„Het heeft blijkbaar zo moeten zijn”, zegt Oostwegel. Morgen gaat de documentaire Het kogelgat van Château St. Gerlach in première. Een bijzondere dag met de nodige emoties gaat het worden, voorspelt Morgen gaat Het kogelgat van Château St. Gerlach in première. De film vertelt onder meer het bijzondere verhaal van de blanke Amerikaanse soldaat Joseph Ryan, die het in Houthem opneemt voor een zwarte kameraad. Bestaat toeval? Nee. Vraag het maar aan Camille Oostwegel. De hotelier en restaurateur uit Houthem staat jarenlang op de wachtlijst voor een adoptiegraf op de Amerikaanse begraafplaats in Margraten. En dan - in 2005, kort voordat VS-president George W. Bush in zijn hotel komt overnachten krijgt Oostwegel opeens bericht dat hij het onderhoud van een graf kan overnemen. Dat van Joseph A. Ryan. In 1919 geboren in New Jersey, in 1945 gesneuveld in Duitsland. Dezelfde Ryan die volgens de overlevering een edelmoedige rol speelt tijdens een feest in Château St. Gerlach, een halfjaar vóór zijn dood. Maar daarover straks meer. Camille Oostwegel bij het kogelgat in de spiegel van de Smyrnakamer. hij. Want morgen is het ook precies zeventig jaar geleden dat soldaat Ryan sneuvelde. Twaalf van diens familieleden komen speciaal voor de première vanuit Amerika naar Houthem. Uitgangspunt van de film, die verschillende verhaallijnen kent, is het mysterieuze kogelgat in de Smyrnakamer van het Houthemse kasteel. Camille Oostwegel is er al sinds z’n jeugd door geïntrigeerd. „Ik hoorde het verhaal toen ik tien jaar oud was van mijn vriendje Matti Laeven. Het gat was volgens hem veroorzaakt door een kogel.” Als Oostwegel in 1984 voor het eerst in het kasteel komt, valt zijn oog meteen op de spiegel. En het gat. Korte tijd later spreekt hij mensen die er ooit gewerkt hebben. En die bevestigen - onafhankelijk van elkaar - dat het kogelgat ontstaan is tijdens een feest.

Stichting 'In onsen Lande van Valckenborgh' heeft vorige week de documentaire `7000 jaar terug, de eerste boeren in Kelmond' in Valkenburg gepresenteerd.
De documentaire is uitgebracht op dvd. Cultuur- en onderwijswethouder B. Dauven mocht het eerste exemplaar in ontvangst nemen. Hij kreeg het schijfje uit handen van de samensteller, Jim Pepels. De documentaire zal onder andere gebruikt gaan worden voor educatieve doeleinden in de regio Valkenburg. In 1998 ontdekte amateur-archeoloog Jim Pepels 7000 jaar oude vondsten op het Beekerveld, bij het gehucht Kelmond, gemeente Beek. Hij heeft deze vondsten gemeld bij de RACM (Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten). Dit resulteerde uiteindelijk in een archeologisch onderzoek in 2005. Pepels realiseerde in samenwerking met cineast Vincent Frenken, ondersteund door de Stichting In onsen Lande van Valckenborgh, een documentaire over de Bandkeramischecultuur en de vindplaats in het Beekerveld. Stichting In onsen Lande van Valckenborgh houdt zich bezig met cultuurhistorisch en lokaal archeologisch onderzoek in en rondom Valkenburg (Kelmond en Beek hoorden in de middeleeuwen tot 'de landen van Valckenborgh'). De stichting wordt gesubsidieerd door de gemeente Valkenburg aan de Geul en beheert in Valkenburg zelf het archeologisch monument van de vuursteenmijntjes aan de Plenkertstraat. De documentaire werd eerder aan de gemeente Beek gepresenteerd, gelijk met de overhandiging van het RACM-rapport over het archeologisch onderzoek dat in die gemeente plaatsvond. De Bandkeramische cultuur heeft ervoor gezorgd dat in Europa de kennis van landbouw werd verspreid. Voordat de mens boer werd, leefde hij als jager en verzamelaar. In het huidige gebied van Valkenburg (in de Middeleeuwen `de Lande van Valckenborgh') vond ongeveer 7000 jaren geleden langzaam de ontwikkeling plaats dat de mensen steeds meer als boer gingen leven.

