Gedegen artikel over St. Gerlach, met een overzicht en beschrijving van bronnen en publikaties. Verder een levensbeschrijving van Gerlachus, kluizenaar van het Geuldal, de groeiende Gerlachusverering met een korte geschiedenis van het klooster, beschouwingen over de vraag of Gerlachus
lid was van de orde van de Premonstreit (Norbertijnen) en een integrale weergave van het proces-verbaal, dat op 1-9-1958 bij de opening van de reliekschrijn werd opgemaakt.
Daarna komen alle plaatsen aan bod, waar Gerlachus vereerd wordt, met enige historische gegevens en bijzonderheden over de verering, zoals herdenkingsdatums, relikwieën en devotie. Volgens onderzoek zijn, buiten de kloosters van de Norbertijnen, 25 plaatsen bekend waar een speciale devotie tot St. Gerlach bestond of nog levend is: Antwerpen 3, Brabant 2,
Limburg (B) 10, Limburg (Ned.) 7, Luik 1 en Noord-Brabant (Ned.) 3. Volgens de auteur zijn er devotiekapellen te Heusden, Koninksem en Nerem. In alfabetische volgorde worden gegevens weergegeven over Banholt, Battice, Berg aan de Maas, Heusden, Hooge Zwaluwe, Horpmaal, Houthem,
Kaulille, Kinrooi, Kortenbos/St.-Truiden, Kuringen, Linde-Peer, Loon op Zand, Martenslinde, Mechelen aan de Maas, Morkhoven, Niel-bij-As, Oirsbeek, Oosterhout, Roermond, Roosteren, Schoot-Tessenderlo, Testelt, Tongerlo en Walshoutem.

In het artikel zijn 11 afbeeldingen opgenomen:
- detail (hoofd) van beeld van Gerlachus in parochiekerk te Houthem,
- bidprentje ter ere van St. Gerlach (1737),
- conventszegel (13e eeuw) van het vrouwenklooster te Houthem,
- 18e eeuws beeld van Gerlachus in Roggel,
- 17e eeuws beeld in de abdij van Averbode,
- bedevaartvaantje ter ere van St. Gerlach (18e eeuw),
- bidprentje ter ere van St. Gerlach, met Gerlachus in z'n holle eik met links de kerk van Houthem en rechts de waterput,
- 17e eeuw beeld te Kortenbosch/Sint Truiden,
- bidprentje (1894) van Gerlachus met op achtergrond de kerk van Niel-bij- As,
- beeld uit 1870 in kerk van Niel-bij-As,
- een zittende St. Gerlach van Houthem (19e eeuw).

Met literatuurlijst en voetnoten.

De eigenlijke feestdag is 5 Januari, de sterfdag van den heilige. Doch, toen in 1852 een herziening van de diocesane feesten plaats had, werd als feestdag aangewezen Maandag vóór Pinksteren. Volgens Pastoor Schutjes, die de geschiedenis van het Bossche Bisdom schreef, gebeurde dit „om het invallend feest van Driekoningen” (I bl. 396). Maar, dat juist Maandag vóór Pinksteren werd gekozen, zal wel geschied zijn, omdat op dezen dag in het jaar 1599 door den toenmaligen bisschop van Roermond de plechtige verheffing van St. Gerlacus’ relikwieën en de zegening van den teruggevonden put van den heilige verricht waren.
Gerlacus werd geboren omstreeks het begin der 12de eeuw in het Zuiden van Nederlandsch Limburg. Hij is dus een tijdgenoot van den H. Isidorus, die omstreeks 1070 in de nabijheid van Madrid het levenslicht aanschouwde en 15 Mei 1130 stierf. Maar in tegenstelling met dezen heilige, die vanaf zijn prille jeugd een leven van gebed en arbeid leidde, geraakte Gerlacus, die als kind uit een adelijke familie van jongsaf werd bestemd voor den krijgsdienst, reeds zeer spoedig op den breeden weg des verderfs door het verkeerde voorbeeld zijner vrienden. Zijn macht en invloed misbruikte hij, om armen en weezen te verdrukken. Hij stond derhalve verre verwijderd van het ideaal, dat zoovele middeleeuwsche ridders zich stelden: den dienst van God en den naaste. Eerder moet Gerlacus in die jaren gerangschikt worden onder de zgn. roofridders, die zich aan God noch gebod stoorden. Niets deed dan ook vermoeden, dat Gerlacus tot heiligheid zou geroepen worden. Maar.... Gods wegen zijn wonderbaar en Zijn barmhartigheid kent geen grenzen. Gerlacus had één goede eigenschap, nl. een groote liefde voor zijn vrouw en deze was evenals de vrouw van den H. Isidorus, Maria de la Cabeza (+ 1135), zeer vroom. En die trouwe liefde voor zijn brave vrouw werd zijn redding, doch op geheel andere manier dan wij, menschen, zouden denken.

