Mijn Studiezaal (inloggen)
Artikelen ( Heemkundevereniging Houthem-St.Gerlach )
Artikelen Collectie artikelen
Met naam en toenaam
Datering:
1988
Titel:
Met naam en toenaam
Auteur:
Jan G.M. Notten
Titel tijdschrift:
Beeld van Broekhem
Afleveringsnummer:
Beeld van Broekhem, 1988 p. 85/88
Samenvatting:
Verschenen in het boek
Beeld van Broekhem / Jo van Aken en Jan G.M. Notten. Valkenburg : Valkdruk, 1988
De Bosstraat
Het is zeker dat reeds in vroeger eeuwen verschillende paadjes en weggetjes vanuit Broekhem langs de noordhelling omhoog door het Ravensbos voerden. Dat waren, van west naar Oost gaande, de Stoepertweg, de Sittarderweg, de Roevoetsweg, de Keelweg en de Bosstraat. Deze laatste heeft zijn naam uiteraard te danken aan het feit dat hij door het in vorige eeuwen veel uitgestrektere Ravensbos leidde. De in 1974 aangelegde autosnelweg Heerlen-Maastricht is er nu de oorzaak van, dat de meeste van die oude paden doodlopen, maar de Bosstraat loopt via een fraaigevormde brug over de snelweg, net als vroeger in noordelijke richting.
Uit oude dokumenten is bekend, dat het Ravensbos oorspronkelijk een domein goed is geweest, eigendom dus van de Heren van het kasteel van Valkenburg. In het jaar 1439 was het 300 bunders groot, dat is in hedendaagse termen: 240 hectare. In 1661 kwam het in handen van de Republiek der Nederlanden. In het jaar 1700 is een stuk in het bezit van een zekere Rutger Huygens en in 1769 koopt de Valkenburgse Luitenant Generaal A. Pélerin ook een aanzienlijk gedeelte. Diens zoon heeft in 1822 de Hoeve Holswick aan de Beekstraat gebouwd. Dat het Ravensbos vanouds een zeer uitgestrekt woud moet zijn geweest, blijkt uit het feit, dat er reeds in de vijftiende eeuw een boswachter over was aangesteld. En zoals het wel vaker met zulke grote bosgebieden gaat: soms krijgen aparte stukken eigen namen: dat is gebeurd met bijvoorbeeld het Rondenbos in Houthem en het Keelbos in Broekhem.
Heutschuur
Ten noorden van hef gebouw van de voormalige Volkshogeschool Geerlingshof, nu het onderkomen van de Stichting Driekant, ligt een stuk land dat vroeger - en in zekere zin natuurlijk ook nu nog - de naam ,,Op de Heutschuur" of ,,Op de Hult-schuur" droeg. Het is een interessante benaming waarvan de herkomst betrekkelijk moeilijk te verklaren is.
Beeld van Broekhem / Jo van Aken en Jan G.M. Notten. Valkenburg : Valkdruk, 1988
De Bosstraat
Het is zeker dat reeds in vroeger eeuwen verschillende paadjes en weggetjes vanuit Broekhem langs de noordhelling omhoog door het Ravensbos voerden. Dat waren, van west naar Oost gaande, de Stoepertweg, de Sittarderweg, de Roevoetsweg, de Keelweg en de Bosstraat. Deze laatste heeft zijn naam uiteraard te danken aan het feit dat hij door het in vorige eeuwen veel uitgestrektere Ravensbos leidde. De in 1974 aangelegde autosnelweg Heerlen-Maastricht is er nu de oorzaak van, dat de meeste van die oude paden doodlopen, maar de Bosstraat loopt via een fraaigevormde brug over de snelweg, net als vroeger in noordelijke richting.
Uit oude dokumenten is bekend, dat het Ravensbos oorspronkelijk een domein goed is geweest, eigendom dus van de Heren van het kasteel van Valkenburg. In het jaar 1439 was het 300 bunders groot, dat is in hedendaagse termen: 240 hectare. In 1661 kwam het in handen van de Republiek der Nederlanden. In het jaar 1700 is een stuk in het bezit van een zekere Rutger Huygens en in 1769 koopt de Valkenburgse Luitenant Generaal A. Pélerin ook een aanzienlijk gedeelte. Diens zoon heeft in 1822 de Hoeve Holswick aan de Beekstraat gebouwd. Dat het Ravensbos vanouds een zeer uitgestrekt woud moet zijn geweest, blijkt uit het feit, dat er reeds in de vijftiende eeuw een boswachter over was aangesteld. En zoals het wel vaker met zulke grote bosgebieden gaat: soms krijgen aparte stukken eigen namen: dat is gebeurd met bijvoorbeeld het Rondenbos in Houthem en het Keelbos in Broekhem.
