Er zijn in de loop van de jaren - en met name in de laatste anderhalve eeuw - in het land van Valkenburg nogal wat overblijfselen uit deze ongeveer tweeduizend jaar verleden tijd gevonden! In en rond het Ravensbosch, nabij deze Sittarderweg in Broekhem, in Houthem, in Strabeek, in Berg, in Hulsberg, op de Goudsberg, in Klimmen.... de bodem zit vol met sporen uit dit fascinerende en vaak zo mysterieuze verleden.
Fundamenten van een wachttoren, diverse ,,villae", graven en een tempel en derhalve ook grafvondsten, gave en minder gave gebruiksvoorwerpen vormen een nooit aflatende uitdaging voor archeologen, geschiedkundigen en andere vorsers. En wie zich ook maar enigszins voor het verleden interesseert - en voor hem of haar zal het eerlang te verschijnen Valkenburgse geschiedenisboek een bizonder welkome uitgave zijn! -, moet zijn gedachten op hol voelen slaan wanneer hij in gedachten en metterdaad de loop van deze Sittarderweg op grondgebied van de gemeente Valkenburg-Houthem en Hulsberg volgt. Het is wat men noemt: wandelen over historische bodem.

Verbinding afgehakt
Een ander aktueel feit dat met de Sittarderweg te maken heeft, is de viering van het 125-jarig bestaan van de spoorlijnMaastricht-Valkenburg-Aken.
Toen deze spoorweg in het begin van de vijftiger jaren van de vorige eeuw door het Geuldal werd aangelegd, werd de Sittarderweg abrupt afgesneden. Het wegedee1te dat aan de ,,Houthemerweg" tegenover hotel ,,Prinses Juliana" in Broekhem begint, houdt door de aanleg van de spoorlijn aan de latere Spoorlaan alweer op. Deze Spoorlaan loopt parallel met en direkt naast de spoorweg. Een viadukt of gelijkvloerse spoorwegovergang ter plaatse achtte men bij de aanleg van de spoorweg niet nodig omdat ongeveer honderd meter naar het oosten (Nieuweweg) een overgang ontstond alsook cirka honderd meter naar het westen (op de eveneens reeds in de romeinse tijd gebruikte Cremerstraat).

Dit waren 125 jaar geleden al belangrijkere verbindingswegen geworden dan de eeuwenoude Sittarderweg. Het verdere deel van de Sittarderweg benoorden de spoorlijn verloor derhalve nog meer aan waarde dan reeds het geval moet zijn geweest. Later werd er aan die zijde van de spoorbaan groepsgewijze woningbouw gepleegd (de woningen langs de Parallelweg werden volgens de ,,overlevering" gebouwd met de stenen die de aannemer van het gigantische Jezuïetenklooster - thans Huize Boslust" - ,,overhield"). Later kwam daar andere woningbouw bij (Dr. Ariënsstraat, ,,Witte Dorp", ,,Bloemenbuurt" en was er ook van het noordelijk gedeelte van de Sittarderweg nauwelijks meer iets over. De holle weg in noordelijke richting werd steeds smaller. Een welige plantengroei had er vrij spel en al werd hij daardoor voor velen een geliefde wandelweg, hij werd - en wordt - veelvuldig als illegale vuilnisstortplaats gebruikt.
Maar het oude wegstramien bleef duidelijk herkenbaar. De weg leidde tussen een steile helling en weilanden over de Stoepert" omhoog - parallel met de Stoepertweg die in belangrijkheid toenam - en kreeg weer een akseptabele breedte op de later geasfalteerde weg langs het klooster ,,Ravensbosch" om in Arensgenhout zich als vanouds te vereenzelvigen met de Diepestraat, richting Schimmert-Sittard.

Doodlopend
Vanaf de Stoepertweg is na de aanleg van de autoweg omwille van de bereikbaarheid van diverse landerijen en ten behoeve van wandelaars een oost-westvoetpad aangelegd in de richting van het bij deze aanleg ook al zwaar gehavende Keelbos. Dit nieuwe wandelpad breekt datgene wat ter plaatse van de Sittarderweg was overgebleven, opnieuw in tweeën. Het gedeelte tot aan de autoweg is aan het openbaar verkeer onttrokken omdat het een doodlopende weg is geworden. Omdat het daardoor niet meer gebruikt wordt, is het dichtgegroeid en onbegaanbaar geworden.

Resteert, voor wat het grondgebied in en langs de gemeenten Valkenburg-Houthem en Hulsberg betreft, de geasfalteerde weg nabij camping ,,De Bron" en zo verder langs het klooster ,,Ravensbosch" tot in Arensgenhout.

