Het kerkbestuur moest alle financiële restjes aanspreken om aan geld te komen. En zelfs dat bleek niet genoeg. Van de bank moest een flink bedrag worden geleend. De kerk raakte blut en dat markeerde het begin van een speurtocht naar een koper die vijftien jaar zou duren en die eind vorige maand ten einde kwam. De rondborstige pastoor Keulers van het 1400 zielen tellende dorpje Houthem heeft ‘slechts’ negen jaar ellende meegemaakt. Hij kwam pas in 1985 naar het dorp. Uitbundig, nu de narigheid voorbij is, vertelt hij over de roemrijke geschiedenis van het landgoed en over de familie De Selys Fanson die het landgoed sedert 1903 bestuurde. Hij verhaalt van de laatste baron Robert, die in Belgische diplomatieke dienst was, geregeld op zijn ‘kasteel’ vertoefde en in het dorp op handen werd gedragen. „Een geciviliseerde man, erudiet, algemeen gerespecteerd”, zijn bewoordingen die worden gebruikt als over de baron wordt gesproken. De pastoor wijst er op dat de familie beschikte over een speciale doorgang in het ‘kasteel’ die leidde naar de kerk. Daar troonde dan de Fansonnetjes in eigen zetels, uiteraard onzichtbaar voor het gewone volk. De prachtige, inmiddels gerestaureerde kerk in barokstijl — met schitterende fresco’s die het leven van de heilige Sint Gerlach uitbeelden — staat pal tegen het kasteel dat door de familie werd bewoond. De Gerlachuskerk (met kerkhof) uit 1725 staat op het landgoed en werd in 1808 door de toenmalige familie Schoenmaeckers overgedragen aan de gemeente: de kerk werd parochiekerk en in 1903 kwam het Godshuis in eigendom van het kerkbestuur. Het landgoed zou bij de dood van de baron al in een slechte staat hebben verkeerd. Om het verval te keren was geld nodig. „En dat hadden we dus niet”, zegt Keulers. De bewoners van Houthem zagen met lede ogen hoe hun parel steeds fletser werd. Het kerkbestuur werd als kwade genius nagewezen, „Dat was echt niet leuk”, vertelt Keulers.

„De mensen bleven uit de kerk. De positie van het landgoed heeft zeker negatief voor de kerk gewerkt. Er is in een kerk altijd verloop, maar ik had toch de indruk dat het wegblijven van de mensen ook te maken had met het landgoed. We kregen verwijten dat het onze schuld was dat wij niets aan de gebouwen deden.”

De priester vertelt goedgelovig in zijn grote opgave — de verkoop van het landgoed — te zijn gestapt. Niet bewust van de jaren van ellende die hij voor zich had. Hij barstte van de plannen. Dacht aan een golfbaan, een vormingscentrum voor studenten die een jaar gevoed zouden worden met kunst, religie, historie, omdat dit soort zaken achtergebleven gebieden zijn bij de jeugd. Hij opperde ook een stiltecentrum, waar mensen rust zouden kunnen vinden. Keulers haalt herinneringen op, terwijl hij over het landgoed loopt. De stilte is inderdaad oorverdovend. Alleen wat merels wagen het met hun gekwinkeleer de immense rust te verstoren. Het riviertje De Geul kronkelt door het groene landgoed waar zwart met wit gevlekte koeien zich te goed doen aan hun ontbijt. „Snap je nu wat ik bedoel? Maar ja, de wereld is nog niet aan stilte toe.” Keulers geeft toe dat hij ten einde raad raakte: „Ik kwam tot de conclusie dat het probleem voor ons te groot was geworden. We waren te klein om dit op te lossen.” Er werd in 1988 een Stichting Behoud Sint Gerlach in het leven geroepen met als doel: het vinden van een bestemming voor het landgoed. Het zou nog jaren duren voordat dat glas dieprode wijn kon worden genuttigd. De datum 29 juni staat in het geheugen van de pastoor gegrift. Het hotel-restaurantconcern Camille Oostwegel en de maatschappij tot exploitatie van recreatief onroerend goed De Vechtse Slag dienden zich als kopers aan. Ze besloten het landgoed een zinvolle bestemming te geven. Oostwegel, afkomstig uit Houthem, onthult dat hij al vele jaren naar het landgoed heeft gelonkt.

Maar door de opbouw van zijn restaurant-imperium was zijn financiële polsstok voor de aankoop van Gerlach nog te kort. Als kind heeft hij nog bomen geplant met de oom van de baron. Het' verval van het landgoed heeft de restaurateur van nabij meegemaakt. Oostwegel, inmiddels weer wonend in het dorp, in het huis van zijn grootouders: „De grootvader van de baron was kind aan huis bij mijn grootouders. Mijn oma sprak vloeiend Frans en vertaalde in de oorlog de uitzendingen van Radio Oranje voor hem. Ook daardoor heb ik me altijd zeer verbonden gevoeld met het landgoed.” Hij is dan ook erg gelukkig met z’n nieuwe aankoop. Eind 1995 moeten de ambitieuze plannen zijn gerealiseerd: een nieuwe pastorie, een kapel, een vergaderruimte, een hotel-restaurant, veertig koop-appartementen, een feest- en vergaderzaal. En de kerk zal er wel bij varen door teruggave van betaalde successierechten. Oostwegel: „Een restaurant bij de kerk, dat is toch niet erg? De eerste herbergen stonden vroeger ook bij de kerk. Die traditie wordt nu in ere hersteld.”