Heutschuur
Ten noorden van hef gebouw van de voormalige Volkshogeschool Geerlingshof, nu het onderkomen van de Stichting Driekant, ligt een stuk land dat vroeger - en in zekere zin natuurlijk ook nu nog - de naam ,,Op de Heutschuur" of ,,Op de Hult-schuur" droeg. Het is een interessante benaming waarvan de herkomst betrekkelijk moeilijk te verklaren is.
Samenvatting2:
Hooischuur betekent het in ieder geval niet. Het is veeleer aannemelijk dat het woorddeel ,,heut" een inkorting is van het dialektische ,, huègde" en dat de naam iets te maken heeft met dein relatie tot zijn omgeving hoge ligging van het gebied.
Een tweede mogelijkheid biedt het oude woord huit of huid, dat hoofd betekent. Hef leeft voort in een woord als ,,huidvleisj", dialektisch voor hoofdkaas. Het eerste deel zou dan hoofd betekenen, ook een aanduiding van de betrekkelijk hoge situering van het stuk land. De in taalkundig opzicht interessante naam leeft voort in de benaming van een villa aan de vroegere Houthemerweg.
De Keelweg
Een straat met een in toponymisch opzicht interessante naam is ongetwijfeld de Keelstraat. Vroeger heette ze Keelweg en ze begon bij Hotel ,,Op de Boud" aan de Parallelweg. Nu heeft men het benedenstuk Roevoetstraat genoemd. Vlak en zuiden van de autosnelweg Heerlen-Maastricht ligt een strook grond die sinds mensenheugenis ,, In de Keel" heet en de weg voerde ernaar toe. De naam heeft niets met het lichaamsdeel keel te maken, maar gaat terug op het eeuwenoude, nu uitgestorven woord keel (dialektisch ,,kael") dat berekent: wigvormige greppel, inham, ook wel gootje. In zijn woordenboek van het Valkenburgsch Plat uit 1928 vertelt Theodoor Dorren, dat het woord ,,kael" ook de benaming is voor het gootje dat men ziel tussen twee naar elkaar toelopende daken op een huis. En soms betekent het: smalle vallei. Al de voorgaande omschrijvingen zijn erg mooi van toepassing op de Keelweg, zeker op de vroegere. Die liep als een smal, hol weggetje, soms slechts in de vorm van een karrespoor, omhoog naar het Ravensbos. In tijden van hevige regenval veranderde hij bijna in een beekje: water, modder en stenen stroomden naar beneden. Ten noorden van de MAVO-school is nog een oorspronkelijk stuk van de„ Kaelweeg" te zien: een betrekkelijk smal pad dat aan de autosnelweg zijn einde vindt.
Een tweede mogelijkheid biedt het oude woord huit of huid, dat hoofd betekent. Hef leeft voort in een woord als ,,huidvleisj", dialektisch voor hoofdkaas. Het eerste deel zou dan hoofd betekenen, ook een aanduiding van de betrekkelijk hoge situering van het stuk land. De in taalkundig opzicht interessante naam leeft voort in de benaming van een villa aan de vroegere Houthemerweg.
De Keelweg
Een straat met een in toponymisch opzicht interessante naam is ongetwijfeld de Keelstraat. Vroeger heette ze Keelweg en ze begon bij Hotel ,,Op de Boud" aan de Parallelweg. Nu heeft men het benedenstuk Roevoetstraat genoemd. Vlak en zuiden van de autosnelweg Heerlen-Maastricht ligt een strook grond die sinds mensenheugenis ,, In de Keel" heet en de weg voerde ernaar toe. De naam heeft niets met het lichaamsdeel keel te maken, maar gaat terug op het eeuwenoude, nu uitgestorven woord keel (dialektisch ,,kael") dat berekent: wigvormige greppel, inham, ook wel gootje. In zijn woordenboek van het Valkenburgsch Plat uit 1928 vertelt Theodoor Dorren, dat het woord ,,kael" ook de benaming is voor het gootje dat men ziel tussen twee naar elkaar toelopende daken op een huis. En soms betekent het: smalle vallei. Al de voorgaande omschrijvingen zijn erg mooi van toepassing op de Keelweg, zeker op de vroegere. Die liep als een smal, hol weggetje, soms slechts in de vorm van een karrespoor, omhoog naar het Ravensbos. In tijden van hevige regenval veranderde hij bijna in een beekje: water, modder en stenen stroomden naar beneden. Ten noorden van de MAVO-school is nog een oorspronkelijk stuk van de„ Kaelweeg" te zien: een betrekkelijk smal pad dat aan de autosnelweg zijn einde vindt.