Het onderwerp voor de documentaire Zigeuners van de Cauberg is net zo fantastisch als gevaarlijk voor een filmmaker. Een groepje jongeren ontvlucht vlak na de oorlog het strenge katholieke regime in Valkenburg en trekt de wereld rond als dompteur. Totdat in 1971 het doek valt. Hoe breng je zo'n prachtig gegeven in beeld? Ofwel, wat laat je wel en wat laat je niet zien? Filmmaker Patrick Bisschops stond voor de moeilijke opgave om de fascinerende geschiedenis van de legendarische roofdierendressuurschool aan de Cauberg vast te leggen in vijftig minuten. Hij moest dus keuzes maken en die pakken niet altijd even goed uit. Erie Klant leidde de dressuurschool, waar jongeren het vak van leeuwentemmer leerden. Circussen uit de hele wereld kochten hier hun acts. Grote filmproducenten bestelden scenes met roofdieren, die soms zelfs in Valkenburg werden opgenomen. Aan dit roemrijke, spectaculaire deel besteedt Bisschops erg veel aandacht. De kijker ziet scenes uit internationale speelfilms, die weinig toevoegen aan het Valkenburgse verhaal. Hier is Bisschops teveel uit op sensatie. Ook ruimt hij vele minuten in voor de gevaren van het vak en staat daarmee zelf de interessante geschiedschrijving in de weg. Dat is jammer. De titel van de documentaire, Zigeuners van de Cauberg, blijft nu een beetje onderbelicht. Het waren buitenstaanders, de circusartiesten boven op de berg, waar nu Thermae 2000 staat.

Foto: Theo Zeestraten (rechts in uniform) met een kameraad.

Het was een combinatie van avontuur en afkeer van het communisme die duizenden Nederlanders richting Waffen-SS dreef. In Zwarte soldaten blikken ze terug. Nee, hij was geen landverrader. Sterker nog: zijn landgenoten mogen hem wel dankbaar zijn. Want dankzij Theo Zeestraten uit Houthem en zijn zwarte kameraden bleven Nederland en West-Europa in de jaren veertig gevrijwaard van het communisme. Zijn Limburgs accent klinkt nog door in het mengelmoesje van Duits en dialect waarvan de in 1924 geboren Zeestraten zich bedient. Hij oogt laconiek. Nee, als hij na de oorlog was doodgeschoten, had hem dat ook niets uitgemaakt. Waarom hij lid werd van de Waffen-SS? Antwoord: ik dacht dat ik lid werd van een wandelclub, maar in plaats van een wandelstok kreeg ik een geweer in handen. Ja, hij had wel eens iets gehoord over Konzentrationslager. Maar een kameraad die in de buurt van Dachau opgegroeid was, wist: die in het kamp hebben het beter dan die erbuiten. Nee, bij de in Gottingen wonende Zeestraten, een van de zes door Joost Seelen geportretteerde Nederlandse leden van de Waffen-SS, geen spoor van spijt of inzicht. Hij is niet de enige. Kris, een van de 23.000 Nederlanders die zich tijdens de Duitse bezetting vrijwillig bij de Waffen-SS meldden, klaagt over de macht van de joden. Het ging hem "om het zuiver houden van het ras. En daar zijn we op het platteland erg op gesteld." Ze werden na de oorlog beschouwd als "fout". Nederland was, vergeleken met andere door de Duitsers bezette landen, koploper wat betreft leveren van vrijwilligers voor de Waffen-SS aan het Oostfront. Joost Seelen slaagde erin zes van hen voor de camera te krijgen. In Zwarte soldaten - Nederlanders in de Waffen-SS doen ze onverbloemd uit de doeken waarom ze toetraden. "Ik wou wat beleven. Nou, ik heb het beleefd", zegt een van de geportretteerden. Een ander: "Wij waren idealisten, Germanen." De een werd aangetrokken door een foto van een Duitse