Op 11 maart 1974 overlijdt Valkenburger Martin Stevens op 73-jarige leeftijd. Hij is vele jaren lang, samen met zijn broers, de uitbater geweest van hotel "Schaepkens van Sint Fyt", gelegen aan de Nieuweweg. Naast hotelier is hij een verwoed verzamelaar van alles wat met de historie van Valkenburg te maken heeft, om zo vragen van zijn hotelgasten te kunnen beantwoorden. Die collectie is daardoor in de loop van de jaren gigantisch gegroeid. Na zijn overlijden mag die niet verloren gaan en dus wordt er op 20 november 1975 een stichting in het leven geroepen onder de naam Stichting Martin Stevensfonds om de verzameling voor het nageslacht te bewaren.

Hotel Schoepkens van Sint Fyt
Johannes Hubertus Martinus Stevens wordt op dinsdag 20 november 1900 geboren in Houthem, als eerste zoon van Jan en Anna Stevens-Habets. Na hem worden nog zeven jongens en een meisje geboren. Hij groeit op in café Walram aan de Grotestraat, nummer 20. Rond 1 885 exploiteert de uit Houthem afkomstige Joseph van Sint Fyt een winkel en een herberg aan de Nieuweweg. Op 15 mei 1885 huwt zijn 43-jarige dochter Elisabeth Sophia van Sint Fyt met de Klimmenaar Johannes Laurentius Schaepkens en samen gaan ze het dan ontstane hotel Schaepkens van Sint Fyt beheren, dat in die dagen op het grondgebied van Hulsberg ligt. In 1923 neemt Jan Stevens (1870-1940) het hotel over, maar de naam blijft gehandhaafd. Zijn oudste zoon Martin trouwt in 1933 met Anna Maria Dijkstra, die echter al op 5 april 1937 overlijdt. Twee jaar later trouwt hij opnieuw en nu met Petronella utters, afkomstig uit Utrecht. Nog voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog neemt hij, samen met zijn broers Frans, Louis en Charles het luxueuze hotel over van zijn vader. Ze bouwen het uit tot een hotel met een capaciteit voor 160 hotelgasten.

in 1971 verkoopt hij het samen met zijn broer Charles aan Jef Jaspers. Voor grote ophef zorgt op 16 maart 1977 een felle brand, die het hotel vrijwel volledig in de as legt. Binnen een jaar slaagt Jef Jaspers er echter in het bedrijf weer op te bouwen en ook nu wordt de naam "Schaepkens van Sint Fyt" gehandhaafd.

Martin Stevensfonds
Martin Stevens wil zich, na zijn pensionering, nog meer dan voorheen gaan wijden aan de uitbreiding van zijn collectie documenten, boeken, tijdschriften en foto's betreffende Valkenburg. Helaas zijn hem daarvoor nog maar vier jaar gegeven. Hij overlijdt op 11 maart 1974. Een jaar na zijn dood komen vertegenwoordigers van de vereniging Veldeke Valkenburg, de Historische kring Valkenburg, de kasteelstichting en de bibliotheek bij elkaar in het gemeentehuis. Ze hebben gehoord dat een antiquair uit Maastricht belangstelling heeft getoond voor de verzameling von Martin Stevens. De familie Stevens biedt de collectie namelijk te koop aan voor f. 12.500,-. Om te voorkomen dat ze uit elkaar valt proberen de initiatiefnemers de nodige gelden bij elkaar te brengen voor de aankoop. En dat lukt. Door een royale subsidie von f. 5.000,- van de gemeente en door schenkingen en leningen komt het benodigde geld op tafel. Op maandag 1 september 1975 ontstaat de zekerheid dat de collectie voor Valkenburg behouden zal blijven. Op 20 november passeert de stichtingsakte van het Martin Stevensfonds bij notaris Palmen uit Klimmen. Aanwezig zijn mevrouw Net Stevens-Lutters en Martins broer Charles namens de familie en verder de initiatiefnemers de heren P. Schümmer, A. Sluysmans, J. Notten en Léon Pluymaekers: namens de gemeente loco-burgemeester J. Schurgers; H. Chambille en P. Wouters namens de Veldeke Krink; P. Schunck namens de stichting Bibliotheek Valkenburg; namens de kasteelstichting Alf. Crolla en tenslotte de heer Gulikers, de Maastrichtse archivaris, bemiddelaar bij de aankoop en vriend van Martin Stevens.

De collectie wordt opgeslagen in de brandvrije archiefruimte van het gemeentehuis, in afwachting van de bouw van de nieuwe bibliotheek aan het Berkeiplein. Die laat nog 9 jaar op zich wachten. Pas op 17 november 1984 kan de Martin Stevenscollectie gepresenteerd worden op de bovenverdieping van de bibliotheek, Vanaf dat moment begint ook het inventariseren en catalogiseren van de uitgebreide verzameling. Een gigantisch karwei dat Voortgezet wordt tot op de dag van vandaag.

