Tot begin 1861 stelden de gemeente Alkmaar in het stadhuis met uitzondering van de onderhoudskosten en het meubilair kosteloos enige lokalen ter beschikking aan de arrondissementsrechtbank en het parket van de officier van Justitie respectievelijk aan het kantongerecht. Op dat moment hadden deze op de begane grond en de bovenverdieping negen respectievelijk drie lokalen in gebruik, waaronder één voor de griffie en een ander als notariële archiefbewaarplaats.
Een op verzoek van de minister van Justitie in 1870 door een medewerker van het Algemeen Rijksarchief ingesteld onderzoek naar de toestand van de op zolder opgeslagen rechterlijke archieven van vóór 1 maart 1811 (o.a. van de baljuwschappen en schepenbanken) wees uit dat deze in wanorde verkeerden. Deze adviseerde het eigen personeel om deze archieven te inventariseren. Het archief van nà die tijd bleek beter op orde te zijn.

Een in 1873 uitgevoerde verbouwing maakte het mogelijk dat de arrondissementsrechtbank er twee en het kantongerecht nog één vertrek bij kregen. Omdat er zich in 1877 tussen het gemeentebestuur en de kantonrechter over het gebruik van een als archiefruimte gebruikt hok moeilijkheden voordeden, werd een jaar later op zolder een dergelijke ruimte ingericht. Daar werd tevens het archief van het in dat zelfde jaar opgeheven arrondissementrechtbank te Hoorn opgeslagen, dat tot dan toe bij het oud-archief van Alkmaar was geplaatst.

Op 19 februari 1890 verwoestte een brand een deel van het stadhuis. Daarbij gingen de strafzaken van vóór 1886, het grootste deel van het archief van de voormalige arrondissementsrechtbank te Hoorn, alsmede ongeveer 12.000 registers van de dubbelen van de burgerlijke stand van gemeenten van dit arrondissement over de periode van 1811-1888 verloren. De registers van het arrondissement te Alkmaar, die tijdens de brand naar nabijgelegen huizen waren gebracht, konden daarentegen daarna voorlopig in de cellulaire gevangenis worden geplaatst.

Nadat de burgemeester van Alkmaar eind 1890 in de Geesterhout kosteloos een terrein aan de minister van Justitie ter beschikking had gesteld voor de stichting van een nieuw gerechtsgebouw en een Huis van Bewaring, volgde de aanbesteding het jaar daarop. Met ingang van 1 augustus 1893 konden de arrondissementsrechtbank en het kantongerecht aan de Geestersingel in gebruik worden genomen. Het Huis van Bewaring volgde in 1895.
In 1911 klaagde de kantonrechter over ruimtegebrek voor de berging van archief in de bewaarplaats van de overtuigingstukken. Doordat de Broederschap van Notarissen één van de twee bij deze in gebruik zijnde vertrekken niet meer nodig had, werd dit probleem pas twee decennia later opgelost.

Doordat de wijze van rechtspraak bij de arrondissementsrechtbank sinds de ingebruikname van een collegiale rechtspraak was uitgebreid met die van de politierechter, de kinderrechter, de enkelvoudige kamer voor de behandeling van burgerlijke zaken, de economische rechter en de vrederechter en de kantonrechter er de pachtkamer bij had gekregen, kampten de beide in het gerechtsgebouw ondergebracht rechtscolleges in 1941 al weer met ruimtegebrek. Dit gold ook voor het dynamisch archief van de arrondissementsrechtbank. Hoewel de secretaris-generaal van het Departement van Justitie in 1942 akkoord ging met het voorstel om het kantongerecht naar elders te verplaatsen, gebeurde dit pas in 1949 toen dit het gebouw "De Unie" aan de Choorstraat 16 betrok. Aan deze situatie kwam in 1968 een einde toen het kantongerecht weer zijn intrek nam bij de arrondissementsrechtbank. In dat jaar, dat vrijwel samenvalt met het slotjaar van de in deze inventaris beschreven periode, bevonden de archieven van beide instanties zich in de kelders onder de zittingszaal van het oude pand en onder de nieuwbouw aan de zijkant.