Er zijn nog zo’n 450 oude Limburgse oorkonden van vóór 1300. Ze zijn vaak de vroegste en enige informatiebron met een zeer gevarieerde inhoud en ze verschaffen ons kennis en inzicht over de wereld van toen. Er werden ruzies mee beslecht, huwelijken beklonken, schenkingen gedaan en doodvonnissen getekend. Oorkonden waren lange tijd cruciale bewijsstukken.
De stichting Limburgse Oorkonden heeft zich ten doel gesteld deze oorkonden te ontsluiten en voor een groot en breed publiek toegankelijk te maken. Vanwege hun kwetsbaarheid liggen ze in archieven opgeborgen. Ze zijn bovendien zonder kennis van de gebruikte taal en het oude schrift slechts voor enkelen leesbaar. Dat gaat veranderen.
Op deskundige basis zullen ze worden ontsloten. Ze worden vertaald en in hedendaags Nederlands verklaard. In gedrukte oorkondenboeken, tentoonstellingen, een publieksvriendelijke website omgeven met facsimile en QR-codes, brochures, educatief materiaal en veel meer worden ze voor een breed publiek toegankelijk gemaakt.
Met een belangrijk event zullen de 40 oorkonden van het voormalig adellijke Norbertinessenklooster als eerste collectie op 19 september 2022 op château St. Gerlach worden gepresenteerd en door hoofdonderzoeker Geertrui van Synghel worden toegelicht. Vervolgens zal het eerste exemplaar van het oorkondenboek aan gouverneur Emile Roemer worden overhandigd. Hij zal ook de website www.waarvanakte.eu lanceren en daarna wordt de tentoonstelling met enkele originele oorkonden in de schatkamer van St. Gerlach bezocht. Die tentoonstelling kan maar kort duren vanwege de kwetsbaarheid van de oorkonden en loopt tot 26 september.

Foto: Facsimile van een brief van bescherming van Karel de Grote, afgegeven aan de priester Arnold, van 5 juli 772

Oorkonden op perkament met soms prachtige zegels, met een schat aan informatie over de vroege Middeleeuwen. Vanwege de kwetsbaarheid liggen ze opgeborgen in het Historisch Centrum Limburg in Maastricht. Alleen te raadplegen op aanvraag. Daar komt verandering in: voortaan kan iedereen de eeuwenoude stukken digitaal bekijken.
De komende jaren gaat onderzoekster Geetrui van van Synghel met enkele vrijwilligers de oudste Limburgse oorkonden ontsluiten door te fotograferen en te vertalen.

Website
Maandag is de website waarvanakte.eu officieel in werking gesteld door gouverneur Emile Roemer. Dat gebeurde op kasteel St. Gerlach. De eerste 40 oorkonden die nu toegankelijk zijn, komen uit het voormalige adellijke Norbertinessenklooster St. Gerlach.

Oudste documenten
Oorkonden zijn de oudste documenten die iets vertellen over het leven in de vroege Middeleeuwen. Meestal werden ze opgesteld door kloosters en adellijke personen. Er werden huwelijken mee beklonken, schenkingen gedaan en doodvonnissen mee getekend.

Enige informatiebron
Er zijn nog zo’n 450 Limburgse oorkonden van vóór 1300. Ze zijn vaak de enige informatiebron die kennis en inzicht geven in de wereld van die tijd. De stichting Limburgse Oorkonden die de ontsluitingen van de oorkonden op zich heeft genomen gaat de stukken publiceren in (wetenschappelijke) boeken, een publieksvriendelijke website, tentoonstellingen en brochures.

Met de presentatie van een boek over de akten van het klooster in Houthem is het project De oorkonden van Limburg' officieel gestart. De komende jaren worden 450 oorkonden van v66r 1300 ontsloten.