Romeinse tempel
Maar intussen zijn we wel midden in gebied gekomen, waar het wemelt van de overblijfselen uit de romeinse aera. Laten we - om ons tot de Sittarderweg te bepalen - de belangrijke vondsten nabij de ,,Heihof" ter ene en in het Ravensbosch ter andere zijde buiten beschouwing, dan nog wandelen op de oude Sittarderweg pal over de resten van een ronde romeinse-tempel. In de direkte nabijheid bevinden zich onder de grond bovendien vijf mergelstenen sarcofagen, terwijl 160 meter ten zuiden van deze tempel de fundamenten van een romeins gebouw werden gekonstateerd. De resten van de tempel werd reeds bij een oudheidkundig onderzoek door konservator Janssen van het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden in 1849 ontgraven. Toen dr Holwerda in 1917 de funderingen van het tempelgebouw opnieuw terugvond, ontdekte hij vlakbij de vijf stenen sarcofagen.
Nog andere romeinse gebouwen hebben in deze zelfde direkte omgeving gestaan, terwijl door de vele andere vondsten in het Ravensbosch de veronderstelling is ontstaan, dat zich hier een "vicus", een dorp, een nederzetting heeft bevonden.
Aan weerszijden van de Sittarderweg ter plaatse, op een terrein dat in de volksmond de veelzeggende naam ,,Steenland" droeg, werden talrijke resten van gebouwen gevonden. Diverse opgravingen hebben vrijwel telkens nieuwe ,,sensationele" vondsten aan het licht gebracht.

16 meter doorsnee
Op zoek nu, in 1978, naar de tempel. De plek heette voorheen de ,,Tomberg" waarschijnlijk omdat het leek op een cirka 1 meter hoge tumulus. Op grondgebied van de gemeente Schimmert, vanuit Haasdal, loopt een landbouwweg naar de Sittarderweg.

Hij heet in Schimmert nog steeds de Hagensweg, zoals ook het verdere weggedeelte tot aan de Sittarderweg op oude kaarten genoemd wordt. Honderd meter noordelijk van het punt waar deze Hagensweg op de Sittarderweg uitmondde, lag de ronde tempel met een doorsnede van cirka 16 meter. Thans is de Hagensweg in verband met de aanleg van een fruitplantage verlegd. Deze fruitplantage, iets noordelijk van het klooster langs de Sittarderweg gelegen, is de plaats van de tempel. Een deel van de tempelfundamenten moet zich onder het asfalt van de Sittarderweg bevinden.
De fundamenten bestonden uit een dikke laag kiezel in de leem ingestampt. Daarop lag een rij mergelblokken als basis voor de zuilen moesten dienen.
Er zijn overigens niet veel stenen van de bovenbouw gevonden; dit bleef beperkt tot stukken zuilbasementen, fries en kroonlijst, alles van mergel. Doch het zal hier als met de meeste ruïnes zijn gegaan: het materiaal werd na het verval door omwonenden weggehaald en voor nieuwe bouwwerken gebruikt.

Bronzen masker....
De vondst van de stenen grafkisten maakte de hernieuwde opgraving in 1917 extra interessant. Kennelijk waren deze kisten reeds erg lang tevoren van hun inhoud beroofd. Andere sporadische vondsten wezen echter duidelijk op de romeinse herkomst.
De vraag, tere ere van welke godheid de tempel werd gebouwd, is altijd onbeantwoord gebleven. Later is men het eertijdse gebouw gaan beschouwen als een grafmonument, een dodentempeltje of mausoleum. In dat geval lijkt de veronderstelling, dat er zich in de direkte nabijheid nog meer sarcofagen zouden bevinden, niet ongewettigd. Dr Holwerda heeft evenwel later beweerd, dat het toch een tempel geweest moet zijn en wellicht het sakrale middelpunt van de vele in deze omgeving gevonden villae. Deze stelling wordt nog bevestigd door de vondst van een klein bronzen masker. Deze vondst werd gedaan op 160 meter zuidelijk van de tempel. (Brons was in die dagen zeer kostbaar).

Onbekend
De weinige bewoners op de kruising van de Sittarderweg en de Diepestraat bleken bij navraag niets af te weten van veelvuldige sporen van een rijk verleden in hun onmiddellijke omgeving, evenmin als de passerende wandelaars die ik op mijn ,,speurtocht"- zonder-spade-en-pikhouweelondernam. Wel was er een opmerkelijke mededeling over het onmiddellijk wegzakken van grote hoeveelheden water in de nog altijd ten dele aanwezige oude ,,Boschkuil", waarover het vermoeden werd geuit, dat zij wellicht ook een of ander oud beschavingsspoor herbergt. Maar dat zij leven temidden van een belangrijk historisch gebied, vervulde de omwonenden met intense belangstelling.
Het onderdeel van de Romeinen in het boek ,,De geschiedenis van Valkenburg-Houthem" zal eerlang speciaal ook de bewoners van dit gebied in hoge mate interesseren.