September 1944: toenmalig kasteeleigenaar Robert de Selys de Fanson nodigt geallieerde bevrijders uit. Een van de gasten, een Afro-Amerikaanse soldaat, zit met zijn pistool te spelen en vuurt per ongeluk een kogel af. Om te voorkomen dat z’n donkergekleurde kameraad zwaar bestraft wordt, neemt de blanke Joseph de schuld op zich. „Een daad van grote edelmoedigheid”, vindt Oostwegel, die na de grafadoptie contact zoekt met de familie van de gesneuvelde militair. In de jaren daarna vat de Houthemmer het plan op om een film te maken over Ryan: „Een korte documentaire van een minuut of twintig met interviews.” Maar zoals dat wel vaker gebeurt, wijkt het eindresultaat behoorlijk af van het oorspronkelijke idee. Een rolprent van vijftig minuten is het geworden, geregisseerd door Robin Peeters en geproduceerd door Mosasaurusfilm. Met opnames uit Nederland, België en de Verenigde Staten, waar onder anderen Josephs oudste broer Robert is geïnterviewd. In de film staat Jefferson Wiggins symbool voor de zwarte militairen in het raciaal gesegregeerde Amerikaanse leger, die hun steentje hebben bijgedragen aan de bevrijding van Europa. Wiggins werkte in 1944 als grafdelver op de dodenakker in Margraten. Delen van het gesprek dat Mieke Kirkels voor het project Akkers van Margraten met hem voert, zijn te zien. „Net als zeldzame privé-opnames van de bevrijding van Zuid-Limburg”, vult Oostwegel aan. Hij bestempelt Het kogelgat van Château St. Gerlach als een ‘bijzonder indrukwekkend document’. „Ik heb 55 jaar rondgelopen met dit verhaal en ben zeer trots op de film. Deze documentaire is niet alleen een eerbetoon aan Joseph, maar aan alle jongens die ervoor hebben gezorgd dat we nu in vrijheid kunnen leven. Voor mij is de cirkel nu rond.” Het kogelgat van Château St. Gerlach gaat morgen in première in het kasteelhotel. Voor de voorstellingen van 16, 18 en 20 uur, zijn nog kaarten (15 euro, inclusief consumpties) verkrijgbaar. Reserveren: 043-6088888.

Bij de totstandkoming van de documentaire is gebruik gemaakt van bijzonder archiefmateriaal waaronder zeldzame 8mm filmopnamen van de geallieerden in Valkenburg, die speciaal voor deze productie naar HD zijn gescand door filmrestaurateur Haghefilm Digitaal in Amsterdam.
Robert Ryan Het gezin Ryan telde zeven kinderen. Zes van hen dienden tijdens de tweede wereldoorlog in het Amerikaanse leger. Joseph kwam op “D-Day plus 23” (29 juni 1944) aan op Utah Beach. Via Frankrijk en België arriveerde hij in Limburg in september. Zijn broer Robert, de jongste van het gezin, ging bij de marine. Hij was erbij toen vliegdekschip USS Franklin door de Japanners onder vuur genomen werd in de Pacific in maart 1945. Achthonderd van zijn kameraden lieten het leven. Robert raakte zelf gewond en dreef lange tijd in de oceaan voordat hij gered werd. Kort daarna bereikte hem het nieuws van zijn gesneuvelde broer Joseph. In de documentaire kijkt Robert terug op de impact van Joe’s dood op de familie Ryan, en de band die daarna ontstond tussen de Ryans en Limburg. Jeff Wiggins Het lot van de onbekende Afro-Amerikaanse soldaat uit “Het kogelgat van Château St. Gerlach” wordt vertegenwoordigd door wijlen Dr. Jefferson Wiggins. Eind september 1944 werd Wiggins met zijn compagnie van Afro-Amerikanen tewerkgesteld in Margraten.

Op de akkers waar de oorlogsbegraafplaats van het Amerikaanse leger werd aangelegd begroef hij wekenlang blanke gesneuvelden. Hij was 19 jaar. Mieke Kirkels (“Akkers van Margraten”) schreef een boek over hem: “Van Alabama naar Margraten: Herinneringen van grafdelver Jefferson Wiggins”. Hiervoor heeft ze Wiggins uitgebreid geïnterviewd. Het interview werd door Kirkels op video vastgelegd en delen daaruit zijn nu voor het eerst te zien in “Het kogelgat van Château St. Gerlach”. Wiggins vertelt hoe hij vanuit Alabama in Europa terechtkwam. En over wat hem wachtte toen hij na de oorlog terugkeerde in de VS, als een van de weinige Afro-Amerikaanse officieren. Maar Wiggins herinnert zich bovenal de gruwelen van Margraten, de duizenden gesneuvelde soldaten die hij hielp begraven – soldaten zoals Joseph Ryan.

Mosasaurusfilm
Mosasaurusfilm is sinds 1993 producent van speelfilms, documentaires en televisieseries, en realiseert audiovisuele projecten voor de culturele, zakelijke en educatieve sector. Het bedrijf produceert uiteenlopende producties over Limburgse onderwerpen, zoals “Dubois – de zoektocht naar de ontbrekende schakel”, de tv-series “Expeditie Limburg – ontdek het verleden, seizoen 1 en 2” en de tv-serie “In het Licht van de Haard – sagen en legenden”.
Publieksvoorstelling “Het kogelgat van Château St. Gerlach”: 1 maart aanstaande om 20:00 uur in Château St. Gerlach.
Kaarten zijn te koop bij de hotelreceptie van Château St. Gerlach, gerlach@Châteauhotels.nl of +31 (0)43 608 88 88.