Aken
Het jaarlijkse octaaf werd dit keer geopend door Helmut Dieser, de bisschop van Aken. Toepasselijk, want Gerlachus had een sterke band met dat bisdom. Het is ook niet voor niets dat de Houthemse pelgrims ieder jaar, met het reliek, weer daarnaar toegaan. „Wist je dat Gerlachus, voor zover we weten, de eerste pelgrim was die naar Aken trok?” Paul Wester van het heiligdom in Houthem heeft er een mooie anekdote bij. „Gerlachus ondernam de tocht al zo rond het midden van de twaalfde eeuw. Terwijl er pas in de veertiende eeuw voor het eerst sprake was vaneen enigszins georganiseerde pelgrimstocht naar Aken.”
Vlak voor de Tweede Wereldoorlog trokken er jaarlijks tot wel een miljoen pelgrims naar Aken. Tegenwoordig zijn het er nog maar iets meer dan honderdduizend. Ook in Houthem zijn de aantallen in de loop de jaren minder geworden. Maar het is bemoedigend om de jonge scouts nog altijd te zien. De traditie wordt nog altijd overgedragen op de volgende generaties.
Het octaaf staat dit jaar ook in het teken van een speciaal project. De hele week wordt er geld ingezameld voor het oprichten vaneen kruisweg in het park tussen het heiligdom en het gelijknamige chateau van Oostwegel Collection. Het is een initiatief van de stichting Vrienden van Sint Gerlach. Best bijzonder: kruiswegen in de openlucht zijn in de regio een zeldzaamheid geworden.

Goede Vrijdag
De ‘vrienden’ hebben al het nodige werk verricht aan het opnieuw inrichten van het groen in het park. Als het de afgelopen weken niet zo’n slecht weer was geweest, dan hadden ook de nieuwe kiezelpaden er al gelegen. Het is wachten op droger weer. Maar vooral op de veertien staties zelf. John Willems en John Lambrechts zullen ze gaan vervaardigen, naar voorbeeld van de staties die kunstenaar Leo Dortans ooit ontwierp voor de kapel van Vijverdal in Maastricht, het tegenwoordige Mondriaan.
Er is zo’n 5000 euro nodig om het kruiswegpark af te maken. De vrienden zijn al een eind op weg. De hoop is dat de inzamelingtijdens het octaaf nog dat laatste beetje binnenhaalt. De wens is dat de kruisweg op 29 maart, Goede Vrijdag, geopend kan worden.

„Zoals zij pelgrims in hun streek de weg wezen, zo deed Gerlach dat toen in wat nu het Geuldal is.”
Samen met zijn broer Raymond trok Essers het afgelopen voorjaar naar Noord-Spanje om zelf dat stuk van de Camino te lopen, langs de kerken van Santo Domingo en San Juan.
,,We zitten op dit moment nog steeds in het jaar van Sint-Jacob", verduidelijkt Essers. Als de feestdag van Sint-Jacob - 25 juli - op een zondag valt, spreken ze daar van een heilig jaar. Dat was eigenlijk vorig jaar, maar omdat we toen nog midden in de coronatijd zaten, is het met een jaar verlengd."
Het was een reis vol hindernissen. Op het station in Brussel werd hun bagage gestolen, waardoor ze in Bordeaux geen auto konden huren en ze met de Flixbus verder moesten naar Spanje, waar een taxi hen naar Nareja bracht. Van daaruit gingen ze te voet naar Burgos.
Maar het was de moeite waard, vindt Essers nog steeds. Aan zijn wandelstok - ,,zonder schelp", zegt hij, ,,want die ga je juist in Santiago halen'- zagen andere pelgrims dat hij op weg was naar het heiligdom. ,,Het is opmerkelijk hoeveel mensen je dan aanspreken", zegt hij. ,,Je bent niet de vervelende toerist, maar een geestverwant die net als zij op zoek zijn naar een bijzondere ervaring."
Terug in Houthem heeft Essers een tentoonstelling samengesteld die tot eind augustus is te zien in het museum bij de kerk van Sint-Gerlach. Afbeeldingen van pleisterplaatsen langs de pelgrimsroute, een kaart van de weg die hij zelf heeft afgelegd, de stok waarop hij onderweg steunde.
Hij heeft nog even overwogen om ook zijn wandelschoenen erbij te leggen. Maar daar heeft hij toch van afgezien: ,,Er zit een groot gat in..."

