0207.1 Doopsgezinde gemeente te Borne ( Collectie Overijssel locatie Zwolle )
0207.1
Doopsgezinde gemeente te Borne
Inleiding
Vrij spoedig na het begin van de Reformatie moeten zich Doopsgezinden in Twenthe gevestigd hebben. Volgens Ds. K. Vos kwam er tussen de jaren 1555 en 1565 een stroom van vluchtelingen uit Vlaanderen deze streken binnen. *
Onder hen waren vele bekwame handwerkslieden, die vooral in het spinnen en weven bedreven waren en daarom "tisserands" of wevers genoemd werden. Zo ontstond in het toen arme Twenthe een uitgebreide huis-industrie, waarvan de sporen tot in deze eeuw ook in het kerkelijk leven merkbaar zijn. Bij de roerende goederen van de Doopsgezinde gemeente zijn vaak weefgetouwen, die in huur worden gegeven.
Na de val van Münster en de ineenstorting van het "Godsrijk Sion" in de zestiende eeuw kwamen er nog meer vluchtelingen naar Twenthe. Zo staat de familie Warnaars uit Vlaanderen de familie Pol b.v. uit Duitschland .
Onder hen waren vele bekwame handwerkslieden, die vooral in het spinnen en weven bedreven waren en daarom "tisserands" of wevers genoemd werden. Zo ontstond in het toen arme Twenthe een uitgebreide huis-industrie, waarvan de sporen tot in deze eeuw ook in het kerkelijk leven merkbaar zijn. Bij de roerende goederen van de Doopsgezinde gemeente zijn vaak weefgetouwen, die in huur worden gegeven.
Na de val van Münster en de ineenstorting van het "Godsrijk Sion" in de zestiende eeuw kwamen er nog meer vluchtelingen naar Twenthe. Zo staat de familie Warnaars uit Vlaanderen de familie Pol b.v. uit Duitschland .
2. De opbloei van de gemeente en haar scheiding in 1727
0207.1 Doopsgezinde gemeente te Borne
Inleiding
2.
De opbloei van de gemeente en haar scheiding in 1727
??? ??? ???omstreeks 1660 wordt Hendrik Berends Hulshoff in Drente reeds genoemd als bisschob of oudste. In de jaren 1665-1672 breekt voor de Doopsgezinden weer een moeilijke tijd aan, wanneer de bisschop van Munster dit gebied afstroopt.
Ook in deze jaren wordt echter nog steeds gesproken van "de gemeente in Twente" hoewel Borne, Hengelo en Zenderen dan ieder reeds een eigen liefdeprediker hebben.
De gemeente te Borne is van de streng orthodoxe richting der "Oude Vlamingen". Uit "de naamlijst van enige oudsten en leeraren bij de Groninger Oude Vlamingen, 1650-1750", gepubliceerd door G.J. de Hoop Scheffer, worden de volgende vertegenwoordigers van de gemeente te Borne genoemd:
Steffen Jans in 1663; Berend Jans ter vergadering in 1683, Hendrik Berendsen en Gossen Berends in 1733, overleden voor 1754; Berend Arends Hulshoff, verkozen 1736, overleden 1779 en Wolter ten Cate.
Ook in deze jaren wordt echter nog steeds gesproken van "de gemeente in Twente" hoewel Borne, Hengelo en Zenderen dan ieder reeds een eigen liefdeprediker hebben.
De gemeente te Borne is van de streng orthodoxe richting der "Oude Vlamingen". Uit "de naamlijst van enige oudsten en leeraren bij de Groninger Oude Vlamingen, 1650-1750", gepubliceerd door G.J. de Hoop Scheffer, worden de volgende vertegenwoordigers van de gemeente te Borne genoemd:
Steffen Jans in 1663; Berend Jans ter vergadering in 1683, Hendrik Berendsen en Gossen Berends in 1733, overleden voor 1754; Berend Arends Hulshoff, verkozen 1736, overleden 1779 en Wolter ten Cate.
Uit een presentie-lijst van de Sociëteit der Oude Vlamingen in 1681 wordt echter weer alleen gesproken over vertegenwoordigers uit Twente, nl.Harmen Geerst en Peter Cornelis. *
Zeker meer dan een eeuw zijn de gemeenten van Borne en Hengelo verenigd geweest. In de periode van juni 1727 tot december 1728 vindt echter op aandrang van Borne een scheiding tussen Borne en Hengelo plaats, die ondanks herenigingspogingen in de 20ste eeuw steeds van kracht is gebleven. De diaconie-kas en de armenzorg bleef echter gecombineerd tot het jaar 1814, terwijl zich juist in deze tijd van gescheiden leven de bijzondere figuur voordoet, dat de in Hengelo woonachtige Wolter ten Cate de gemeente van Borne leidt en door een crisisperiode niet alleen heenhelpt, maar zelfs tot grotere bloei brengt.