Omstreeks 1150 bevindt Gerlacus zich in Gulik, de hoofdstad van het gelijknamige hertogdom, om deel te nemen aan een tournooi of steekspel. Te paard gezeten, het schild voor de borst, de lans in de hand treedt hij het strijdperk binnen. Nog een oogenblik en hij zal op zijn tegenstander losstormen. Maar, daar komt een bode spoedt zich naar Gerlacus en deelt hem mede, dat zijn inniggeliefde vrouw met haar rijtuig van de wallen van Valkenburg is omlaag gestort en verongelukt. Dat is voor Gerlacus het oogenblik der genade en bekeering. Plotseling ziet hij in, hoe verkeerd zijn leven tot nu is geweest, en hef is, als hoort hij een stem: „Gerlacus, wat zou er van u worden, wanneer gij eens even plotseling kwaamt te sterven als uwe vrome vrouw”? Hij ziet de vergankelijkheid in van eer en rijkdom. Hij stijgt van zijn paard, werpt de wapenen neer en keert ten aanschouwe van zijn strijdmakkers huiswaarts, gezeten op een ezel. Thuis stelt hij orde op zijn zaken en begeeft zich dan als boeteling, barrevoets gehuld in een haren kleed, bedekt met een ijzeren harnas naar Rome, waar hij zijne zonden belijdt. En Paus Eugenius II, wien hij om een strenge en openbare boete verzoekt, legt hem op, zich gedurende zeven jaren te gaan wijden aan de ziekenverpleging in een hospitaal te Jerusalem. Daar aangekomen, ondervindt hij spoedig, dat de ziekenbroeders hem, als man van hooge afkomst, slechts licht en gemakkelijk werk laten verrichten. Om zich nu aan alle eerbetoon te onttrekken, vraagt en verkrijgt Gerlacus als een gunst, het vee te mogen hoeden in de omstreken van Jerusalem. En zeven jaar lang heeft Gerlacus dit werk, dat in de Middeleeuwen werd overgelaten aan kinderen, zwakken en misdeelden, met alle toewijding verricht. Wellicht heeft God, die met welgevallen zag, dat Gerlacus zich op deze aan alle aardsche eer en bekendheid wilde onttrekken, hem juist hierom later zulk een wondere macht gegeven met betrekking tot het vee.

