampgevangenen per vrachtauto en trein door richting Hannover. Hij ziet veel vernielde huizen en bruggen. Soms staat de trein stil. De reis gaat via Hamm en weer terug naar Münster, Wesel, Mönchen Gladbach naar Nederland. Onderweg krijgt hij brood. In Maastricht juicht men in de trein. Weer thuis ! Hij wordt ondervraagd en moet Duits geld inleveren. Er volgt een doktersonderzoek en hij slaapt in het St. Ignatiuscollege in Valkenburg. 3 Juni 1945 vertrekt hij met vrachtauto's richting Groningen en komt thuis in Lutjegast aan. Zijn vader is door het Fries verzet gevangen genomen. 1970 en 1982 bezoekt hij nog eens Maagdenburg.
NB:
De auteur heeft zijn oorspronkelijke dagboek overgeschreven in een (zoals hij zelf zegt) leesbare versie. Foto's, tekeningen en veel oude ansichtkaarten uit het oude dagboek zijn losgeweekt. Hij heeft nieuwe bijvoegsels tussengevoegd op ander papier. Het oorspronkelijke dagboek is niet aanwezig. Een topografische kaart van de omgeving van Grosz Ottersleben is aanwezig
Datum beschrijving:
december 2012
laatste wijziging 04-04-2024
1 gedigitaliseerd
Records 1001 t/m 1100
Records 1101 t/m 1200
Records 1201 t/m 1300
Records 1301 t/m 1400
Records 1401 t/m 1500
Records 1501 t/m 1600
Records 1601 t/m 1700
Records 1701 t/m 1800
Records 1801 t/m 1806
laatste wijziging 04-04-2024
1.855 beschreven archiefstukken
881 gedigitaliseerd
totaal 1.269 bestanden
Kenmerken
over het archief:
Direct na de bevrijding is het NIOD begonnen met het verzamelen van dagboeken en andere egodocumenten. Inmiddels bestaat de collectie uit ruim 1350 exemplaren, die óf in origineel óf in fotokopie aanwezig zijn.
Beschrijving:
Een aantal dagboeken is in de loop der jaren gepubliceerd (zie de rubriek Literatuur en verwante collecties). Een deel van de collectie is gebruikt voor het samenstellen van de bloemlezing "Dagboekfragmenten 1940-1945" (1954). Veertien dagboeken die door kinderen zijn geschreven, zijn gebruikt voor het jeugdboek "Oorlog in inkt" (2020). Zeven dagboeken vormen de basis voor het boek "De vergeten dagboeken: de Tweede Wereldoorlog in Nederland in de woorden van hen die er getuige van waren" (2023).
Openbaarheid:
Enkele inventarisnummers van dit archief zijn beperkt openbaar. Details staan vermeld in de rubriek "openbaarheid".
Omvang:
39,5 meter (2274 inventarisnummers)
Status:
NIOD-KNAW collectie
Categorie:
laatste wijziging 04-04-2024
1.855 beschreven archiefstukken
881 gedigitaliseerd
totaal 1.269 bestanden
