Het feest van 1922 * 

Op vrijdag 31 maart waren reeds vele Nederlanders naar Brielle vertrokken om het feest mee te maken. Hotels waren al maanden volgeboekt. Een hotelhouder meldde aan een feestganger: *  . Velen bleven in Oostvoorne of in Rotterdam overnachten en namen op 1 april de stoomtram naar Brielle. De hotelhouders in Oostvoorne bleken hun hotelprijzen flink te hebben verhoogd. *  Een enkeling zag zich gedwongen in Brielle de nacht van 31 maart op 1 april 1922 in de open lucht door brengen. *  Meer dan 25.000 mensen kwamen naar Brielle.

Ook de leden van de koninklijke familie die de feestelijkheden zouden bijwonen, vertrokken reeds op 31 maart vanuit Den Haag. Zij kwamen met de mijnenveger De Hydrograaf. Het schip werd tot bij Brielle geconvoyeerd door de torpedoboten Z3 en Z4. Koningin Wilhelmina, haar echtgenoot prins Hendrik en de 12-jarige prinses Juliana zouden de nacht aan boord van De Hydrograaf doorbrengen. Dit was op verzoek van koningin Wilhelmina, die op de historische 1 aprildag wenste te ontwaken met uitzicht op de oude Brielse Catharijnetoren, waarop voor de eerste maal in Nederland de vlag van de Oranje-familie wapperde. * 
Koningin-moeder Emma arriveerde op 1 april met de auto vanuit Den Haag.
De tram die op 1 april in Brielle arriveerde was veel langer dan normaal, er vertrok zelfs een tram met 13 wagons beladen met honderden feestgangers. Ook de Vlaardingse boot was afgeladen met passagiers.

In de Brielse binnenstad leek er een ware wedstrijd gaande tussen de verschillende straten om het mooist voor de dag te komen. In de Langestraat hadden de leerlingen van de ambachtsschool een erepoort opgericht die zij hadden versierd met 1500 gekleurde lichtjes. Voor de kazerne van de torpedisten stonden twee pyramiden, samengesteld uit mijnen, drijvers en ander materieel van de torpedodienst. De pyramiden waren opgevrolijkt door groen en kleine vlaggetjes. Boven de poort stond met grote letters te lezen: 'Trouw aan Koningin en Vaderland'. Ook de kalkfabriek had een erepoort met in het midden van de boog een afbeelding van de Catharijnekerk en de woorden Kalkbranderij Brielle. De touwslagerij op het Slagveld had een erepoort opgetrokken uit kabeltouw. *  In de tuin van hotel De Nymf was een grote tent opgericht, waar op de eerste april zeker 800 mensen terecht zouden kunnen. Ook deze tent was geheel versierd met bloemen en met lichtjes.

Om half tien arriveerde de koninklijke familie in Brielle. Als eerste werd een bezoek aan de historische Noordpoort gebracht. Hier werd door koningin Wilhelmina het 1 aprilmonument onthuld. Johan Been en zijn archiefassistent Arij de Boo stonden reeds klaar met de kaart van Guicciardini om de aanwezigen uitleg te geven over hetgeen hier gebeurd was. Na het verhaal van Been wilde de koningin zelf de weg zien die de Watergeuzen hadden gevolgd om de Noordpoort te bereiken. Johan Been schrijft hierover: 'Daartoe moest zij over allerlei loopgraven heen, door de opgravingen ontstaan, en op de vrij hoge borstwering klimmen, en juist door die opgravingen was dat alles slijkerig en glibberig'. Iedereen volgde de koningin door het slijk en de greppels, zelfs koningin-moeder Emma. Been zelf gleed uit, maar werd door een lid van de hofhouding van koningin Wilhelmina weer op de been geholpen. Alleen de jonge prinses Juliana had geen moeite met de hindernissen, zij sprong en huppelde door de greppels. * 

Hierna vervolgde men het programma in de Catharijnekerk, waar reeds 3000 mensen naar de koninklijke familie uitkeken. In de Catharijnekerk werd de Cantate door een groot Briels koor uitgevoerd. Koningin Wilhelmina onthulde de 'gedenktafelen', het officiële herinneringsmonument van 1 april 1922, en hield vervolgens een toespraak:
'Ingezetenen van Hollands oudste Geuzen veste!. De woorden, gegrift op de zoo juist onthulde gedenkplaat, zijn ons allen uit het hart gegrepen. "Van dezen toren wapperde voor de eerste maal de driekleur, als symbool, dat het Nederlandsche volk met hulp vrij en onafhankelijk wil zijn en blijven". En daarnevens de regels van het aloud Wilhelmus, die spreken van vroomheid en Godsvertrouwen. Op de geboorteplek onzer onafhankelijkheid danken wij, jubelen wij, over hetgeen uw voorouders volbrachten, over het blijk van moed en geloof, van Vlissingen tot Enkhuizen toe, door verschillende steden van Holland en Zeeland gegeven, over dat beslissende keerpunt in onze geschiedenis, waarop ons zelfstandig volksbestaan een aanvang nam. Aan dien vrijheidszin heeft de Vader des Vaderlands in de woelingen dier tijden de juiste richting gegeven. Hij heeft nimmer gewanhoopt aan de zege van de zaak die hem heilig was, hoe hachelijk die ook vaak stond. Hij zag ons volk in verre toekomst gelukkig en vrij, vrij ook in den hoogsten zin: zoodat elkeen ongedeerd God belijden kon naar zijn geweten.
Willem van Oranje ging rustig voort, hij hield zich vast als ziende den Onzienlijke: met ons volk zich aan Gods wil en beloften vasthoudende. Dit vertrouwen van ons edel voorgeslacht werd nimmer beschaamd; wij weten dat Nederland in den loop der eeuwen eene roemrijke plaats heeft ingenomen en nog inneemt in de rij der volkeren.

