De SS

Na zijn mislukte staatsgreep van 1923 reconstrueerde Hitler zijn partij, de NSDAP (National Sozialistische Deutsche Arbeiter Partei) en de SA (Sturm-Abteilung), een paramilitaire organisatie die als taak had het beschermen van vergaderingen en het bestrijden van tegen- standers. Hij richtte toen ook de SS op (Schutz-Staffeln, 'beschermingsechelon') een speciale commandogroep van de SA als fysieke lijfgarde van partijbonzen van nog bescheiden omvang. In 1929 benoemde hij Heinrich Himmler tot Reichsführer SS, die de machtspositie voor de SS vestigde. Dat zou de instantie worden die moest waken over de veiligheid van de partij, maar ook over de zuiverheid van het nationaal-socialisme en daarom de ideologische en raciale elite van het nazidom zou vertegenwoordigen. Het Germaanse ras werd verheerlijkt en Duitsland zou er de beschermer van zijn. Rond die tijd telde de SS 300 man. Lid van de SS konden alleen mannen worden die aan bepaalde fysieke eisen voldeden, een zuiver 'Arische' afstamming hadden en bereid waren tot absolute gehoorzaamheid aan Hitler en Himmler. Dit gaf de organisatie de kenmerken van fanatisme, hardheid en een vitalisme met een nihilistische inslag.

Tegenstellingen over de koers van de partij tussen SA en SS leidden ertoe dat de SS in 1934 de SA uitschakelde door 200 van de aanhang ervan te vermoorden, waarna de eigenlijke opmars van de SS begon. In 1933 telde zij 50.000 man, eind 1938 vijf maal zoveel. Als exponent van het meest revolutionaire nationaal-socialisme moest de SS volgens Himmler ook de 'geestelijke beschermer' daarvan zijn en daarom in alle geledingen van staat en maatschappij doordringen. Dit deed zij door zich van binnenuit op allerlei terreinen te begeven en te infiltreren in industrie en onderwijs en op medisch terrein. Zij nam ook organisaties over, zoals de politie en ontwikkelde zich gaandeweg tot een supercomplex. Deze ontwikkeling betekende het einde van de Allgemeine SS als politiek instrument, maar Himmler bood leidende figuren in staat, partij en maatschappij SS-rangen aan om hen aan de SS te binden, wat niet erg lukte. Het prestige werd vooral ontleend aan de SS-organisaties van leger en politie.

In de eerste jaren van Hitlers bewind werden de SS-ideeën nog voornamelijk binnenkamers geformuleerd omdat Hitler zich in het buitenland nog niet te veel vijanden kon veroorloven. Nadat Duitsland in voldoende mate herbewapend was achtte hij zich in staat het nationaal-socialistische gedachtengoed dat 'alle Germanen in één rijk' onder leiding van Duitsland moesten worden opgenomen in fasen in praktijk te brengen. Himmler, die een sterke machtsbasis nodig had om zich te handhaven tegenover zijn tegenstanders (Wehrmacht, NSDAP, Goering) werd door Hitler benoemd tot Gevolmachtigde voor de Germaanse Gebieden in West- en Noordwest-Europa. Deze ging de SS nu inzetten als politiek instrument om de Duitse positie in de bezette landen te consolideren en een vrijwillige aansluiting van die landen te geruisloos te laten geschieden. De opzet was 'nazificatie', waarbij men de leiding van het politieke leven in handen trachtte te krijgen. Dit deed men door in de bezette gebieden gebruik te maken van reeds bestaande nationaal-socialistische groeperingen (wat niet altijd lukte), nieuwe organisaties op te richten 'als kernen van politieke collaboratie', bruikbare organisaties om te vormen en niet bruikbare op te heffen en al deze organisaties een SS-status te geven. In dit streven moest daarbij alles uitgeschakeld worden wat zich tegen de nazi-staat verzette, in militair, maar ook in intellektueel opzicht (o.a. verzet tegen de kerken). De oorlog gaf het SS-complex nog een andere dimensie door het beroep op het politie- en militaire apparaat voor het gevechtsfront.

Voor het Duitse leger (Wehrmacht) en partij betekende de SS een ernstige concurrent. Zij slaagde er echter niet in deze instellingen te verdringen doordat zij als ideologisch keurkorps, semi-militaire stoottroep, politieke pressiegroep en politiemacht teveel tegenstellingen in zich verenigde. Door haar esprit de corps bleek zij wel bij uitstek het apparaat voor repressie, terreur, zelfs onderwerping (Slavische volkeren) en jodenvervolging waarmee zij in de geschiedenis zo’n beruchte naam heeft verworven.