Schenkingen
In de loop van de jaren worden namelijk steeds meer documenten, archieven, foto's, bidprentjes, boeken en tijdschriften aangeboden. Zoals op 27 november 1981 als Léon Pluymaekers alle 44 leggers met gebundelde exemplaren van zijn weekblad "Land van Valkenburg" overdraagt aan de Stichting. Ruim 1700 edities vanaf 1948 met een onschatbare hoeveelheid aan informatie over Valkenburg, die regelmatig geraadpleegd wordt. Daarnaast zijn de edities van Heuvelland Aktueel, de Trompetter, Geulrand en Kijk op Valkenburg eveneens in de uitgebreide collectie opgenomen. Evenals het gehele oude fotoarchief van de gemeente Valkenburg. In 1990 wordt een album met kleurenfoto's van Houthem, gemaakt door Arno Roeloffzen en een album met foto's en brieven van Houthemmers die in de jaren 1947-1950 als militair in Nederlands-Indië hebben gediend en afkomstig zijn uit de nalatenschap van mevrouw De Wolf, aangeboden. En zo komen ook door schenkingen de manuscripten van dichter en schrijver Pierre Visschers in de verzameling terecht en de historische documentatie uit de nalatenschap van Emile Caselli. In 2005 wordt het bijna volledige archief van het Groene Kruis afdeling Houthem in de collectie opgenomen en onlangs nog een groot deel uit het archief van het opgeheven mannenkoor Geulklank.

Plannen
Zo blijft er voortdurend werk aan de winkel voor het huidige bestuur en het nieuwe team van vrijwilligers. Het bestuur heeft in de loop der jaren meerdere wisselingen ondergaan en allemaal hebben ze, samen met vrijwilligers, hun beste krachten aan het Martin Stevensfonds besteed. Maar nog steeds zijn er heel wat werkzaamheden te verrichten. Het huidige bestuur bestaat uit Eric Kelderman, voorzitter en Harold Janssen, secretaris/penningmeester.
In de Coronatijd hebben zij niet stilgezeten en plannen gemaakt voor de toekomst, om zo te komen tot meer samenwerking tussen de verschillende verenigingen die zich bezig houden met cultureel erfgoed in de meest ruime zin van het woord. Hun streven is om het Valkenburgse erfgoed te bewaren en toegankelijk te maken voor geïnteresseerden, vandaar dat ze contact hebben gezocht
met de Kunst- en Cultuurraad. Het is de bedoeling om onder de vlag van de KCR invulling te geven aan een verdere samenwerking en zo te komen tot het oprichten van een gezamenlijk Historiehuis voor het Heuvelland. Een plek waar ruimte is voor initiatieven op het gebied van Cultuur, Historie en Erfgoed door het Beeldarchief Valkenburg, de Stichting In Onsen Lande Valkenborgh, de Stichting We Do Remember, de Heemkundevereniging Houthem-St. Gerlach, de Heemkundevereniging Schip op Geul, de openbare bibliotheek en de Stichting Vestingstad. Doel is om door meer samenwerking de continuïteit te waarborgen en een kruisbestuiving te bewerkstelligen.

Historisch Archief Valkenburg
Sinds een jaar presenteert de Stichting Martin Stevensfonds zich onder de naam Historisch Archief Valkenburg, omdat die beter de
lading dekt en gemakkelijker online te vinden is. Er wordt als vanouds gewerkt aan het verder uitbreiden en ontsluiten van het archief om dat nog beter toegankelijk te maken. De grote wens is echter om dat Historiehuis voor het heuvelland tot stand te brengen, waar al de genoemde verenigingen hun domicilie krijgen. En dat betekent eigenlijk een nieuw gebouw voor opslag en bijeenkomsten. Een streven dat de nodige tijd en geld zal gaan vragen, maar hopelijk een kans van slagen krijgt. De vrijwilligers van het Historisch Archief Valkenburg zijn er enthousiast over en vinden dat de tijd er nu rijp voor is.
Het Historisch Archief Valkenburg boven de bibliotheek is wekelijks te raadplegen op donderdag tussen] 8.30- 20.00 uur. Aanmelden is niet per se nodig, maar wel raadzaam via info @ historischarchiefvalkenburg.nl

Bronnen:
Geulrand nr.9 januari 1985, p30
Land van Valkenburg, 20-6-1986
Heuvelland Aktueel, 19-1-1993
Valkenburg, vensters op het verleden. Uitgave van de Stichting Martin Stevenufonds ter gelegenheid van het 40-jarig jubileum, 2015, p.4-8
Gesprek met Harold Janssen en Eric Kelderman op 11-8-2022

Bijzonder zijn verder de reisgidsen, boeken en gedichten uit het eind van de vorige eeuw. De oudste documenten vormen de leggers uit 1771. Hierin staan de gegevens uit het kadaster van de plaats.

Hotelier
Het fonds is genoemd naar de hotelier Martin Stevens die overleed in 1974. Zijn grote passie was de geschiedenis van Limburg en met name Valkenburg. In de loop der jaren verzamelde hij tal van boeken en tijdschriften. Toen zijn verzameling in handen van een Maastrichtse antiquair dreigde te komen, zette een aantal Valkenburgers zich in om de uitgaven voor het Geulstadje te bewaren. Dat leidde in 1975 tot de oprichting van het Martin Stevens Fonds. Jarenlang bleef de erfenis van Martin Stevens in de kelder van het gemeentehuis van Valkenburg liggen. Met de nieuwbouw van de bibliotheek kreeg de collectie een plek in een aparte studiezaal. Daar zijn sindsdien elke week de nodige belangstellenden te vinden. De waarde van de huidige collectie wordt geschat op 25.000 gulden.
Belangstellenden kunnen bij de stichting terecht, op donderdagavond van 17.00 tot 19.00 uur.