.........
-LE VICOMTE JOSEPH CORNELI(Y) VAN HEEMSTRA.

(3)(11)(14) « Très jeune, dans le château et le parc de Saint-Gerlach, près Maëstrich, M.Cornély s’occupait déjà de zoologie pratique .Il entretenait alors une petite ménagerie, composée des animaux les plus divers ».

Le 24 février 1865, alors qu’il était encore dans son zoo de Houtheim-Saint-Gerlach, il publia un compte rendu : « Sur quelques animaux de parcs et de volières, par M.J.Cornéli à Houtheil (Pays-Bas), pages 81 à 90. », et il écrit, page 82 du Bulletin de la Société Impériale Zoologie d’Acclimatation, Paris : « Quoique étranger, je veux donner l’exemple en publiant le peu d’expérience que j’ai acquise et les quelques faits que je recueille chaque jour par moi-même ».

Après avoir épousé la fille de M. le baron Van Heemstra, chambellan de sa majesté le roi de Hollande M.Joseph Cornély vécut pendant plusieurs années au château de Groovënved, près d’Utrecht, sans abandonner ses études, sans cesser d’entretenir une intéressante collection.

« Pour des raisons de santé, M.Cornély (cornéli) dû renoncer à habiter les Pays-Bas .Il vint se fixer alors au château de Beaujardin , situé sur les bords du Cher ,dans la ville de Tours. » (3)(11)(14)

M. Joseph Cornély était vicomte, certaines sources indiquent : « baron », mais il ne le mentionnait jamais et sa modestie allait, parfois, à signer ses articles par « Noenty »(15).Le couple n’a Jamais eu d’enfant. Dans son parc de Beaujardin il entreprit des expériences hors du commun et avec une persévérance à toutes épreuves. Il a réussi à introduire en France et à faire reproduire des mammifères et des oiseaux rares qu’il allait chercher dans de nombreuses contrées lointaines, n’hésitant pas à dépenser des sommes phénoménales (Exemple il acheta au docteur Henry Adam de Marseille un couple de Diamants Chloëbe au prix de 125 francs, en 1886)(18).

Il a, même, créé de nouveaux croisements par exemple, entre l’oie Caboue et la cane à bec rose permettant l'obtention d'un mulet (hybride de deux races)qui se reproduit en jeunes sujets achetés par des jardins d’acclimatations après la mort de son obtenteur. Fin et généreux observateur, ce savant aimait faire profiter ses semblables de ses découvertes et créer de nouvelles vocations. Il a, d’ailleurs créé un Prix afin de susciter des vocations et encourager les passionnés. Il fera beaucoup pour la science si bien qu’on se demande pourquoi il n’a pas sa rue à Tours, lui si prisé, respecté et tant aimé de ses contemporains savants, scientifiques ou non. Avec son épouse il organisait des kermesses à Beaujardin au profits des moins favorisés.(par exemple en 1868). Durant la guerre de 1870, forcé de quitter le château et la France le couple prêtât bénévolement cette habitation somptueuse et avec ses propres deniers, afin de créer un hôpital sous pavillon hollandais, afin s’y accueillir aussi bien les blessés français et allemands.

M.Joseph Cornély était membre et correspondants de nombreuses sociétés savantes en France, Angleterre (Institut zoologique de Londres), Belgique, Pays-Bas, …(4 ) (14)J. « Cornély est l’inventeur du flan, ce biscuit d’un usage si commode et efficace dans l’élevage de tous les Gallinacés délicats »(4).

M.Joseph Cornély fut atteint d’une cruelle maladie contre laquelle il lutta durant plusieurs mois(11), raison pour laquelle, probablement, nous enregistrons dans LE FIGARO du 13 janvier 1886, une annonce de la vente du château et du parc de Beaujardin.Les animaux furent dispersés un peu partout dans l’Europe .Nous relevons un article intéressant dans la revue Le Chenil n°25 du 21 juin 1894, page 290 et recopié de la Revue des Sciences Naturelles Appliquées, ayant pour auteur M.F.-E.Blaauw responsable du parc de S’Graveland près Amsterdam(Pays-Bas): Titre : Education d’Animaux faite au parc … : « Rhea Darwini : J’ai commencé mes essais avec un vieux mâle boiteux, un des restes de la belle collection d’animaux de mon ami regretté, Joseph Cornély …Beaujardin… En 1892, pour la première fois , j’ai obtenu des œufs… » .(fin de citation). Plus bas j’ouvre un chapitre sur une partie de ses travaux en regard de la bibliographie(14) qui lui fut consacrée et qu’il m’est donné de connaître, probablement partiellement.

