Het gemeentearchief beheert de archieven van de gemeenten Oostzaan en Zaanstad, alsmede die van de voormalige gemeenten Assendelft, Koog aan de Zaan, Krommenie, Westzaan, Wormerveer, Zaandam en Zaandijk.
Het Gemeentearchief Zaanstad is in feite het geheugen van de Zaanstreek. Het beheert de archieven van de plaatsen en voormalige rechtsgebieden waaruit op 1 januari 1974 de gemeente Zaanstad is ontstaan, namelijk:
- Assendelft (incl. Nauerna), van 1399 tot 1973;
- Koog aan de Zaan, van 1642 tot 1973 ;
- Krommenie (incl. Krommeniedijk), van 1587 tot 1973;
- Westzaan, van 1395 tot 1973;
- Wormerveer (incl. Westknollendam), van 1617 tot 1973;
- Zaandam, van 1613 tot 1973;
- Zaandijk, van 1621 tot 1973.
Ook vindt u het archief van de gemeente Oostzaan van 1597 tot 1973 en archieven van vele Zaanse bedrijven (zoals Lassie en Wessanen), verenigingen (zoals de Zaandamsche Lawn Tennis Club) en families (zoals Honig, Van Wessem) die hun sporen in de Zaanstreek hebben nagelaten. Het oudste stuk dat bij het Gemeentearchief Zaanstad wordt bewaard, is een akte uit Westzaan van 1395.
Het Gemeentearchief Zaanstad beschikt over een grote collectie beeldmateriaal van de Zaanstreek. In totaal zo'n 125.000 afbeeldingen.
De historische bibliotheek is de rijkst voorziene collectie boeken, brochures en kranten die er over de Zaanstreek te vinden is.
N.B. De DMB archieven van Amsterdam zijn bij het Gemeentearchief Zaanstad ter inzage.