Met foto van Jan Hanlo.

In de Literaire Hoek besteden verschillende Limburgse auteurs, verenigd in de Werkgroep Limburgse Schrijvers, wekelijks aandacht aan lezen en literatuur in Limburg.
Vandaag: Ton van Reen over Jan Hanlo.

Jan Hanlo was een bekend dichter. Maar hij haalde de nationale pers vooral door zijn gedicht , toen de VVD’er Wendelaar zich in 1952 in de Eerste Kamer uitliet over dit gedicht en het een onaanvaardbare uiting van kunst noemde. Jan was op slag beroemd. Volgens Jan was het een klankdicht. Dat was voor de meeste mensen nieuw. In dezelfde vroege jaren vijftig vormde zich een groep jonge dichters die zich de vijftigers noemde, met onder meer Kouwenaar, Lucebert en Vinkenoog, die nieuwe vormen gebruikten, zonder ritme of rijm. De oudere critici, onder wie Bertus Aafjes, vroegen zich af of dit wel poëzie was.
Jan Hanlo werd door zijn gedicht heel bekend. Toen ik in Heerlen woonde raakte ik bevriend met Hanlo. Vaak kwam hij vanuit zijn woonplaats Valkenburg op zijn motor naar me toe, die stalde hij achter de flat en dan fietsten we naar boekhandel Winants en de bieb en gingen later door naar cultureel café Bijsmans en restaurant de Morenhoek, waar hij min of meer bevriend was met een kelner. Na mijn verhuizingen schreven we brieven.

Bij dichter Jan Hanlo gaat het meestal vooral over zijn omstreden levenswandel. Het PesthuysPodium richt zich nu eens nadrukkelijk op Hanlo's literaire betekenis: ,,Valkenburgs grootste schrijver ooit".

MAASTRICHT/VALKENBURG - Hij was zeer gevoelig. Wist emoties prachtig te vangen in zijn gedichten. En had lef, benadrukt René Corten, bestuurslid van het PesthuysPodium in Maastricht: ,,Jan Hanlo durfde het aan om woorden los te weken van hun betekenis en zich puur te richten op de emoties die ze bij hem opriepen. Iets wat zeker in zijn tijd zeer onconventioneel was."
Tijdens een literaire salon brengt het PesthuysPodium morgen en zondag een ode aan de poëzie van Hanlo. Zijn gedichten, waaronder bekende werken als De mus ('Tjielp tjielp') en Oote oote oote/Boe, zijn verwerkt in een verhaal over Hanlo's leven, geschreven door Hans van Helmond van het inmiddels opgeheven cultuurcafé D'n Dwingel in Valkenburg.

Bibliotheek
Het oratorium is enkele jaren geleden al eens gepresenteerd in de bibliotheek van Valkenburg. ,,Op zich heel mooi", zegt Corten. ,,Maar eigenlijk verdient het werk een andere plek met een groter publiek. In Valkenburg ligt dat nog steeds gevoelig, daar heeft men blijkbaar nog steeds moeite met Hanlo's geaardheid. Daarom hebben we gezegd: kom maar naar Maastricht."
Hanlo had pedofiele neigingen, waar hij zich ook voor had laten behandelen. Daarmee is hij in Valkenburg, waar hij jarenlang woonde in het dienstgebouw van de Geerlingshof in Broekhem, nog steeds omstreden. Plannen om de straat daar naar hem te vernoemen, zijn mislukt. Het cultuurcafé heeft er later wel zelf een gedenksteen gelegd.

In de Literaire Hoek besteden verschillende Limburgse auteurs, verenigd in de Werkgroep Limburgse Schrijvers, wekelijks aandacht aan lezen en literatuur in Limburg. Vandaag: Peter Lenssen over Jan Hanlo.

Oote oote oote Boe Oote oote Oote oote oote boe. Die onbestaanbare woorden, vreemde klanken, kwamen in de les Nederlands plotseling voorbij. Het was op maandag, het stof van het weekend was in onze puberhoofden nog niet neergedaald. Gedichten op maandag, het zou wat. En toen kwam dus vanuit het niets Jan Hanlo's Oote a a a Oote oe 0e. Ik keek naar het gezicht van de docent, dat doorgaans in schraalheid niet onderdeed voor de tekst die hij voorlas, en trachtte een spoor van spot, van sarcasme te ontdekken. Niet dus. Hij straalde, als las hij voor het eerst iets dat een glimlach toestond.
Hoe boe hoe boe Hoe boe hoe boe, vervolgde hij, waarna hij vertelde dat de dichter zich een vijftal jaren eerder in Valkenburg op zijn motor had doodgereden. Dât fatale gegeven tilde hem nog meer uit boven de stoffigheid die dichters in onze ogen kenmerkte. Het bracht klasgenoot Vincent, zelfverklaard analfabeet, ertoe Kneu kneu kneu kneu ote kneu te verbasteren tot Sneu sneu sneu sneu ozo sneu. Een fenomeen dat ik maar zal duiden als de kracht van klankdichten.

Foto: Jan Hanlo (Bandoeng 1912, Maastricht 1969).

Portretten van Limburgse voorlopers, bekende en minder bekende personen die nog steeds van zich doen spreken. Vandaag: Jan Hanlo (1912-1969).

Oote oote oote boe oote oote oote oote oote boe oe oe oe oe oote oote oote Er zijn niet zo heel veel gedichten die in de historie van het Koninkrijk der Nederlanden een plek in het ‘Verslag der handelingen van de Eerste Kamer’ hebben weten te veroveren, maar het bovenstaande is er een, of toch het eerste stukje ervan. Het klankdicht - want dat is het Oote werd in 1950 geschreven door Jan Hanlo en een jaar later gepubliceerd in het (gedeeltelijk door de overheid gesubsidieerde) tijdschrift Roeping. Voor VVD-senator W.C. Wendelaar aanleiding om tijdens een zitting van de Eerste Kamer verontwaardigd uit te roepen: „Dat er artiesten zijn die (...) door hun infantiel gebazel ons aller rampzaligheid nog dieper doen gevoelen, tant pis; maar laat de staat zich er zorgvuldig van onthouden hieraan enigen steun te geven!” Jan Hanlo werd in 1912 geboren in Bandoeng (Nederlands-Indië), maar verhuisde al na enkele maanden met zijn moeder - zijn vader bleef tot 1926 in Indië - naar Deurne, waar hij opgroeide. In 1927 volgde een nieuwe verhuizing, deze keer naar Valkenburg. Daar deed hij eindexamen hbs-B, waarna hij eerst journalistiek in Utrecht ging studeren (niet afgemaakt) en vervolgens Engels (akte MO-A in 1936). Hij gaf aansluitend les op een aantal Limburgse scholen, en daarna ook in Amsterdam. In de herfst van 1944 begon Hanlo te dichten. Tussen dat moment en 1951 zou het belangrijkste deel van zijn - kleine - oeuvre tot stand komen. Hij liet zich inspireren door dromen, fantasieën, taal, en legde die inspiratie vast in deels traditionele vormen van metrum en rijm, deels in experimenten met klank, ritme, compositie, dialect. Hij publiceerde regelmatig, kreeg ook een zekere bekendheid, maar erg gelukkig werd hij daar niet van.