Hendrik Berends Hulshof en Wolter ten Cate zijn de twee grote figuren in de gemeente in deze eeuw. N.van der Eijpp noemt hen naast Claes Claesz de drie bekendste figuren in de historie der Doopsgezinden in Overijssel. *
Hendrik Berends was de oudste der Oude Vlamingen in Twente, hij maakt de scheiding der gemeente nog mee, is reeds bejaard en bij zijn ondertekening van de akte staat de toelichting: :"doch door onpasselijkheyt des lyghaams somtijt absent geweest". *
Zeker meer dan een eeuw zijn de gemeenten van Borne en Hengelo verenigd geweest. In de periode van juni 1727 tot december 1728 vindt echter op aandrang van Borne een scheiding tussen Borne en Hengelo plaats, die ondanks herenigingspogingen in de 20ste eeuw steeds van kracht is gebleven. De diaconie-kas en de armenzorg bleef echter gecombineerd tot het jaar 1814, terwijl zich juist in deze tijd van gescheiden leven de bijzondere figuur voordoet, dat de in Hengelo woonachtige Wolter ten Cate de gemeente van Borne leidt en door een crisisperiode niet alleen heenhelpt, maar zelfs tot grotere bloei brengt.
Hendrik Berends Hulshof en Wolter ten Cate zijn de twee grote figuren in de gemeente in deze eeuw. N.van der Eijpp noemt hen naast Claes Claesz de drie bekendste figuren in de historie der Doopsgezinden in Overijssel. *
Hendrik Berends was de oudste der Oude Vlamingen in Twente, hij maakt de scheiding der gemeente nog mee, is reeds bejaard en bij zijn ondertekening van de akte staat de toelichting: :"doch door onpasselijkheyt des lyghaams somtijt absent geweest". *
Hendrik Berends was een figuur van verstrekkende invloed. self-made-man, bracht hij zijn goede aanleg tot rijke ontplooiing, in 1719 onderneemt hij samen met zijn broer Arent een reis naar Dantzig en Pools-pruissen; ?afschrift van het verslag van deze reis is in het archief aanwezig (inv.nrs.138-139). Ook in zijn huis te Borne, waar hij zich na zijn verblijf op de Paschen te Zenderen vestigde, bleven hem vele "polakken" of Polen bezoeken.
In 1738 wist hij met klem op de sociëteitsvergadering der oude Vlamingen tegen de toenemende wereldgelijkvormigheid op te komen. Van beroep wever en landbouwer, waarover vele verhalen bestaan (of.: inv.no. 140), beijvert hij zich steeds een zo hecht mogelijk contact tussen de gemeenten te leggen.
Vroom en practisch mens, ver?st hij op zijn reizen ook zijn zakelijke relaties niet, in 1754 sterft hij op 80 jarige leeftijd.
Een soortgelijke figuur is zijn medewerker en opvolger, "Wolter ten Cate, meestal "Wolter-oom" genoemd. Liefdeprediker te Borne, hoewel als een Mozes "zwaar van tong" wordt hij later algemeen opziener der Oude Vlamingen, waardoor hij tot in hoge ouderdom de gemeenten bezoekt. Hij bereikte de leeftijd van 95 jaar (1701-1796) en was samen met zijn broer Jan ten Cate een der grondleggers van de Twentse groot-industrie.
In 1738 wist hij met klem op de sociëteitsvergadering der oude Vlamingen tegen de toenemende wereldgelijkvormigheid op te komen. Van beroep wever en landbouwer, waarover vele verhalen bestaan (of.: inv.no. 140), beijvert hij zich steeds een zo hecht mogelijk contact tussen de gemeenten te leggen.
Vroom en practisch mens, ver?st hij op zijn reizen ook zijn zakelijke relaties niet, in 1754 sterft hij op 80 jarige leeftijd.
Een soortgelijke figuur is zijn medewerker en opvolger, "Wolter ten Cate, meestal "Wolter-oom" genoemd. Liefdeprediker te Borne, hoewel als een Mozes "zwaar van tong" wordt hij later algemeen opziener der Oude Vlamingen, waardoor hij tot in hoge ouderdom de gemeenten bezoekt. Hij bereikte de leeftijd van 95 jaar (1701-1796) en was samen met zijn broer Jan ten Cate een der grondleggers van de Twentse groot-industrie.
laatste wijziging 16-01-2024
152 beschreven archiefstukken
46 gedigitaliseerd
totaal 1.219 bestanden
Inventaris
laatste wijziging 16-01-2024
152 beschreven archiefstukken
46 gedigitaliseerd
totaal 1.219 bestanden
Kenmerken
Datering:
1719 - 1940
Omvang archiefblok:
3 meter(s)
Voorwaarden voor raadpleging en gebruik:
Het archief is volledig openbaar
Toegang:
Wijnbeek, D., Doopsgezinde Gemeente te Borne, 1719 - 1940.
Categorie:
laatste wijziging 16-01-2024
152 beschreven archiefstukken
46 gedigitaliseerd
totaal 1.219 bestanden