Mijn Studiezaal (inloggen)
009 Hervormde Gemeente, (1401) 1594-1960 (2005) ( Gemeentearchief Nijkerk )
009
Hervormde Gemeente, (1401) 1594-1960 (2005)
Inventaris
1. Inleiding 
009 Hervormde Gemeente, (1401) 1594-1960 (2005)
1.
Inleiding
De parochie Nijkerk (= nieuwe kerk) is ontstaan door afscheiding van de parochie Putten. De stichtingsdatum van de parochie Nijkerk is echter onduidelijk. M.H. de Vries vermoedt dat de bisschop van Utrecht in 1416 een bestaande 13e eeuwse kapel tot zelfstandige parochiekerk heeft verheven. *
De parochie oftewel het kerspel Nijkerk omvatte geografisch vrijwel hetzelfde gebied dat heden ten dage de burgerlijke gemeente Nijkerk vormt, met uitzondering van Hoevelaken en de buurtschap Appel. De ingezetenen van Appel gingen nog tot in 1712 in Voorthuizen ter kerke. *
De Hervorming kreeg in Nijkerk pas in 1594 vaste voet aan de grond. In dat jaar werden de eerste ouderlingen en diakenen gekozen, die samen met de predikant de kerkenraad vormden. *
Vóór de Hervorming bestonden er in Nijkerk, voor zover hier van belang, de volgende geestelijke stichtingen:
- het kerkenfonds, beheerd door de kerkmeesters, bestemd voor het onderhoud van het kerkgebouw en de instandhouding van de eredienst;
- het pastoriefonds, beheerd door de pastoor, bestemd voor diens levensonderhoud;
- enige vicarieën, gefundeerd op altaren in de kerk, bestemd voor het lezen van missen voor het zielenheil van de stichters of van andere door de stichters aangewezen personen.
- het kerkenfonds, beheerd door de kerkmeesters, bestemd voor het onderhoud van het kerkgebouw en de instandhouding van de eredienst;
- het pastoriefonds, beheerd door de pastoor, bestemd voor diens levensonderhoud;
- enige vicarieën, gefundeerd op altaren in de kerk, bestemd voor het lezen van missen voor het zielenheil van de stichters of van andere door de stichters aangewezen personen.
Ná de Hervorming werden het pastoriefonds, de St. Anthonisvicarie en (in de loop van de 17e eeuw) de vicarie van Onze Lieve Vrouwe bij het kerkenfonds gevoegd, hetgeen onder beheer van de kerkmeesters bleef. Aanvankelijk bleven deze fondsen op papier, d.w.z. in de jaarlijkse rekeningen van de kerkmeesters, nog wel gescheiden. De in 1594 in het leven geroepen diaconie vormde een apart fonds, beheerd door de diakenen.
In 1824 maakten de kerkmeesters plaats voor notabelen en kerkvoogden. Tot 1869 verrichtten zij hun werkzaamheden onder provinciaal en nationaal toezicht. Sedertdien kent Nijkerk "vrij beheer".
In 1824 maakten de kerkmeesters plaats voor notabelen en kerkvoogden. Tot 1869 verrichtten zij hun werkzaamheden onder provinciaal en nationaal toezicht. Sedertdien kent Nijkerk "vrij beheer".
Van de Hervorming tot 1795 bemoeide het plaatselijk bestuur van Nijkerk ("de ambtsjonkers") zich veelvuldig met kerkelijke zaken. Het verdient dan ook aanbeveling om bij archiefonderzoek tevens het archief van het ambtsbestuur van Nijkerk (1680-1813) te raadplegen. De kerktoren is op grond van de Staatsregeling van 1798 eigendom van de burgerlijke gemeente Nijkerk.
Over de zgn. "Nijkerkse Beroeringen", een opwekkingsbeweging in 1749-1750 die veel stof deed opwaaien, is in het kerkarchief helaas niets te vinden, vanwege een hiaat in de notulen van de kerkenraad.
De Afscheidingsbeweging in de eerste helft van de 19e eeuw kreeg in Nijkerk weinig aanhang. De Doleantie daarentegen greep diep in in het kerkelijke en sociale leven: ongeveer éénderde van de Hervormde lidmaten sloot zich na 1887 aan bij de gereformeerden. *
De Afscheidingsbeweging in de eerste helft van de 19e eeuw kreeg in Nijkerk weinig aanhang. De Doleantie daarentegen greep diep in in het kerkelijke en sociale leven: ongeveer éénderde van de Hervormde lidmaten sloot zich na 1887 aan bij de gereformeerden. *
Het archief is openbaar, met dien verstande dat voor inzage van archiefstukken jonger dan 50 jaar toestemming van het college van kerkrentmeesters is vereist.
laatste wijziging 26-02-2013
809 beschreven archiefstukken
Kenmerken
laatste wijziging 26-02-2013
809 beschreven archiefstukken