Gelegen bij Chateau Sint Gerlach, waarvan de gasten ook vaak een bezoek brengen.
Soms voor een gebed of om een kaarsje op te steken, maar ook gewoon uit nieuwsgierigheid. Het is een kerk waar veel wordt getrouwd en gedoopt. Het Heiligdom, met de kerkschatten en de schedel van Sint Gerlach trekt weer andere geïnteresseerden.

Het maakt de pastoor niet uit met welke intentie mensen de kerk binnenwandelen. Iedere bezoeker ziet hij als een gelegenheid een verhaal te vertellen. Bij een toerist die hij rondleidt en het verhaal van de heilige Gerlachus vertelt, wordt wellicht een vlammetje aangewakkerd, en van die kans maakt hij als evangelist graag gebruik. „Soms komen mensen als toerist binnen en gaan ze als pelgrim naar buiten”, zegt Burger.

Hij is zelf pelgrim en heeft meermaals de tocht naar Santiago de Compostela afgelegd. Ook dit jaar was het de bedoeling dat hij de camino weer zou afleggen, maar door corona ging dit niet door. „Ik kreeg een ingeving: waarom doe ik de camino niet thuis? Dus heb ik mijn hometrainer bij de ingang van de kerk gezet, zodat mensen niet om me heen kunnen. Regelmatig geven mensen een intentie af. En daar bid ik dan voor. Iedere zaterdag fietst er iemand mee die ik interview voor een filmpje op YouTube, van de burgemeester tot een communicantje. Ik denk dat er zo meer diepgaande gesprekken zijn ontstaan dan op de echte camino.”

De vraag of de kerk van Houthem over honderd jaar nog bestaat, kan hij met een volmondig ja beantwoorden. Of er dan nog eucharistievieringen zijn is een ander verhaal. De katholieke kerk gaat terug naar kleine, vitale gemeenschappen, voorspelt Burger. „Het gebouw wordt minder belangrijk. De kerk gaat tenslotte om levende stenen. Ook het caminoproject is verbonden aan een missieproject en heeft al 9000 euro opgebracht. Toch valt het me wel op dat mensen eerder genegen zijn te schenken aan het herstel van het kerkgebouw dan aan de missie. Het gebouw blijft heilig.”

Klokken

In Holset is het niet anders, weet Theo van Gaalen, tot voor kort pastoor van Vijlen, Lemiers en Holset. Naar de zondagse mis komen amper nog mensen uit het eigen kerkdorp, maar o wee als de klokken niet luiden. Dan is het dorp te klein. Holset draait letterlijk om het lieflijke uit natuursteen opgetrokken kerkje, dat omgeven is door cafeetjes en een prachtig landschap. Alleen al om die reden is het kerkje geliefd bij bruidsparen. De andere troef van de Sint Lambertuskerk is Genoveva. Aan de overkant van de kerk staat een koddige versie van de heilige, op het erf van herberg Oud-Holset, gemaakt door kunstenaar Leon Sporck. Zo verbonden waren de kerk en het café van oudsher. Duizenden, veelal Duitse pelgrims kwamen ooit met bussen en liepen vanuit Lemiers de heuvel op naar Holset om Genoveva te aanbidden. Vijf cafés konden ervan leven, want na de mis at men spek en ei aan de overkant.

Anno 2021 is Genoveva wat in de vergetelheid geraakt, merkt Van Gaalen. Veel spontane bezoekers kennen haar verhaal niet. „Er zijn nog steeds mensen die een band met haar hebben en daar kracht uit putten. Maar een echte pelgrimslocatie is het niet meer. Al moeten we de flesjes met het Heilig Genoveva water regelmatig bijvullen.” Van Gaalen is zich zelf ook pas later gaan verdiepen in de historie van de heilige Genoveva - in Nederland vrij onbekend. Niet haar devotie, maar haar standvastigheid en kracht spreken hem aan. „Hoe zij de vijand om Parijs heeft geleid en gezorgd heeft dat de stad niet onder de voet is gelopen. Ik heb echt een band met haar gekregen.”

Dat verhaal grijpt hij ook aan als een toerist het kerkje binnenstapt en hem vraagt wie Genoveva was. „Zodra ze binnenkomen, kan ik iets vertellen. Dan kan ik ‘zaaien’. Ik hoop dan dat ze door die nieuwsgierigheid iets anders op het spoor komen. De mythe blijft toch tot de verbeelding spreken. De jeugd heeft dat helaas niet, zij hebben hun eigen heiligen op YouTube. Wellicht dat mijn opvolger een rap kan maken over Genoveva.”