Uw zoekacties: Evangelisch Lutherse Gemeente Beverwijk-Velsen te Beverwijk

2243 Evangelisch Lutherse Gemeente Beverwijk-Velsen te Beverwijk ( Noord-Hollands Archief )

Uitleg bij archieftoegang

Een archieftoegang geeft uitgebreide informatie over een bepaald archief.

Een archieftoegang bestaat over het algemeen uit de navolgende onderdelen:

• Kenmerken van het archief
• Inleiding op het archief
• Inventaris of plaatsingslijst
• Eventueel bijlagen

De kenmerken van het archief zijn o.m. de omvang, vindplaats, beschikbaarheid, openbaarheid en andere.

De inleiding op het archief bevat interessante informatie over de geschiedenis van het archief, achtergronden van de archiefvormer en kan ook aanwijzingen voor het gebruik bevatten.

De inventaris of plaatsingslijst is een hiërarchisch opgebouwd overzicht van beschreven archiefstukken. De beschrijvingen zijn formeel en globaal. Het lezen en begrijpen van een inventaris behoeft enige oefening en ervaring.

Bij het zoeken in de inventaris wordt de hiërarchie gevolgd. De rubrieken in de inventaris maken deel uit van de beschrijving op een lager niveau. Komt de zoekterm in een hoger niveau voor, dan voldoen onderliggende niveaus ook aan de zoekvraag.