III-MES NOUVELLES DECOUVERTES SUR L’ORIGINE ET SUR LA FINALITE DU COUPLE CORNELI. (12). ©dépôt légal 2014 Choisel Jean-Louis sinape(le signe)wanadoo.fr

J’ai découvert trois sources : la revue « t Sjtegelke »-décembre 1999, n°12, p.1-17, le site http://www.st-gerlach.nl/pages/schatkamer.htm , et A.G.Schulte, Landgoed Sin-Gerlach. Kruispunt van culturen in het Land van Valkenburg. Une synthèse d’informations permet d’apprendre que le couple Cornéli (et non Cornély) est enterré dans église de Saint Gerlach dans les Pays-Bas. Lorsque Maria, Joséph , Hubert CORNELI décéda le 16 juin 1887, âgé de 52 ans, à Tours, une chapelle fut construite à Houthem- St. Gerlach, en Pays-Bas, pour recueillir sa dépouille. Son épouse, Anna Elisabeth, baronne van Heemstra, née en 1847, mourus le 29 février 1888 à Tours, à l’âge de 41 ans. Elle fut enterrée au même lieu que son époux. Plus tard les cercueils furent transférés dans l’église. Il existe un arbre généalogique débutant en 1729 avec la famille Schoenmaeckers, propriétaire du château et des biens (A.G.Schulte,p86 dans l'ouvrage cité plus haut). Antoine Cornéli épousa Walburga Anna Elisabeth Schoenmaeckers. Ils eurent trois enfants dont l’ainé, François (1830/1903) devint maire de Houthem. Joseph Cornéli vint donc s’établir à Tours Beaujardin avec son épouse Anna baronne van Heemstra. Au musée de Haarlem il est exposé un tableau du peintre Jan Adam Kruseman représentant van Simeon Petrus, baron van Heemstra (1815/1896) avec ses deux filles Anna Elisabeth et Sophia. Il semble que l’œuvre date de 1848 ou 49, ce qui fait supposer qu’Anna est la plus jeune, sur les genoux de son Père. Le baron épousa, en 1845 à Hamsterdam, Sophia Adriana Johanna Fabricius van Leyenburg (1822/1848).

,,,,,,,,,,,,,,

Later versterkte ook vader Jan de Vries als dierenverzorger en tuinman het personeelsbestand. Roel huwde de Duitse dierenverzorgster Elke Becker, die de lezers beter kennen als oud-SP-politica. Erie Klant had op het hoogtepunt van zijn bedrijf vijftig personeelsleden in dienst (dierentuin, dressuurschool en horeca). 'We waren echter met minder dan tien mensen in vaste dienst, vooral buitenlanders", herinnert Ab Tamme dressuur Volgens Ab de Vries leefde tot na het midden van de twintigste eeuw de opvatting dat wilde dieren door ze te pijnigen tijdens de dressuur beter zouden luisteren. Dit gold ook voor dieren op de boerderij. De Vries: "De Duitse circusdirecteur en dierentemmer Willy Hagenbeck introduceerde echter al in de jaren dertig van de vorige eeuw zijn tamme dressuur'. Hij gaf zijn dieren een naam en probeerde hen te paaien met voedsel in plaats van met de straffe hand. Ik kan mij echter voorstellen dat sommige mensen tegenstander zijn van het houden en/of optreden van dieren als vermaak." Hagenbeck en zijn stiefzoon Klant leerden in de dressuurschool op de Cauberg de tamme dressuur aan (aankomende) dresseurs, dompteurs of trainers, zoals Ab de Vries ze liever noemt. De Vries: 'Klant had meerdere trainers in dienst onder wie enkele knappe vrouwen, want dat wilde het publiek graag. Ik stak mijn hoofd in de muil van een leeuw tijdens demonstraties, maar dat paste niet bij een vrouwelijke dompteur." Trainingen en dressuurdemonstraties vonden plaats in de kooi met een doorsnee van 8 m. Deze stond op de plek van de tegenwoordige parkeerplaats van het kuurcentrum. Expressie Ab heeft gewerkt met leeuwen, tijgers, ijsberen, bruine en zwarte beren. Zijn favorieten waren de tijgers vanwege hun snelheid. Hij glimlacht fijntjes: "Het zijn net grote poezen. Ze hadden korte, voor dieren begrijpelijke namen als Saida, Nero en Brutus."

