Mijn Studiezaal (inloggen)
141 Hervormde Gemeente te Retranchement, 1749-1991 ( Zeeuws Archief )
141
Hervormde Gemeente te Retranchement, 1749-1991
Inleiding
1. Geschiedenis van de instelling
141 Hervormde Gemeente te Retranchement, 1749-1991
Inleiding
1.
Geschiedenis van de instelling
Nadat in 1604 het Land van Cadzand door de troepen van prins Maurits was veroverd, werden aan het Zwin twee forten opgericht, met een tussengelegen verschansing (een 'retrenchement'). Binnen de omwalling ontstond een dorp, aanvankelijk bewoond door soldaten en hun familie, later ook door burgers. Het dorp stond aanvankelijk bekend als 'het retrenchement Cadsandria', later verbasterd tot Retranchement. *
Vanaf 1621 verrichten de predikanten van Sluis, Cadzand en Sint Anna ter Muiden de diensten in Retranchement. In 1632 kreeg Retranchement een eigen predikant en kerkeraad. De eerste predikant was Joachim Rütinger. Hij werd in 1635 afgezet omdat bleek dat hij geen predikant was 'maar een indringer'. *
Aanvankelijk kwam de gemeente bijeen in een noodkerk gebouwd van vurenhouten planken. Op 25 februari 1653 werd de bouw van een nieuwe kerk aanbesteed. Om de bouw van de kerk te kunnen betalen werd een collecte gehouden, waarvoor de Raad van State op 1 maart 1652 toestemming had gegeven. De collecte bracht tussen de 4800 en 5400 gulden op. Daarnaast werd door de Raad van State een subsidie verleend van 1200 gulden. Op 18 oktober 1653 werden voor het eerst kinderen in de nieuwe kerk gedoopt. * Op 17 februari 1654 werd de bouw opgenomen.
Halverwege de achttiende eeuw werd hervormd Retranchement beheerst door de 'zaak Exters'. Adriaan Exters was op 20 juni 1745 als predikant in Retranchement bevestigd. Al snel waren er problemen, beginnend met een geschil tussen Exters en koster, voorlezer, voorzanger en schoolmeester Jan de Knegt. Exters liet vele malen diensten niet doorgaan en hield in het geheel geen avonddiensten en catechesaties. Op 17 april 1747, bij de invasie van de Fransen, verliet hij de gemeente en vluchtte naar Holland, terwijl hij wist dat predikanten in naburige gemeenten vrij de diensten mochten voortzetten. Pas op 9 maart 1749 keerde hij terug en begonnen de problemen opnieuw. Op beschuldiging van valsheid in geschrifte, dronkenschap en belediging werd hij op 28 maart 1750 voor zijn leven uitgesloten van dienst in Retranchement en werd de predikantsplaats vacant verklaard. Ds Jacob Masson, predikant te Sluis, werd benoemd tot 'director', gecommitteerde, namens de Classis Walcheren.
Het Collegium Qualificatum was echter nog niet met Exters klaar. Het eiste de archiefstukken op die Exters nog onder zich had, afgaande op een door hem zelf opgestelde lijst van 19 september 1745. * De trouw-, doop- en actaboeken heeft hij later teruggegeven, behalve het door hemzelf vanaf februari 1746 bijgehouden 'actaboek'. * Tijdens de vergadering van het Collegium Qualificatum van 11 januari 1751 was dit boek nog steeds niet terug en werd nog tijdens de vergadering door twee leden der vergadering direct geïnformeerd aan het huis van Exters. Zijn vrouw vertelde hen echter dat er geen boek of papieren van de kerkeraad meer in huis waren. Hierop werd aan het Vrije van Sluis verzocht om de nodige middelen aan te wenden het boek toch terug te krijgen. * Waarschijnlijk is dit op niets uitgelopen.
Inmiddels had het Collegium Qualificatum op 7 april 1750 besloten een nieuw 'actaboek' te kopen. Hierin schreef gecommitteerde Jacob Masson alle notulen en resoluties van de kerkeraad en het Collegium Qualificatum over die door hem sinds 28 mei 1749 'op losse vellen provisioneel' waren opgetekend. *
Vanaf 1797 was de predikantsplaats in Retranchement vacant, de predikant van Cadzand viel in. In 1815 werd bij Koninklijk Besluit aan Retranchement een predikantsplaats toegewezen voor een tractement van ¿ 800 waarvan ¿ 700 ten laste van de Staat.
In 1871 werd een woonhuis uit 1796 aangekocht voor gebruik als pastorie. De kerk werd op 30 oktober 1944 zwaar beschadigd. In juli 1946 kon de kerk na herstel weer in gebruik worden genomen. In de tussentijds werden de diensten gehouden in de kapel van de Vrije Evangelische Gemeente. In de periode 1952-1957 werd de kerk door de Rijksdienst voor Monumentenzorg gerestaureerd. In 1954 werd in opdracht van de kerkvoogdij de pastorie gerestaureerd.
Met ingang van 22 juni 1952 werd een combinatie aangegaan met de Hervormde Gemeenten te Sluis en Sint Anna ter Muiden ten behoeve van de vervulling van twee predikantsplaatsen: één in Sluis en Sint Anna ter Muiden en één in Retranchement. In april 1967 volgde een combinatie met de Hervormde Gemeente te Cadzand voor de beroeping van één gezamenlijke predikant. * De Hervormde Gemeente Retranchement behoorde tot de Ring Sluis (later Ring West Zeeuws-Vlaanderen) van de Classis IJzendijke.
2. Geschiedenis van het archief en verantwoording van de bewerking
3. Aanwijzingen voor de onderzoeker
4. Bijlagen
laatste wijziging 22-05-2023
139 beschreven archiefstukken
1 gedigitaliseerd
totaal 14 bestanden
Inventaris
laatste wijziging 22-05-2023
139 beschreven archiefstukken
1 gedigitaliseerd
totaal 14 bestanden
Kenmerken
Datering:
1749-1991
Omvang:
3 meter
Openbaarheid:
Gedeeltelijk beperkt (50 jaar)
Toegankelijk:
Inventaris
Jaar bewerking:
1996
Inzage:
Studiezaal, in origineel
Raadpleegvestiging:
Middelburg, Hofplein
Collectie:
Rijksarchief in Zeeland
Categorie:
laatste wijziging 22-05-2023
139 beschreven archiefstukken
1 gedigitaliseerd
totaal 14 bestanden
