De Heerlense schooljongen Jef Oostwegel hield in 1933 en 1934 een dagboek bij. Zijn zoon en bekende ex-hotelier Camille Oostwegel brengt het nu uit als boek.
“Het is het enige dagboek van een scholier uit die tijd dat bewaard is gebleven in heel Nederland”, zegt Camille met het originele boekje in zijn hand. “En het geeft daarmee een bijzonder inkijkje in die tijd in Heerlen, direct voor de oorlog."

Grootste schoft
Toch is het uitbrengen van een dagboek niet vanzelfsprekend. “Wie zich de brutaliteit veroorlooft de inhoud hiervan door te lezen, is de grootste schoft die ik ooit in mijn leven ontmoet heb en zal ontmoeten,” zo staat als waarschuwing te lezen op het voorblad van het originele dagboek.
Van mokkeltjes tot Hitler
Camille moet erom lachen. Hij is die schoft. En daar kunnen lezers blij om zijn. Want vader Jef blijkt op 16-jarige leeftijd een bijzonder goed gevoel voor taal en stijl te hebben. Behalve passages over jeugdliefdes en “mooie mokkeltjes” geeft het ook een persoonlijke kijk op de wereldgeschiedenis. Bijvoorbeeld als Hitler de macht grijp in Duitsland en Jef zich hardop afvraagt wat dit zal betekenen.

Erfenis
Camille kreeg het boek zo’n zes jaar geleden in handen. Zijn vader stierf 45 jaar geleden al, maar zijn moeder bewaarde diens dagboek al die tijd. Toen zij zes jaar geleden overleed kwam ook het dagboek tevoorschijn. Camille kreeg het voor het familiearchief, maar las het pas daadwerkelijk zo’n twee jaar geleden toen hij zich steeds meer bezig ging houden met de geschiedenis van Heerlen en toen aan het dagboek moest denken.

Boekpresentatie
“Ik liet het daarna lezen aan historicus Antoine Jacobs. Die stelde geen enkel ander dagboek te kennen van scholieren uit die tijd. Hij opperde om het daarom te publiceren”, stelt Camille. Nu is het zover. Op 1 oktober is de officiële boekpresentatie van Een Heerlense Ziel; Het Dagboek van scholier Jef Oostwegel. De gedrukte versie is voorzien van inleiding, epiloog en een boel foto’s uit dezelfde tijd uit het privéarchief van Oostwegel.

Door zijn werk voor de commissie Ziel van Heerlen raakte Oostwegel geïnteresseerd in Heerlen, de stad waar zijn familie haarwortels heeft. Zo had lef in Heerlen op volwassen leeftijd een tandartsenpraktijk. Zelf woonde Camille de eerste elf dagen van zijn leven in Heerlen, om daarna naar Houthem te verkassen. ,,Ik begon me steeds meer af te vragen hoe mijn vader het Heerlen in die tijd beleefd had en het antwoord lag in dat dagboek."
Het boek toont het beeld van een puber die vertelt over leraren en vakken op het Bernardinuscollege, de omgang met boezemvriend Jan Freijser en zijn eerste verliefdheden. Jefs vlam woonde om de hoek in villa Coriovallum en heette Jeanne Widdershoven. In het dagboek beschrijft hij hoe stom Jef zichzelf vindt omdat hij maar niet op haar af durft te stappen.
In Mayel vond lef een vrouw die aan Jeanne doet denken. ,,In het dagboek zat een foto van Jeanne, zonder naam. Mijn broer zag de foto en zei: 'Dat is mama.' Dat bleek ze niet te zijn, maar ze lijkt er enorm op. Mijn vader had een goede en duidelijke smaak als het op vrouwen aankwam."

Fascisten
Behalve over de typische beslommeringen van een puber schreef lef ook over grote zaken in de wereld. In de periode die het dagboek bestrijkt, kwam Hitler in Duitsland aan de macht. ,,Hij schreef dat we in een tijd van Hitler, communisme en fascisten leefden. 'Wat zal dit voor later betekenen?', vroeg hij zich toen al af.
Het dagboek eindigt abrupt, op 6 juni 1934. ,,Toen was het schrift vol. We weten wel zeker dat er geen vervolg in zijn nalatenschap zit. Kort daarna haalde mijn vader zijn diploma en ging hij in Utrecht studeren, waarmee ook een nieuwe fase in zijn leven volgde." Twee jaar geleden begon Oostwegel aan de klus om het handschrift van zijn vader te transcriberen. Al snel bleek dat hij goud in handen had. ,,Ik ging met het dagboek naar uitgever Leon van Dorp en na wat speurwerk bleek dat we iets bijzonders hebben.

Er zijn in Nederland geen dagboeken uit de jaren dertig van zo'n jong iemand bekend. En natuurlijk heeft dit niet de urgentie van het dagboek van Anne Frank, maar volgens historicus Antoine Jacobs hebben we met een uniek document te maken."
Voor Oostwegel betekende het werk aan Een Heerlense ziel dat hij zijn vader op een andere manier leerde kennen. ,,Je komt erachter wie je vader als puber was. Ik zag veel zaken bevestigd.
Hij was toen al recht voor zijn raap en vond vriendschappen heel belangrijk. Ik vond het mooi om te lezen hoe hij met slechte punten op school omging. Ik snap nu beter waarom mijn vader zo relaxt bleef toen ik zelf op het gymnasium bleef zitten."
Er staan drie presentaties van Een Heerlense ziel' op het programma: zondag 15 oktober om 16.00 uur in Klooster Wittem, zaterdag 21 oktober om 17.00 uur in boekhandel Dominicanen in Maastricht en zaterdag 28 oktober om 16.00 uur in boekhandel Van der Velden Van Dam in Heerlen. Op 19 oktober om 19.30 uur gaat Camille Oostwegel sr. in Schunck Glaspaleis in gesprek met jongeren van het Bernardinuscollege over het opgroeien in het Heerlen van de jaren dertig in vergelijking met opgroeien in de huidige tijd.