Hij, die als boeteling het vee wilde hoeden, om een verborgen leven te kunnen leiden, zal later in de Kerk bekend worden als: „Patroon tegen besmettelijke ziekten voornamelijk onder het vee”. Na zeven jaren keert hij over Rome, waar Paus Adrianus IV hem verlof geeft, voortaan als kluizenaar te leven, terug naar het Zuiden van Limburg, naar Houthem, dat later naar hem genoemd is „Houthem-St. Gerlach”. Een holle eik dient hem daar tot woning, een hoop steenen, waarover een harde mat, is zijn rustbed, water uit een nabije bron, die nog altijd den naam „St. Gerlacus’ Put” draagt, is zijn drank, gerstebrood met asch vermengd zijn spijze. Eiken morgen vóór dag en dauw gaat hij naar Maastricht, anderhalf uur ver, om te bidden op het graf van den H. Servatius.
Op Zaterdagmorgen echter voert zijn weg naar Aken, om daar in de kerk van O.L. Vrouw te bidden tot Maria. Veertien jaren lang leidt Gerlacus dit leven van boete, bidden en vasten. Dan is zijn aardsche loopbaan afgelegd en God roept op 5 Januari 1171 zijn boetvaardigen dienaar op voor de hemelsche belooning. Reeds spoedig na zijn dood werd Gerlacus’ graf door vele pelgrims van heinde en verre bezocht. En spoedig bleek ook, dat hij, die tijdens zijn leven zeven jaar lang veel zorg had besteed aan het welzijn van het vee, ook na zijn dood gaarne het gebed verhoorde van hen, die bij zijn graf kwamen bidden voor den welstand van het vee en zand van dit graf en water uit den St. Gerlacus’ put tot dit doel meenamen. Talrijke gebedsverhooringen vinden we opgeteekend in de geschiedenis van St. Gerlacus* vereering. Maar niet alleen in het Bisdom Roermond te Houthem-St. Gerlach, doch ook in het Bossche Bisdom wordt de H. Gerlacus op bijzondere wijze vereerd en wel te Hooge Zwaluwe, zooals reeds gezegd werd, en in Loon op Zand.

Te Hooge Zwaluwe wordt telkenjare het Zomerfeest van den Heiligen luisterrijk gevierd en sinds enkele jaren komen op Pinkstermaandag de Jonge Boeren van den Kring Zevenbergen en ook van Made, Den Hout, Wagenberg en Terheijden vroeg in den morgen ter bedevaart.

Ook de Boerinnen uit den omtrek hebben haar medewerking toegezegd en willen op Zondag vóór Pinksteren, den openingsdag van het Zomerfeest, ter bedevaart komen. Laten zij ervan verzekerd zijn, dat de parochianen van Hooge Zwaluwe, en in het bij zonder de verleden jaar opgerichte Boerinnenbond en de reeds lang bestaande Boerenbond en Jonge Boerenstand, alle pelgrims graag zullen zien komen. Zijn Hoogwaardige Excellentie Mgr. A. F. Diepen heeft verleden jaar in de parochiekerk van Hooge Zwaluwe de Broederschap van den H. Gerlacus kanoniek opgericht. En deze stelt zich ten doel: de godsvrucht te bevorderen tot den H. Gerlacus, vooral als patroon tegen besmettelijke ziekten onder het vee. En zij tracht dit doel te bereiken, door jaarlijks plechtig het feest van den H. Gerlacus te vieren op Maandag vóór Pinksteren en de zeven volgende dagen en door het doen houden van bedevaarten naar de parochiekerk, waarin zich een altaar van den Heiligen bevindt. De leden dezer Broederschap kunnen aan verschillende geestelijke voordeelen deelachtig worden. Ziedaar een korte schets van St. Gerlacus’ leven en vereering. Moge zijne devotie onder den Boerenstand van Brabant meer en meer bekend en beoefen# worden. Mogen velen hun godsvrucht toonen, door als pelgrims het graf van den Heilige te Houthem-St. Gerlach, of de plaatsen, waar hij in het Bossche Bisdom bijzonder vereerd wordt, te bezoeken.

Ja, de H. Gerlacus, de Patroon tegen besmettelijke ziekten onder het vee, en de Naam- of Beschermheilige van hem, die onvermoeid gestreden heeft voor de verheffing van de Brabantsche boeren, welke hij vereenigde in den Noordbrabantschen Christelijken Boerenbond, den Boeren Apostel, Gerlacus van den Eisen, Norbertijn, verdient naast den H. Isidorus, den Patroon van den Boerenstand, een plaats aan eiken boerenhaard, in elk boerenhart.

Hooge Zwaluwe, Maart 1940.

Boekje verschenen over de in 1939 in Hooge-Zwaluwe opgerichte broederschap van H. Gerlachus, waarvan hoofdzakelijk jonge boeren lid waren.

Devotieboekje met gebeden, litanie en noveen ter ere van Gerlachus