"We trainden alleen volwassen dieren vanaf gemiddeld anderhalf jaar, maar beren vanaf een jaar. Na negen maanden training waren de beesten geschikt om op te treden in een circus. Elk roofdier heeft een eigen karakter. Roofdieren zijn net mensen.
Ik leerde hun 'gezichts'-uitdrukkingen kennen en alles over de betekenis van de stand van hun haren. Beren zijn extra gevaarlijk omdat ze geen mimiek hebben. Een trainer moet steeds waarnemen en aandacht van het dier vragen. Het dresseren vond voor etenstijd plaats", geeft Ab de Vries een inkijk in zijn voormalige vak. De trainer bouwt een band op met zijn wilde dieren, maar het spanningsveld tussen roofdier en mens blijft. Ab: 'Het is echter nooit het dier, maar de (onzekere) mens, die de aanleiding van een eventueel incident vormt. Ik had voor mijn veiligheid altijd een dresseerstokje bij me, want ik begaf mij in het territorium van het roofdier (de kooi). Het dier beschouwt de stok als het verlengde van de hand van de temmer. Gelukkig ben ik van blessures door klauwende beesten verschoond gebleven."

Quo Vadis

Vanwege de uitstekende reputatie van de dressuurschool werden dieren en dompteurs van Klant's Dierentuin gevraagd voor films en reclames. Ze waren bijvoorbeeld te bewonderen in de befaamde spektakelfilm Quo Vadis' (1950). "Roel, ik en enkele collega's hadden de 23 acterende' leeuwen (waaronder een aantal dat Klant had gekocht of gehuurd) getraind. Mijn broer en ik waren echter niet bij de opnames in de Cinecittastudio's in Rome aanwezig, want wij voelden ons meer trainers dan acteurs", verklaart De Vries bescheiden. "In de Curfsgroeve in Geulhem werd een vechtscene opgenomen voor de Noorse natuurfilm 'Eeuwig zingen de bossen'.

We werkten als stand-in voor de steracteur in twee gecamoufleerde kooien. Voor de aanval van de beer waren we vervangen door een levensechte pop met daarop bevestigd een stuk lokvlees. Nu wordt dit soort scenes met de computer uitgevoerd. Aan deze ene filmminuut gingen veertien trainingsdagen op de Cauberg vooraf." Oudere lezers zullen zich zeker de reclames van Samson Shag met een brullende leeuw en Stop een tijger in je tank' (Esso-benzine) herinneren. Het geeft De Vries veel voldoening dat hij ook die dieren mee had getraind. IJsberen De bevlogen dierentemmer Ab de Vries woonde met zijn gezin in de portierswoning van de dierentuin. Zijn werkweek telde zes lange dagen. Hij gaf drie dressuurdemonstraties per dag van het voorjaar tot diep in het najaar. Ondanks het harde werken heeft de gepensioneerde trainer steeds (inter)nationale uitnodigingen van andere dierentuinen en circussen afgewimpeld, behalve eenmalig die van circus Medrano in Parijs. "ik bracht er als plaatsvervanger van de vaste dompteur samen met een assistente twee voorstellingen met ijsberen per dag en wel op een ijsvloer. Eerst moest ik oefenen op ijshockeyschaatsen. De ijsberen vonden het prachtig om op ijs te werken", kijkt hij voldaan terug. "Vooral het onderrichten van de roofdieren boeide mij enorm in mijn baan. Klant's Dierentuin is een afgesloten tijdperk waaraan ik behalve mijn fotoalbums geen souvenirs bewaar", vertelt Ab de Vries onbewogen.

Wanneer ik informeer naar de herkomst van de porseleinen ijsbeer op de woonkamertafel reageert Ab ad rem: "Die heeft mijn vrouw Miets van Willy Hagenbeck cadeau gekregen. Miets heeft mij thuis altijd gesteund en ze was mijn uitlaatklep." Topattractie Brabander Erie Klant opende in 1947 Klant's Dierentuin, die ook Klant's Zoo' werd genoemd. Sinds een jaar woonde het gezin Klant in villa 't Hoogt'. Erie veranderde later zijn achternaam in Klant-Hagenbeck (naar zijn stiefvader). De Vries: "Ofschoon de dierentuin hooguit 3 ha groot was, konden de bezoekers er grote roofdieren, apen, vogels, zebra's, kamelen en andere wilde diersoorten bewonderen. Ik heb mijn werkgever ervaren als een keiharde zakenman, die vooral investeerde in de dierenhandel en de dressuurschool, terwijl hij minder geïnteresseerd was in modernisering van de dierentuin. Mede hierdoor sloot de niet langer rendabele dierentuin de poort voorgoed in 1971." Ab had al in 1970 zijn ontslag ingediend en trad vervolgens in dienst van de gemeente als beheerder van twee dierenparken in Valkenburg. Volgens De Vries heeft Klant's Dierentuin als een van de plaatselijke topattracties de toenmalige gemeente Valkenburg-Houthem als toeristenplaats mee op de kaart gezet. Erie Klant stierf in 1990 en werd begraven op het kerkhof aan de Cauberg. Vanaf 2011 houdt het bronzen beeld 'Monument for a Broken Lion' van de Belgische kunstenaar Stief Desmet bij 'overbuur' Holland Casino de herinnering 'levend' aan Klant's Dierentuin.

