Fase één
Het ontruimen en opschonen van de Geul is fase één van het herstelplan van Waterschap Limburg. Het herstellen van de oevers volgt hierna, maar het is veel werk. "Met dit stukje zijn we al een hele dag bezig", vertelt Bram Egelmeers, kapitein en commandant van de groep militairen. "Maar deze groep is gespecialiseerd in het doorbreken van hindernissen. Nu vechten we alleen niet tegen een vijand, maar tegen het water en de bomen."

De militairen zijn de rest van de week nog bezig met het herstel van de Geul.

Stichting het Limburgs Landschap

20 uur geleden
Geuldal rondom Valkenburg plaatselijk onveilig

De gemeente Valkenburg heeft diverse gebieden langs de Geul aan beide zijden van Valkenburg afgesloten vanwege ingestorte en nog instortende Geuloevers. Ook zijn er in de hellingbossen langs de Geul bomen omgevallen of staan op omvallen. Het leger en het Waterschap zijn samen bezig die onveilige bomen weg te halen. Vanwege deze onveilige situatie is bijvoorbeeld het pad langs de Geul tussen Valkenburg en Geulhem afgesloten alsook het Ingendael. Zodra het natuurgebied vrijgegeven is wordt dat bekend gemaakt. Er wordt in de terreinen bekeurd door de handhavers van de gemeente.

„Dit is het echte werk, toch anders dan een normale werkweek”, zegt soldaat tweede klas Julian. Soldaat eerste klas Max is blij met de afwisseling na vijf dagen zandzakken vullen. „We zijn blij dat we deel uit kunnen maken van de helpende hand. We wisten door de tv-beelden dat het ernstig zou zijn.”

Bosbranden

Voor de meeste soldaten is een inzet als deze nieuw, ofschoon Noord-Limburger en soldaat tweede klas Odin al eens eerder met hoogwater bij de Maas te maken heeft gehad. Kapitein Bram heeft vorig jaar tijdens de bosbranden bij Herkenbosch geholpen. Hoogwater is ook voor hem nieuw. „Ik heb niemand hoeven te vragen of hij alsjeblieft mee wil, iedereen wilde meteen gaan en had een gevoel van ‘yes, we mogen, dit is voor het echie’. En het werkt zeer motiverend dat iedereen ons werk waardeert.”

Op sommige plekken is de kracht van de Geul behoorlijk. De militairen maken een menselijke keten om naar de overkant te gaan of te voorkomen dat iemand wordt meegesleurd. Enkele genisten staan tot boven hun taille in het water. Stroomopwaarts moeten ook nog enkele gemalen worden vrijgemaakt. Kapitein Bram hoopt voor de nacht langs de Geul een tentenkamp op te kunnen slaan. „Maar dan moeten wel de koeien op een afstand blijven.”

Onze tandenknarsende bergbeek is de snelst stromende beek van Nederland en doorkruist Nederlands beruchtste erosiegebied. Boeren hebben er te maken met een verplichte erosieboekhouding. Een overzichtelijke maquette van dit stroomgebied is te bewonderen in het Geuldalmuseum te NeuMoresnet. Hét stroomgebied, dat als één van de mooiste en gezondste landschappen van Nederland wordt beschouwd, met heilzame effecten op de gezondheid.
Ons huidig Geuldal is op de meeste plekken nog natuurlijk en oorspronkelijk, maar wordt op sommige locaties toch flink door mensenhand zowel positief als negatief beïnvloed. Achter de wisseling in het politieke en landschappelijke decor vanaf 1239 gaan niet zeiden sociale en economische tegenstellingen schuil. Dat blijkt wel uit de waterpolitiek binnen het stroomgebied van de Geul, waarvan m.n. de rekeningboeken en processen van/ tegen de diverse molenaars (33!) langs de Geul onder de steeds wisselende heersende mogendheden ons een "aardig" inkijkje verlenen.

Ook in 1469 wordt er gewag gemaakt van "merckelijcke schade' door geuloverstromingen bij de Oude Molen in de St. Pietersstraat van Valkenburg. De molenaar kan niet meer malen. Betalen van zijn pacht blijkt daardoor onmogelijk. Helaas krijgt de Geul het nadien vaker op zijn heupen. Hieronder lijdt ook de door karren druk bereden Pietersstraat, die steeds modderiger en minder toegankelijk wordt. Bewoners klagen over een slecht onderhouden sluizencomplex, waardoor hun woningen constant onder water staan. Na 1492 worden de rekeningboeken gedetailleerder als gevolg van voortdurende overstromingen in het winterbed. Zo wordt o.a. in 1707 vermeld, dat de sluizen van de Oude Molen zijn weggespoeld en dat de molen gedurende een langere tijd buiten bedrijf zal zijn. In 1769 treedt de Geul na een zwaar onweer wederom buiten zijn oevers, waardoor melding wordt gemaakt van ernstige schade in de kern van het dorp.