Samenvatting3:
Nu is de Keelstraat een moderne, mooie straat met nieuwgebouwde huizen. Slechts de naam herinnert aan het smalle weggetje dat in vroeger rijden in noordelijke richting door het Ravensbos naar Schimmert leidde.
Cremerstraat
Misschien wel de oudste weg in Broekhem is de tegenwoordige Cremerstraat. In vroegere geschriften wordt hij ook Kremers weg genoemd. Reeds in de Romeinse Tijd, in de eerste eeuwen van onze jaartelling, maakte hij deel uit van een Romeinse weg die door het Geuldal leidde. Die kwam van Tongeren, liep over Maastricht en Meerssen, volgde de Houthemerweg - overigens een paar honderd meter zuidelijk van het huidige tracé - en de Cremerstraat en sloot in de buurt van de huidige Steenstraat, achter de plaats waar nu Sporthal De Wiegerd ligt, aan op een andere Romeinse weg.
Wie de Cremerstraat bewandelt, bevindt zich op zeer oud terrein, hetgeen alleen al blijkt uit de Romeinse vondsten die men vlak bij de overweg heeft gedaan.
Ook de naam Cremer is een bewijs van ouderdom: die komt in meer plaatsen voor en duidt erop, dat de weg in lang vervlogen tijden werd gebruikt door marskramers of kremers, rondtrekkende handelslieden die hun waren overal te koop aanboden.
Wie gaat gissen naar de echte ouderdom van de Cremerstraat dient te beseffen, dat de Romeinen bij de aanleg van hun wegen zeer vaak gebruik maakten van reeds bestaande paden die ze van een harde bovenlaag voorzagen. Zo gezien is het heel goed mogelijk dat er al vóór de tijd van Christus een verhard pad heeft gelopen waar nu de aloude Cremerstraat haar weg zoekt.
Cremerstraat
Misschien wel de oudste weg in Broekhem is de tegenwoordige Cremerstraat. In vroegere geschriften wordt hij ook Kremers weg genoemd. Reeds in de Romeinse Tijd, in de eerste eeuwen van onze jaartelling, maakte hij deel uit van een Romeinse weg die door het Geuldal leidde. Die kwam van Tongeren, liep over Maastricht en Meerssen, volgde de Houthemerweg - overigens een paar honderd meter zuidelijk van het huidige tracé - en de Cremerstraat en sloot in de buurt van de huidige Steenstraat, achter de plaats waar nu Sporthal De Wiegerd ligt, aan op een andere Romeinse weg.
Wie de Cremerstraat bewandelt, bevindt zich op zeer oud terrein, hetgeen alleen al blijkt uit de Romeinse vondsten die men vlak bij de overweg heeft gedaan.
Ook de naam Cremer is een bewijs van ouderdom: die komt in meer plaatsen voor en duidt erop, dat de weg in lang vervlogen tijden werd gebruikt door marskramers of kremers, rondtrekkende handelslieden die hun waren overal te koop aanboden.
Wie gaat gissen naar de echte ouderdom van de Cremerstraat dient te beseffen, dat de Romeinen bij de aanleg van hun wegen zeer vaak gebruik maakten van reeds bestaande paden die ze van een harde bovenlaag voorzagen. Zo gezien is het heel goed mogelijk dat er al vóór de tijd van Christus een verhard pad heeft gelopen waar nu de aloude Cremerstraat haar weg zoekt.
Samenvatting4:
Op de Bèdder
Veruit de aardigste en historisch meest interessante benaming die men in Broekhem tegenkomt is die van ,,Op de Bèdder". Ze staat te lezen op het pand, bewoond door de familie J. Eurelings, naast Bakkerij Huydts langs de Provinciale weg. Op de Bèdder betekent: op de graven. Al van heel lang betekent bed: graf. Reeds in het Keltisch, hier gesproken nog voor het begin van onze jaartelling, komt het woord„ be-do" voor en dat betekent graf. De oude betekenis ziet men ook in het woord Hunnebed.
Nu heeft men in Broekhem Romeinse graven blootgelegd, maar dat was in Strabeek en langs de Cremerstraat. Nergens wordt er in oude papieren een vermelding gemaakt van een oud, eventueel Romeins graf in de buurt van de kerk van Broekhem. Het is dus wel goed te verklaren wat de benaming betekent, maar niet waarom de naam net aan dit huis is verleend. Theoretisch gepraat is hier echter niet op zijn plaats. De naam staat er, is erg mooi en bovenal past hij uitstekend in Broekhem, de plaats van ondermeer een aantal oude Romeinse begraafplaatsen.
