Mijn Studiezaal (inloggen)
243 Admiraliteit te Veere, 1460-1562 ( Zeeuws Archief )
243
Admiraliteit te Veere, 1460-1562
Inleiding
1. De ontwikkeling van de admiraliteit in de Nederlanden
2. De admiraal en zijn vice-admiraals
3. De admiraliteitsraad
243 Admiraliteit te Veere, 1460-1562
Inleiding
3.
De admiraliteitsraad
Onder de admiraal-generaal functioneerde een "Raede gecommitteert ten saecken der admiraliteyt", die de taak toegewezen kreeg recht te spreken. De Raad of Admiraliteitshof werd gepresideerd door de admiraal zelf en tijdens zijn afwezigheid door de vice-admiraal * .
Het is in het geheel niet zeker dat de Raad als rechtsprekende instantie direkt na de ordonnantie van 1488 ging functioneren. Het eerste bewijs voor het werkzaam zijn van een Raad -zonder de Raad zelf te noemen- dateert uit het jaar 1507. In dat jaar gingen Bretonse zeelieden in beroep bij de Grote Raad tegen een vonnis van de admiraliteit * . De Bretonnen eisten hun schepen en goederen op, die door Hollandse zeelieden naar Arnemuiden waren gebracht. Een ander stuk uit 1528 doet vermoeden dat ook toen een Admiraliteitsraad functioneerde * . Het bestuur van de stad Edinburgh verzocht in dat jaar de heer van Veere, als admiraal van de zee, om "justicie van de voorseide saken (prijs gemaakte Schotse goederen van Archibal Penninckuck) gedaen te worden". Vier jaar later kwam het tot een proces voor de admiraliteit, dat langer dan een jaar zou blijven slepen. Verder ging een Anthonin de Vinaldis in 1530 in beroep bij de Grote Raad tegen een vonnis van de admiraal * . Al met al voldoende bewijs voor de stelling dat er voor het jaar 1536 door de admiraliteit recht gesproken werd. Het is alleen niet vast te stellen in hoeverre de Raad als instantie reeds vaste vormen aangenomen had. Na 1536 kwam de Admiraliteitsraad geregeld bij elkaar, wat blijkt uit de sententies van de Raad opgenomen in het register van de Vierschaar van Veere. Voor de inhoud van het register, dat met een blind nummer in de inventaris is opgenomen, verwijzen wij naar bijlage I.
Aanvankelijk resideerde het Hof op het kasteel Zandenburgh, gelegen bij de stad Veere en het bestuurscentrum van de heren van Veere * . Tussen 1540 en 1548 vond er een verhuizing plaats naar Veere, waar het huis de Gouden Molen aan de markt betrokken werd * .
De Raad telde tussen de acht en tien leden * en als we de samenstelling analyseren begrijpen we beter waarom Middelburg zich aan het gezag ervan wilde onttrekken. Het merendeel van de leden was namelijk afkomstig uit Veere of bekleedde functies die door de heren van Veere opgevuld werden, waardoor ze in een afhankelijke positie kwamen. In 1548 waren bijvoorbeeld vier Veerse schepenen lid van de Raad, tien jaar later breidde dit aantal zich uit tot vijf schepenen (op een totaal van acht). Bovendien bezaten ze nog tal van andere belangrijke ambten in Veere én Vlissingen * .
Blijkens de sententies en de bewaarde archiefstukken hield de Raad zich voornamelijk bezig met prijszaken. De tuchtrechtspraak op de schepen van oorlog bleef voorbehouden aan de kapiteins, die zich daarbij hadden te houden aan de door de admiraal opgestelde reglementen * . Bij de prijszaken ging het er om vast te stellen wie de eigenaar van de genomen goederen was. Moeilijkheden hierover rezen b.v. geregeld als een schip twee maal achter elkaar gekaapt werd * .
De werkwijze van de Admiraliteitsraad moest volgens de ordonnantie van 1488 afgeleid worden van de "cancelery-raed", wat ondermeer het gebruik van de paasstijl inhield * . Een bewaard gebleven lijst met de kosten verbonden aan de verschillende administratieve handelingen en de genoemde functionarissen -zoals de procureur-fiscaal, raden, deurwaarder en griffier- wijzen in de richting van een goed georganiseerde instelling. Volgens De Jonge kan de Admiraliteitsraad te Veere beschouwd worden als de basis waarop al de overige admiraliteits colleges na de opstand op voort bouwden * .
De rechtsgang was gewoonlijk als volgt. De procureur-fiscaal klaagde zelf iemand aan of een belanghebbende leverde een klacht in * . Manneer de zaak zwaar genoeg bevonden werd, benoemde de admiraal met zijn Raad twee of meerdere commissarissen om de rechtzaak voor te bereiden * . Indien dit onderzoek genoeg bewijsgrond opleverde dan werd door de deurwaarder een dagvaarding overgebracht aan de beschuldigde partij, met het bevel om voor de Raad te verschijnen onder bedreiding van boete of gijzeling. De getuigen legden onder ede een verklaring af en de aangeklaagde werd gehoord en verder speelde de zaak zich tot aan de uitspraak grotendeels schriftelijk af door het inleveren van memories en replieken. Na het verslag van de commissarissen sprak de Admiraliteitsraad te Veere het vonnis uit. De verliezende partij diende gewoonlijk de proceskosten te betalen.
Al eerder wezen we er op dat de Raad te Veere tevens functioneerde als hof van appel voor zaken behandeld door de onder de vice-admiraal van Vlaanderen ressorterende admiraliteitsraad te Duinkerken * . Na 1540 werd de mogelijkheid geschapen vanuit Vlaanderen direkt bij de Grote Raad in beroep te gaan en in het sententienregister zijn na dit jaar geen hoger beroeps zaken meer opgenomen * .
4. Het archief
5. Lijst met geraadpleegde archieven en literatuur
6. Bijlagen
laatste wijziging 23-05-2023
83 beschreven archiefstukken
82 gedigitaliseerd
totaal 479 bestanden
Inventaris
laatste wijziging 23-05-2023
83 beschreven archiefstukken
82 gedigitaliseerd
totaal 479 bestanden
Kenmerken
Datering:
1460-1562
Andere namen:
Admiraliteitsraad, Raad ter Admiraliteit, Raden ter Admiraliteit
Vestigingsplaats:
Veere
Omvang:
0,1 meter
Openbaarheid:
Geen beperkingen
Toegankelijk:
Inventaris
Jaar bewerking:
1983
Titel publicatie:
F.A. Gooskens, 'De admiraliteit te Veere. Inventaris van het archief en een kort overzicht van de geschiedenis tot 1559' (typoscript, Middelburg, 1983)
Inzage:
Online
Raadpleegvestiging:
Middelburg, Hofplein
Collectie:
Rijksarchief in Zeeland
Thema trefwoorden:
Categorie:
laatste wijziging 23-05-2023
83 beschreven archiefstukken
82 gedigitaliseerd
totaal 479 bestanden