De overheid wijst met een beschuldigde vinger naar de molenaar, die nalatig is geweest bij het niet nakomen van de regels.
De winter van 1783-84 was streng en lang. In december viel de vorst in, totdat op 21 februari plotseling en krachtig de dooi inzette. Deze ging gepaard met een scherpe temperatuurstijging en veel regenval. De waterstanden liepen daardoor snel zeer hoog op en veroorzaakten de nodige schade. In 1799 een soortgelijk drama. In 1805 lopen alle huizen en weilanden onder water en men heeft ternauwernood nog wat vee kunnen redden. Heel Valkenburg staat nu onder water. Als schuldige wordt wederom naar de molenaar gewezen, die zich niet heeft gehouden aan de nieuwe strengere reglementen van 1793. Ook de landeigenaren krijgen een veeg uit de pan; ze hebben beschoeiingen aangebracht om hun oevers te beschermen, maar ook om hun grondgebied te vergroten ten koste van de rivier. Bovendien wordt de waterafvoer belemmerd door het niet opruimen van opeenhopingen van bomen en stenen in de bedding.
Vanaf 1795, tijdens de Franse Tijd, laat de prefect een onderzoek instellen in het hele stroomgebied van de Geul om het waterpeil voor alle molens en fabrieken vast te stellen. Grote rampen volgden in 1809 en 1820. De archieven geven ook aan, dat de bedding van de Geul en de oevers tussen 1839 - 1850 niet meer werden schoongemaakt. De Fransen zijn dan al vertrokken en de Hollanders hebben hun plaats ingenomen. Tussen 1830 en 1844 komen echter wel de tot dan toe hoogst gemeten waterstanden voor; in 1830 staat de Molenstraat 80 cm onder water, zo hoog dat het water in de Nicolaas-Barbarakerk tot tegen het altaar staat en de dienst op Aswoensdag niet kan plaatsvinden, met in 1844 een herhaling tot 50 cm. Deze misselijke geschiedenis recapituleert zich op korte termijn in 1845 en 1850.

Karl Marx' beroemde stelling dat de geschiedenis zich altijd 2x voordoet, eerst als tragedie, dan als farce kan ook letterlijk genomen worden voor de gemeente Houthem m.b.t. de bouw van een papiermolen op het huidige Leeuwterrein. De farce was hier erger dan de tragedie. In 1876 werd de productie van een eerder afgebrande papiermolen in Mechelen weer hervat. Houthem, Geulhem en Berg protesteerden, omdat het lozen van verontreinigd water hun gezondheid zou aantasten. De Geuldal- en plateaubewoners haalden hun drinkwater immers uit de Geul en de 2 waterputten van Berg stonden vaak droog, terwijl het "Geneeskundig Staatstoezigt" aangaf, dat door de lozing van afvalwater vaak buikloop en tyfus in desbetreffende gemeenten voorkwam. De vergunning in Mechelen wordt daarom weer ingetrokken, maar de firma's Bauchmüller en Nagelschmidt vragen nu een vergunning aan om hun papiermolen te bouwen in de gemeente Houthem. Deze gemeente wijst de vergunning uiteraard af, maar de Kroon verleent de vergunning alsnog. Een lang leven zal de Houthemse papiermolen echter niet gegeven zijn, deze gaat al vrij snel failliet!

Na de hoge waterstanden van 1993, 95, 96 en 98 leek een emotioneel gedragen benadering te zijn verdrongen door een realistische nuchterheid inzake het waterbeleid. In 2000 bracht het kabinet haar standpunt uit in 'Anders omgaan met water" en het 'Aquada-project" van het euregionaal samenwerkingsverband is al sinds 2009 bezig om o.a. te komen tot reductie van wateroverlast.

Onze "natte as" en haar stroomgebied kunnen we in zekere zin beschouwen als natuurlijk symbool van de grensoverschrijdende dimensie van de euregio. Onze lokale identiteit is een directe afgeleide van onze omgang met de Geul. Ook de toekomst van de geuldorpen zal daar ongetwijfeld door worden bepaald. Een neerslag van 109,3 mm zoals gemeten op 29 juni j.l i[2021] s uitzonderlijk veel. De vraag blijft echter hoe we de valse kreukels binnen onze grensoverschrijdende waterpolitiek kunnen gladstrijken. Een euregionale collectieve inzet blijkt in de praktijk vooralsnog niet zo simpel! Toch zou het onze eer te na moeten zijn om met al onze kennis, organisatievermogen en grensoverschrijdende contacten daarin niet de juiste organisatorische praktische stappen te kunnen zetten. Een proces dat moet leiden tot een veilig landschap met behoud van haar kenmerkende identiteit dat, ook in de toekomst, door bewoners en bezoekers gewaardeerd wordt! Dáár gaan we immers voor! .