In Hellendoorn heeft het nog tot ± 1600 geduurd vóór de hervorming daar volledig ingang kon vinden. In 1601 wordt in het markeboek vermeld: "De pastoor is verstorben, ergo vacant". Toen Hellendoorn overging naar de Hervorming was er dus geen pastoor, die te kiezen had tussen over te gaan naar de "nye leere" of "zich stille te holden" met een klein jaargeld.

Wie was nu de eerste predikant van Hellendoorn? Pastoor Rientjes citeert een besluit van de Provinciale Synode gehouden op 26 juni 1610, waarin aan Gedeputeerde Staten verzocht wordt aan Joachimo Joachimi (eigenlijk gewoon Jochem Jochems) "old predikant tot Hellendoorn" zijn toelage, die hij genoot voor zijn levensonderhoud, die 50 cacolusguldens per jaar bedraagt, iets te verhogen.

Of deze verhoging is toegekend weten we niet, maar in alle geval heeft de "olde predikant" er dan niet lang van kunnen genieten, want in het kerkboek van Hellendoorn (1610-1646) ('t is aanwezig in Hellendoorn en voor degenen die er kennis van willen nemen door mij geheel in hedendaags schrift overgeschreven) lezen we 1611 "Die alde gewesene en pastor Joachimi den 19 juni im Eichbaum gestorben und volgende 21.begraven in die kercke unter die bancke tuschen den portael en die Rosaen(?) banck. (Pastoor Rientjes vertaalt "Kostersbank ", naar er staat zoiets als Rosaen en ik vermoed dat bedoeld is de bank van het erve Rosinck. Joachemus Joachimi moet dus de eerste predikant van Hellendoorn zijn geweest. De aantekening is van de hand van de tweede predikant van Hellendoorn, Richardus Obenolie, die uit Duitsland afkomstig was, getuige ook de spelling waarin hij schrijft. Eichbaum is misschien het erf Ëkkelboom"geweest, dat in Elen lag, en waar de oude predikant wellicht zijn emeritaat heeft doorgebracht.

"Den portael" waarvan hier sprake is was gebouwd vóór de nu toegemetselde noordelijke ingang. In de muur zijn nog de moeten te zien, die daar zijn ingehakt voor de schuine daklijsten van het portaal. Zo'n portaal wordt ook wel wapenkamer genoemd en men veronderstelt wel, dat de ridders vóór ze de kerk binnengingen daar hun wapens aflegden. Was dat portaal tegelijk met de "lage kerk" gebouwd of van latere datum? De opgraving gaf op deze vraag een afdoend antwoord. In de veldkeien fundamenten vond men n.l. ook brokken baksteen.

Baksteen werd tijdens de bouw van de Romaanse kerk nog niet gebruikt, waaruit dus onmiddellijk kan worden geconcludeerd, dat dit portaal van latere datum is. Zoals blijkt uit bovenstaande was het portaal in 1611 nog aanwezig; wanneer het is afgebroken konden we niet vinden. Maar nu zijn we zo ongemerkt de komst van de hervorming in Hellendoorn gepasseerd en daarover moet toch nog iets meer verteld worden.

Toen in 1579 geheel Twente door Prins Maurits van de Spanjaarden werd bevrijd, kon eindelijk de hervorming ook in Hellendoorn doorgang vinden De laatste vijfentwintig jaar waren voor Hellendoorn en omgeving, zoals pastoor Rientjes het uitdrukt: "een tijd van verschrikking en oorlogswee". Twente en Salland werden telkens weer het toneel van strijd tussen de Spaanse en Staatse troepen en 't maakte maar weinig verschil van welke partij de troepen waren, die het land doortrokken.

De discipline onder de huursoldaten was vaak ver te zoeken. Ze gingen meestal van de opvatting uit, dat het land, dat ze doortrokken hen ook moest voeden. Roof, moord en brandstichting waren aan de orde van de dag. Het gebeurde dat dorpen werden platgebrand en hele landstreken raakten ontvolkt. In 1585 heet het van Hellendoorn "dat het ten dele is verwoest". Landerijen bleven soms tientallen van jaren braak liggen. In het al genoemde oudste markeboek van Hellendoorn wordt aangetekend dat van 1580 tot 1601 geen holtbrake of markevergadering is gehouden wegens "krieg en emporinghe". Zo'n simpele aantekening spreekt boekdelen.

Hellendoorn had vooral te lijden door de oorlogshandelingen rond het sterke kasteel Schuilenburg, dat telkens van de ene hand in de andere hand overging. Toen dan omstreeks 1600 meer normale tijden aangebroken waren kon vanuit Zwolle en Deventer met kracht ook hier de hervorming worden doorgezet. We kunnen ons haast niet voorstellen hoe de nieuwe inzichten in die tijden van spanningen en ellende bij het volk ingang konden vinden en het verbaast ons dat deze grote ommekeer blijkbaar zonder heftige schokken tot stand kwam.

Voor het interieur van het oude kerkgebouw betekende het een ontluistering van alles wat er tot nu toe sfeer en kleur aan had gegeven. Altaren werden afgebroken (een grote altaardeksteen is bewaard gebleven de beelden verwijderd en muurschilderingen over gewit. Brokken sierlijk beeldhouwwerk en een engelenkopje werden bij de restauratie in de bodem teruggevonden: misschien bevatte deze nog wel meer overblijfselen uit die tijd, maar de opgraving strekte zich alleen uit over het grondvlak van het eerste kerkje en er was geen tijd en gelegenheid verder te graven in de "hoge kerk" naar de zijde van de Dorpsstraat.