Pauline van de Ven woont in Amsterdam. Ze is geboren in Houthem-St. Gerlach en opgegroeid in Bunde, waar haar vader burgemeester was. Ze kijkt met gemengde gevoelens terug op haar jonge jaren in Zuid-Limburg. „Mijn jeugd was gespleten. Er is een gelukkig deel vóór de dood van mijn moeder – ik was toen 7 jaar – en een minder gelukkig deel erna. De zwarte bladzijden zijn ontegenzeglijk de bron van mijn scheppende werk”, vertelt ze.
Troost vond ze in moeilijke tijden in het landschap om haar heen. „We woonden net buiten Bunde, in een vriendelijke streek van weilanden met meidoornhagen, hoogstamfruit en pinksterbloemen, met de helder stromende Geul daartussen. Als je in het voorjaar bij ons uit de bovenramen keek, zag je niets dan appelbloesem zover je kon kijken. Helaas is het allemaal verdwenen. Op die plaats zijn nu vinex-locaties met straten die namen hebben als Bellefleur en Sterappel...”

Vliegenlint

Haar moeder was drie jaar ziek voordat ze op haar 39ste overleed. Haar vader had een dubbele baan en was weinig thuis. „Ons milieu was dat van het lokale bestuur. Vader en moeder waren beiden jurist. Maar ik bracht veel meer tijd door bij mensen in de straat. De ouders van de kinderen met wie ik speelde en bij wie ik dagelijks aan tafel zat, waren boeren en mijnwerkers.

Vaak was ze ook bij haar grootouders, welgestelde fabrikanten. „Bij de boeren hing een vliegenlint boven tafel, bij mijn grootouders een schelletje om de dienstbode uit de keuken te roepen. In al die milieus heb ik liefde en zorgzaamheid ondervonden. Het heeft me geleerd dat sociale status van geen belang is.”

Economie

Na de middelbare school studeerde ze – na de nodige omwegen – economie aan de Universiteit van Amsterdam. Ze werkte vervolgens op de economieredacties van NRC, Trouw, Intermediair en HP/De Tijd en was in de jaren tachtig de eerste journalist in Nederland die schreef over de opkomst van het internet.

In 2000 stopte ze met haar journalistieke werk om zich volledig aan het schrijven van boeken en schilderen te kunnen wijden. Ze schrijft in uiteenlopende genres. „Mijn werk weerspiegelt een proces van zoeken en groeien met vallen en opstaan. De vorm vond ik niet zo belangrijk. Vaak heb ik moeten horen: ‘dit gaan we niet uitgeven’, ‘het wijkt te zeer af’, ‘het vervreemdt je van de lezer’. Iedereen vindt het beter als je doet wat je al gedaan hebt. Dat was weleens moeilijk.”

Ze heeft nooit concessies gedaan, vertelt ze. Bijna al haar werk komt voort uit een vroege confrontatie met de dood en voortschrijdend inzicht in de gevolgen daarvan. Ze heeft een fascinatie voor de levensloop van mensen. „Het boeit me met welke bagage mensen vertrekken, wat ze onderweg overboord zetten of verliezen, welke doelen ze zich stellen. Of ze die bereiken. Zo niet, of iemand groeit of krimpt in de nederlaag.”

Verwerking

Ze schrijft haar boeken „voor mensen die daar belangstelling voor hebben”. En voorlopig is ze daar nog niet klaar mee. „Ik houd al ruim veertig jaar bijna dagelijks dagboeken bij. De normale verwerking van emoties was verstoord, dus dat moest op een schrijvende manier gebeuren. Een soort dwangmatige reflectie achteraf. Als ik het had opgeschreven, wist ik pas hoe ik over een gebeurtenis voelde of dacht. Het gaf veel houvast.”

Dat ze die persoonlijke beslommeringen en overdenkingen door publicatie toegankelijk maakt voor iedereen, vindt ze niet uitzonderlijk. „Er zijn veel schrijvers die dagboeken hebben gepubliceerd, onder wie Paul de Wispelaere, Flaubert, Strindberg en Pessoa, om er een paar te noemen. Je moet iets overwinnen om jezelf bloot te geven. Daar ontkom je niet aan als je in beeld wil brengen op welke manier externe gebeurtenissen een leven beïnvloeden. De dagboeken zijn een poging me te bevrijden van het verleden. Ze kijken niet alleen naar binnen. Er is altijd een wisselwerking met de buitenwereld.”

Pauline van de Ven - Dagboek 1999-2001. Uitgeverij Auteursdomein. 22,50 euro. Meer informatie, ook over haar schilderijen is te vinden op: www.paulinevandeven.nl

Foto's
- De Koningsstoel’ zomer 1945
- tekening Hub Frijns
- Hotel Berg en Dal, 1939 (aanbouw rechts dateert uit 1935)
- Theo Neutelings en Dorus Heuts (1880-1962), schoonvader van Theo’s zoon Wim, op de tuinbank op ‘De Koningsstoel’, 1941