beacon
 
 
Inleiding
1. Geschiedenis van de Evangelisch Lutherse Gemeente te Beverwijk
2243 Evangelisch Lutherse Gemeente Beverwijk-Velsen te Beverwijk
Inleiding
1.
Geschiedenis van de Evangelisch Lutherse Gemeente te Beverwijk
Organisatie: Noord-Hollands Archief
De Evangelisch Lutherse Gemeente Beverwijk is gesticht in 1769, in welk jaar ook de eerste predikant - in de persoon van Augustinus Sterk - werd beroepen. Aanvankelijk kerkten de Beverwijkse lutheranen in de kerk van de Doopsgezinde Gemeente aan de Meer. In 1774 bouwden zij een eigen kerk in de Koningstraat 117, welke op 28 augustus 1774 werd ingewijd. * 
Spoedig na de bouw van het kerk kwam de gemeente in grote financiële problemen. De nood kon enigszins worden gelenigd door middel van het sluiten van een schuldbrief. De schepenen leenden aan de lutheranen een som van 4000 gulden. De aflossing van dit geldbedrag was echter dermate problematisch dat op 26 september 1777 de kerk met inboedel geveild moesten worden. Voor 2500 gulden werd Hendrik van Wijngaarden, 'medicine doctor' in Amsterdam, de nieuwe eigenaar. Hij verkocht de kerk direct door - zonder winst - aan J(o)an Coenraad Brandt. Deze Amsterdamse koopman bleek een reddende engel voor de gemeente te zijn. Zo kocht hij op 22 oktober 1777 de schuldbrief van 4000 gulden en toen op 5 februari 1778 andere onroerende goederen van de Lutherse Gemeente, een huis met erf en een stal of loods met erf in de Koningstraat, openbaar verkocht werden voor 1660 gulden was ook hier de heer Brandt de koper. Hij saneerde de gemeente en zorgde ervoor dat de lutheranen op zijn kosten in de kerk hun godsdienstoefeningen konden blijven houden. Het predikantstraktement werd eveneens door hem betaald. Hij verkreeg hiermee grote invloed op de Lutherse Gemeente, zo had hij het recht van collatie, het recht om een predikant voor te dragen, en oefende hij controle uit op de financiën. * 
Na bijna tien jaren op 17 januari 1787 verkocht J(o)an Coenraad Brandt onderhands de kerk, huis met erf en stal of loods met erf in de Koningstraat aan de Lutherse Gemeente voor het symbolische bedrag van 1600 gulden. Brandt had er immers destijds zelf 4160 gulden voor betaald. Blijkens dezelfde akte betaalde de lutheranen voor een stuk weiland in Wijk aan Duin 400 gulden. Een huis, erf en schuur in de Breestraat en een speel- of tuinhuis en erf in de Meerstraat deed hij cadeau. * 
Onder het kerkelijk gebied van de Evangelisch Lutherse Gemeente Beverwijk vielen de burgerlijke gemeenten Assendelft, Castricum met Bakkum, Heemskerk, Krommenie, Uitgeest, Velsen met Breesaap, Jan Gijzenvaart (het huidige Santpoort-Zuid) en Santpoort, Wijk aan Zee en Wijk aan Duin. Van 1951 tot 1953 werd de Lutherse Gemeente Beverwijk gecombineerd met die van Zaandam. In 1953 kwamen de lutheranen ten zuiden van het Noordzeekanaal bij Beverwijk en veranderde de naam van de gemeente in Evangelisch Lutherse Gemeente Beverwijk-Velsen. Tot eind 1952 behoorden de lutheranen uit Velsen tot de Lutherse Gemeente Haarlem. * 
Van alle predikanten die de Lutherse Gemeenten Beverwijk hebben gediend valt vooral Ferdinand Domela Nieuwenhuis (1846-1919) op, bekend revolutionair socialist en later anarchist. Tijdens zijn leven als predikant ontwikkelde hij zijn belangstelling voor maatschappelijke problemen en socialisme. Geleidelijk aan verloor hij zijn geloof en in 1879 stapte hij uit de kerk. In 1871 werd Domela Nieuwenhuis in Beverwijk beroepen als predikant, nadat hij een jaar in Harlingen predikant was geweest. Vier jaar zou hij in Beverwijk blijven. In 1875 nam hij het beroep naar Den Haag aan. Hij had zich ontwikkeld tot een idealistische predikant, daarnaast was hij rechtlijnig, vasthoudend en eigenzinnig. Karaktertrekken waardoor hij regelmatig in conflicten verzeild raakte, zo ook in Beverwijk. Hij was nauwelijks aan de slag in Beverwijk toen in de kerkelijke financiën een tekort van 400 gulden aan het licht kwam. De verantwoordelijke kerkrentmeester, Cornelis Julius, beloofde de administratie op orde te brengen en het tekort aan te vullen. Julius bleef in gebreke en Domela Nieuwenhuis liet een commissie instellen om de zaak tot op de bodem uit te zoeken. Hij scherpte de zaak nog verder aan door de kwestie elke keer weer op de agenda van de kerkenraadsvergadering te zetten. Het conflict tussen Domela Nieuwenhuis en Julius werd steeds scherper en uiteindelijk legde Julius zijn functie neer. Het financiële doen en laten van Julius bleef echter onduidelijk en de 400 gulden zijn nooit meer terecht gekomen. * 
In Harlingen had Domela Nieuwenhuis de viering van Hemelvaartsdag afgeschaft als overbodige herhaling van Pasen. Hij behoorde tot de vrijzinnige richting in de kerk, die de bijbelse wonderen als zodanig verwierp. In Beverwijk stelde een ouderling voor, vermoedelijk door aanmoediging van Domela Nieuwenhuis, om eveneens de viering van Hemelvaartsdag af te schaffen. De kerkenraad nam het voorstel aan met acht stemmen tegen één. De tegenstemmer, ouderling C. Ruskamp, diende een klacht in bij de Synodale Commissie. Volgens hem ging de Lutherse Gemeente van Beverwijk zedelijk hard achteruit en de oorzaak daarvan moest gezocht worden bij de predikant, die niet geloofde in de 'geschiedkundige Christus en bovendien geen eerbied had voor de Christelijke feestdagen'. De kerkenraad verklaarde op verzoek van de Synodale Commissie dat men de christelijke feestdagen juist hoogachtte en daarom een dag die zijn betekenis had verloren uit de rij van feestdagen had verwijderd. Domela Nieuwenhuis ging uit van de Bijbel. Niet de leer over Jezus, maar de leer van Jezus was voor hem het wezen van het christendom. Een mens diende te leven als Jezus en of hij daarbij wel of niet in hem geloofde als historiciteit, deed niet ter zake. Het besluit om de viering van Hemelvaartsdag af te schaffen werd niet teruggedraaid. * 
In 1965 pleitte dominee Kroes, destijds predikant in Haarlem en consulent in Beverwijk, voor samenvoeging met een andere gemeente. De Lutherse Gemeente Beverwijk stond er financieel niet rooskleurig voor en was niet in staat om een eigen predikant te onderhouden. In de jaren daarna deed de Beverwijkse Lutherse Gemeente tevergeefse pogingen om samen te gaan met de Lutherse Gemeente Alkmaar en met Zaandam. Ook het Samen op Wegproces, de samenwerking tussen gereformeerden, hervormden en lutheranen, bood wegens de trage gang van zaken in Beverwijk geen soelaas om de noodlijdende gemeente bijtijds uit de problemen te helpen. Tot 1997 heeft de Evangelisch Lutherse Gemeente Beverwijk bestaan. Door het lage ledental kon de gemeente niet meer op eigen kracht voortbestaan en fuseerde op 1 januari 1997 met de zustergemeente in Haarlem. De nieuwe naam werd Evangelisch Lutherse Gemeente Haarlem-Beverwijk. Het kerkelijk gebied bestreek heel Noord- en Zuid-Kennemerland, inclusief het gebied van Hoofddorp. Het beheer over de lutherse kerk in de Koningstraat, dat sinds 1969 op de Rijks Monumentenlijst staat, ging over in handen van de Stichting Oude Hollandse Kerken. Bij de fusie met Haarlem was afgesproken om de twee kerklocaties aan te houden, maar dat de kerkdiensten in de Koningstraat langzaam en gefaseerd zouden worden afgebouwd. Op 30 juni 2013 vond de laatste kerkdienst plaats in Beverwijk. * 
2. Geschiedenis van het archief
3. Geraadpleegde literatuur
4. Bijlage: lijst van predikanten, 1769-1995
Erfgoedstuk

Kenmerken

Datering:
1770-1967
Omvang in meters:
1,10
Periode documenten:
(1689) 1770-1967
Openbaarheid:
openbaar
Raadpleegmogelijkheid:
Gebruiksinformatie:
Inventaris inv. nrs. 1-78. Lijst van predikanten, 1769-1995, in de inventaris. Van 1871-1875 was revolutionair socialist en later anarchist Ferdinand Domela Nieuwenhuis (1846-1919) predikant.
Gemeente:
Beverwijk