Tot mijn vader vond dat het tijd werd voor een echt beroep. In de smederij van Schetters kon ik aan de slag. Op een dag kwam Erich Klant een kooi bestellen. Mijn oudere broer Roel werkte toen al in zijn dierentuin. Klant bood me een baantje aan. Ik ben daar uiteindelijk eenentwintig jaar gebleven. Heb ik weet niet hoeveel leeuwen, tijgers, poema's, panters en beren gedresseerd. Altijd samen met Roel, vertelt De Vries.

Hongerige leeuwen

De allereerste keer in een kooi met twee leeuwinnen zal De Vries nooit vergeten. Erich Klant was de grote man van de tamme dressuur. Vertrouwen met het dier bouw je op door het te belonen, niet te bestraffen, vond hij. Bijvoorbeeld met stukjes vlees uit een tas die we rond ons middel droegen. Alle dieren die je zo dresseert moeten daarom honger hebben. Klant deed voor hoe je het vlees op een stok prikte en aan de leeuwin gaf. Ik stond doodsbenauwd achter hem. Na een half jaar training door Roel en een ijzeren discipline mocht ik alleen in de kooi. Uiteindelijk durfde ik ook mijn hoofd in de opengesperde muil van een leeuw te stoppen, legt hij uit. De Vries wordt de dompteur die in het toeristen-seizoen drie maal daags een dressuurdemonstratie geeft. Daarnaast traint hij de dieren die Klant, samen met een dompteur uit eigen kweek, verhuurt aan alle grote circussen in Europa: Strassburger, Frans Althoff, Mikkenie. Pas als een leeuw anderhalf jaar oud was begonnen we met de training.

Een baby kun je toch ook niet laten springen? Topattractie Erich Klant (1912-1990) begint in 1947 op de Cauberg met vijf leeuwen een dierentuin en dressuurschool. Drijft tegelijkertijd een levendige handel in allerlei soorten dieren. Koopt zijn olifanten in Thailand. Hij stamt uit een bekende circusfamilie. Later plakt hij, om commerciële redenen, de naam van zijn pleegvader, Hagenbeck, aan zijn achternaam. Klants Dierentuin groeit uit tot een van Valkenburgs topattracties. Met folders en reclameborden aan de grens lokt Klant in zijn top-jaren honderdduizend bezoekers naar de dierentuin. Hij heeft dan zo'n vijftig man personeel. Nog bekender in de circuswereld is zijn dressuurschool. De Klant-dompteurs behoren tot de absolute wereldtop. Werken in circussen over de hele wereld. Ook de filmwereld weet hem te vinden. Voor de beroemde MGM-film Quo Vadis moesten onze leeuwen helemaal naar de Cinecitta studios in Rome. De beren in de film En eeuwig zingen de bossen hoefden niet zo ver van huis. Die scenes schoten ze in de groeve van Curfs bij Geulhem, vertelt De Vries. De Maastrichtse cafébaas Sjo van Deurse had bij het Vreemdelingenlegioen in Marokko gezeten. Als hij in 1948 zijn café aan de Kommel heropent, huurt hij bij Klant een kameel. Die loopt onder grote hilariteit het café binnen. Sindsdien heet het De Oase. Ontsnapt Onze leeuwen zaten ook in allerlei reclamefilmpjes: Esso's Stop een tijger in je tank of de brullende leeuw van Samson Shag. In een Belgisch filmpje moest onze leeuw een schat bewaken. Een studio vol decors en lampen. Plotseling denkt hij dat een namaakraam in een decor echt is en springt er dwars doorheen. Paniek in de studio. Regisseur en cameralui, iedereen hing aan de lampen, vertelt De Vries lachend. Ook op de Cauberg ging het wel eens mis.

Op een zondagmorgen was een tijger ontsnapt. Onze kleine Jan en Pinky, de dochter van Klant, speelden in de tuin. Ik heb die twee toen eerst veilig in een lege kooi gestopt voor we op jacht gingen naar die tijger. Als in augustus 1961 iemand s nachts in Maastricht de beer Max uit de Berenkuil laat ontsnappen zijn Roel en Ab de Vries meer dan 4 uur bezig om Max op te sporen en te vangen. Klant stuurt Maastricht een gepeperde rekening van tweehonderdvijftig gulden. Een jaar voor Klant definitief de deuren sluit solliciteert Ab de Vries bij de gemeente en wordt tot zijn pensionering verantwoordelijk voor de levende have in de twee Valkenburgse stadsparken. Waar eens leeuwen brulden bubbelen nu de thermale baden. Niets verwijst er meer naar Klants dierentuin. Zullen we Stief Desmets Broken Lion dan maar adopteren als herinnering aan een boeiend brokje Valkenburgse historie.