De Loeszak
Sinds mensenheugenis draagt het laaggelegen stuk land tussen Hotel Prinses Juliana en het Zwembad Conincswinkel de naam Loeszak. Er zijn diverse theorieën over de vraag waar deze naam zijn oorsprong vindt.
Een mening luidt als volgt: loes of loe komt van het oude, Saksische woord lagu en dat betekent: laaggelegen stuk land; en aka betekent: water. In het Latijn is aqua = water.
Een tweede verklaring luidt als volgt: loo is het Franse woord eau en dat is water en het tweede stuk is ak en dat betekent ook water. Dat zou twee keer water opleveren en die verklaring is dus niet zo aannemelijk.
Er is nog een derde mening: loe komt van het Nederlandse woord loo, dat bos betekent. Men komt dat woorddeel tegen in woorden als Elsloo, Heiloo, Loosdrecht en Het Loo. Volgens deze derde verklaring - de meest aannemelijke - is loeszak dan: een bos in het water, beter gezegd: een bos in moerassig gebied.
Veruit de aardigste en historisch meest interessante benaming die men in Broekhem tegenkomt is die van ,,Op de Bèdder". Ze staat te lezen op het pand, bewoond door de familie J. Eurelings, naast Bakkerij Huydts langs de Provinciale weg. Op de Bèdder betekent: op de graven. Al van heel lang betekent bed: graf. Reeds in het Keltisch, hier gesproken nog voor het begin van onze jaartelling, komt het woord„ be-do" voor en dat betekent graf. De oude betekenis ziet men ook in het woord Hunnebed.
Nu heeft men in Broekhem Romeinse graven blootgelegd, maar dat was in Strabeek en langs de Cremerstraat. Nergens wordt er in oude papieren een vermelding gemaakt van een oud, eventueel Romeins graf in de buurt van de kerk van Broekhem. Het is dus wel goed te verklaren wat de benaming betekent, maar niet waarom de naam net aan dit huis is verleend. Theoretisch gepraat is hier echter niet op zijn plaats. De naam staat er, is erg mooi en bovenal past hij uitstekend in Broekhem, de plaats van ondermeer een aantal oude Romeinse begraafplaatsen.
De Loeszak
Sinds mensenheugenis draagt het laaggelegen stuk land tussen Hotel Prinses Juliana en het Zwembad Conincswinkel de naam Loeszak. Er zijn diverse theorieën over de vraag waar deze naam zijn oorsprong vindt.
Een mening luidt als volgt: loes of loe komt van het oude, Saksische woord lagu en dat betekent: laaggelegen stuk land; en aka betekent: water. In het Latijn is aqua = water.
Een tweede verklaring luidt als volgt: loo is het Franse woord eau en dat is water en het tweede stuk is ak en dat betekent ook water. Dat zou twee keer water opleveren en die verklaring is dus niet zo aannemelijk.
Er is nog een derde mening: loe komt van het Nederlandse woord loo, dat bos betekent. Men komt dat woorddeel tegen in woorden als Elsloo, Heiloo, Loosdrecht en Het Loo. Volgens deze derde verklaring - de meest aannemelijke - is loeszak dan: een bos in het water, beter gezegd: een bos in moerassig gebied.
Samenvatting5:
Allerminst een vreemde naam voor een stuk land zo vlak bij de Geul en zo vlak bij Broekhem, dat immers betekent: heem in moerassig gebied. In vroeger dagen trad de Geul vaker dan thans het geval is buiten haar oevers en zette heel de buurt onder water. Ook de naam beemde in de buurt wijst op een drassig gebied.
Broekhem, een nat, drassig stuk land. En de Loes-zak het meest moerassig van heel Broekhem. Zo gezien is de Loeszak een echt Broekhemse naam, die voortleeft in de naam van de Carnavalsvereniging die werd opgericht in 1964, de Loeszek.
Broekhem, een nat, drassig stuk land. En de Loes-zak het meest moerassig van heel Broekhem. Zo gezien is de Loeszak een echt Broekhemse naam, die voortleeft in de naam van de Carnavalsvereniging die werd opgericht in 1964, de Loeszek.
Trefwoorden:
Organisatie: Heemkundevereniging Houthem-St.Gerlach
laatste wijziging 29-01-2024