HOUTHEM - Om hun zieken in het klooster van Houthem te kunnen verzorgen, hadden de zusters norbertinessen in de dertiende eeuw vierentwintig schapen, één koe, één kalf, één zeug, zestien kippen en twaalf eenden. Dat weten we doordat de bezittingen van de adellijke nonnen exact werden vastgelegd in een akte uit die tijd.
Maar dan moet je die middeleeuwse oorkonden natuurlijk wel kunnen lezen. Dat is lang niet iedereen gegeven. Reden voor de stichting Limburgse Oorkonden om alle veertig akten die in de archieven van het landgoed Sint-Gerlach zijn bewaard, te laten vertalen. In het Nederlands, maar ook in het Engels, het Duits en het Frans.

Betrouwbaar
De middeleeuwse akten zijn vaak de enige betrouwbare bronnen voor wie in de geschiedenis van Limburg duikt. De kapstok die nodig is om de vroegste verhalen van deze streek aan op te hangen, zegt voorzitter Ad Veenhof. Na 1300 komen daar ook andere documenten bij, zoals stadsrekeningen en gerechtelijke vonnissen, en neemt het belang van akten wat af.
Het is goed om de inhoud van die akten te kennen, benadrukt projectleider Geertrui Van Synghel, omdat de afspraken die daarin werden vastgelegd vaak eeuwen later nog rechtsgeldig zijn.
De eigenaren van kasteel Renswoude in de provincie Utrecht wilden recent nog dat inwoners van het dorp Kamerik meebetaalden aan de restauratie, waarbij ze zich beriepen op een akte uit 1202. Het doorspitten van die oude handschriften geeft vooral ook inzicht in het leven van toen. Bij de akten van het klooster in Houthem zit een oorkonde waarin Gosewijn, heer van Valkenburg, een stuk grond weggaf. De gelukkigen moesten wel vier keer per jaar wijn schenken aan de zusters en de pastoor. ,,De pastoor kreeg overigens twee keer zoveel als de nonnen", stelt Van Synghel vast.

De oorkonden van het klooster Sint-Gerlach te Houthem 1202-1293, bewerkt door G.A.M. Van Synghel m.m.v. W. Govaers, met eigentijdse vertalingen door Th. Ebben en J. Hartmann.

In het Oorkondenboek van Limburg worden ca. 450 oorkonden uitgegeven die zich in de archieven van Limburg bevinden en uitgevaardigd zijn vóór het jaar 1301. Het cultureel erfgoedbelang van deze stukken is enorm. Oorkonden van vóór 1300 zijn vaak de vroegste en enige informatiebron met een zeer gevarieerde inhoud en verschaffen ons informatie en inzicht over lokale heren en vrouwen, de uitbouw van hun territorium, de stichting van abdijen, kerken en kapittels, de rol van pausen, bisschoppen en pastoors, de inrichting van het landschap, de verwerving en exploitatie van goederen, bezitsverhoudingen, het ontstaan van steden en dorpen, de vorming van de oudste stadsbesturen, economische ontwikkelingen, relaties van Limburgse personen en instellingen met lokale, regionale en buitenlandse personen en instellingen, machtsverhoudingen, machtspolitiek, conflicten etc. Ook voor genealogisch onderzoek zijn oorkonden onmisbaar, evenals voor de kennis van het oud-Nederlands. Uitgave van de Limburgse oorkonden is van nationale en internationale betekenis.

Oorkonden en zegel van St. Gerlach
De wetenschappelijke uitgave is opgesplitst in een aantal deelprojecten, waarbij de oorkonden van het Norbertinessenklooster van Sint-Gerlach te Houthem als eerste worden gepubliceerd. Daarna volgen de oorkonden van de abdij Thorn, de kapittels van Sint-Servaas en Onze Lieve Vrouw, de proosdij Meerssen, enkele Maastrichtse kloosters, het klooster Sint-Elisabeth te Nunhem en mogelijk ook de oorkonden van het klooster Keizersbos te Neer.

Links: oudste zegel van het klooster Sint Gerlach, met afbeelding van de heilige Gerlach (foto S. Frankewitz)