Als één en ondeelbaar volk zullen wij handhaven, de handen inéénslaande, ten einde onze beste krachten en gaven te wijden aan het welzijn van ons dierbaar Vaderland. Wij zullen trachten Zijn hoogste belangen en behoeften in onzen tijd te verstaan en, met die gezindheid in het hart, te arbeiden voor ons aller toekomst. Ik besluit met de woorden door mijn onvergetelijken Vader hier voor een halve eeuw gesproken: "dat ook ik grootsch, zeer grootsch ben Nederlander te zijn". Leve het vaderland!’. * 

Na afloop van de plechtigheid in de Catharijnekerk ging de koninklijke stoet naar het stadhuis. Vanaf een podium sprak de koningin de daar verzamelde menigte toe.
In de namiddag vond het 1 aprilspel plaats. Aan het begin van het Maarland Noordzijde was een houten Noordpoort opgetrokken die door de watergeuzen gerammeid zou worden. Vanaf een stoombootje dat bij Zevenhuizen in de haven lag, bekeek de koninklijke familie de activiteiten der geuzen. Johan Been, die deze dag aan prinses Juliana was toegevoegd, gaf uitgebreid uitleg over het gebeuren. Koningin Wilhelmina kwam regelmatig langs en sprak dan in de richting van haar dochter: 'Goed luisteren Juli!'. Archief Hoofdcommissie 1922, inv.nr. 95, fol. 5 en 9
Hierna begaven de hoge gasten zich naar de Markt om het verdere verloop van het spel bij te wonen en bovendien te zien hoe de Spaanse vlag van de Catharijnetoren werd neergehaald en vervangen werd door de geuzenvlag. Vervolgens daverden de kanonschoten ten teken dat de geuzen Brielle hadden ingenomen.
Nadat de koninklijke familie een bezoek had gebracht aan het Asyl voor Oude en Gebrekkige zeelieden, werd op het stadhuis thee geserveerd, waarbij de Brielse zandtaartjes niet waren vergeten. Tijdens de thee waren ook afstammelingen van de Brielse watergeus Willem van Bloys van Treslong aanwezig.
Vanaf het bordes voor het stadhuis aanschouwde de koninklijke familie tenslotte een historische optocht. Hierna keerde men terug naar het schip De Hydrograaf, die de familie weer naar Den Haag bracht.
De bezoekers zwermden uit over de stad, bekeken de verlichte straten en bezochten de kermis. Onafzienbare lange trams en een afgeladen Vlaardingse boot zorgden er tenslotte voor dat de feestgangers huiswaarts werden gevoerd.

Ook in de dagen nadien werd er nog feest gevierd. De schoolkinderen bezochten op maandag de kermis. Op maandagavond werd er vuurwerk ontstoken. Het slechte weer verhinderde evenwel dat de letters van het slotstuk 'Hulde aan het voorgeslacht' goed wilden branden. Pechvogels waren de bewoners van de Kaaistraat. Zij konden vanwege het slechte weer pas drie dagen later, op dinsdagavond, de feestverlichting ontsteken. De buurtcommissie van de Nieuwstraat beëindigde de feesten met kinderspelen. Er werden onder meer wedstrijden zaklopen en mastklimmen georganiseerd. De huidige Nieuwstraatactiviteiten (1994 en voorgaande jaren) zijn duidelijk een voortzetting van een oude traditie.
Ook elders in het land werd op 1 april 1922 feest gevierd. In een aantal steden zoals Rotterdam en Amsterdam werd uitbundig gevlagd. De Rotterdamse watergeuzenvereniging Pro Patria voerde op 1 april een historisch spel op. In de Veerhaven landden de watergeuzen, die daarna aansloten bij een historische optocht die naar de Parklaan trok. In de Laurenskerk werd een speciale herdenkingsdienst gehouden. De inwoners van Amsterdam hoorden hoe er op de carillons van het Paleis op de Dam, de Westerkerk, de Oude Kerk en de Zuiderkerk geuzenliederen werden gespeeld. De Amsterdamse Oranjeverenigingen in de hoofdstad organiseerden 's avonds een feest. Ook in Den Haag en Groningen waren speciale herdenkingsdiensten. De Utrechtenaren organiseerden een speciale herdenkingsavond in Tivoli. In Gorcum werd een speciale tentoonstelling met prenten over de inname van Den Briel en de tachtigjarige oorlog georganiseerd. *