102 Departement van Volksvoorlichting en Kunsten ( NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies )
102
Departement van Volksvoorlichting en Kunsten
Openbaarheid
Het archief is in zijn geheel beperkt openbaar. Het is slechts raadpleegbaar na verkregen toestemming van de directeur van het NIOD. Voor bezoekers die deze toestemming willen hebben, is ter plekke bij balie van de studiezaal van het NIOD een archiefverklaring verkrijgbaar. Direct na ondertekening kunt u de stukken aanvragen en inzien.
Alleen inventarisnummer 2053 is volledig openbaar; de openbaarheidsbeperking is in overleg met het Nationaal Archief per 7 december 2023 vervallen.
Alleen inventarisnummer 2053 is volledig openbaar; de openbaarheidsbeperking is in overleg met het Nationaal Archief per 7 december 2023 vervallen.
laatste wijziging 16-05-2024
3.698 beschreven archiefstukken
4 gedigitaliseerd
totaal 4 bestanden
Inleiding
laatste wijziging 16-05-2024
3.698 beschreven archiefstukken
4 gedigitaliseerd
totaal 4 bestanden
Geschiedenis
Toen Nederland in mei 1940 door de Duitsers bezet was, benoemde Hitler kort na de capitulatie dr. A. Seyss-Inquart tot Rijkscommissaris voor het bezette Nederlandse gebied. Een van diens belangrijkste politieke opdrachten was een ontwikkeling van Nederland in nationaal-socialistische richting, waarbij vooral veel aandacht geschonken diende te worden aan een gelijkschakeling van de geesten der Nederlanders.
In november 1940 besloot Seyss-Inquart tot de oprichting van een nieuw departement, naar het voorbeeld van het Duitse "Reichsministerium für Volksaufklarung und Propaganda", waaronder naast de voorlichting en propaganda ook de gehele kunstsector ressorteerde. Als gevolg van deze maatregel werd het ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen herdoopt in departement van Opvoeding, Wetenschap en Kultuurbescherming, terwijl de sector kunst overgeheveld werd naar het nieuwe departement van Volksvoorlichting en Kunsten. Hoofd (d.w.z. secretaris-generaal) van dit departement moest in de ogen van Seyss-Inquart vanzelfsprekend een nationaal-socialist zijn, doch dan veeleer een Duits georiënteerd "Grootgermaans" denkend man dan een al te zeer "Nederlands", dus NSB-gerichte figuur. Aan deze vereisten voldeed dr. Tobie Goedewaagen, privaat-docent in de geschiedenis der post-kantiaanse wijsbegeerte aan de Universiteit van Utrecht. Deze uitgesproken intellectueel was in de loop van de jaren '30 meer en meer geëvolueerd in de richting van het nationaal-socialisme, maar pas in de zomer van 1940 was hij lid geworden van de NSB, een stap die hij eerder uit opportunisme dan om politiek-ideologische redenen had genomen. In de daaropvolgende jaren zou hij zich ook veel meer Duits- dan NSB-gezind tonen.
Het Departement van Volksvoorlichting en Kunsten (DVK) werd op 27 november 1940 officieel opgericht en reeds binnen korte tijd gingen zich spanningen openbaren tussen Goedewaagen en het Rijks-commissariaat enerzijds, en Mussert's NSB anderzijds. Hoewel de meeste ambtenaren van het DVK lid van de NSB waren, betekende dit geenszins dat het departement een verlengstuk was van de NSB. Goeddeels lag de departementale controle in handen van het Rijkscommissariaat waar dit orgaan de benoemingen moest goedkeuren en het beleid in verregaande mate beïnvloedde. In de loop van 1942 kwam het tot verschillende uitbarstingen tussen Goedewaagen en Mussert, welke resulteerden in een schorsing door Mussert van Goedewaagen als lid van de NSB. Van de Rijkscommissaris eiste Mussert, dat Goedewaagen ontslagen werd, maar deze wees dit af en handhaafde de secretaris-generaal in zijn functie. Toen in december 1942 Mussert door Hitler min of meer als leider van het Nederlandse volk werd erkend, kon Seyss-Inquart Goedewaagen niet langer de hand boven het hoofd houden. Eind januari 1943 verdween Goedewaagen van het departementstoneel om zich voortaan als hoogleraar aan de Universiteit van Utrecht weer te gaan verdiepen in de filosofie.
Tot zijn opvolger werd de NSB'er mr. H. Reydon benoemd, die echter nog geen twee weken later bij een aanslag zwaar werd gewond. Als waarnemer trad toen op jhr.mr. S.M.S. de Ranitz, van de oprichting van het departement af hoofd van de afdeling Kabinet en Juridische Zaken. De gehele verdere duur van de oorlog-Reydon overleed in augustus 1943-heeft De Ranitz, een NSB' er doch tevens begunstigend lid van de Nederlandse SS, deze functie bekleed. Over de benoeming van een nieuwe secretaris-generaal zijn de NSB en het Rijkscommissariaat het niet meer eens geworden. In september 1944, na "Dolle Dinsdag", verhuisde het departement gedeeltelijk naar Groningen. Van de oorspronkelijke bedoeling, de werkzaamheden daar op normale wijze voort te zetten, is niet veel meer terechtgekomen.
laatste wijziging 16-05-2024
3.698 beschreven archiefstukken
4 gedigitaliseerd
totaal 4 bestanden
Inventaris
aanvraaginstructie
Archiefstukken uit dit archief kunnen in de studiezaal van het NIOD worden aangevraagd
onder vermelding van: archief 102, inv.no. ..,
Het inventarisnummer is vermeld in numeriek oplopende volgorde,
links naast de beschrijving van de stukken
Archiefstukken uit dit archief kunnen in de studiezaal van het NIOD worden aangevraagd
onder vermelding van: archief 102, inv.no. ..,
Het inventarisnummer is vermeld in numeriek oplopende volgorde,
links naast de beschrijving van de stukken
16. Centraal Bureau Orkestwezen
3631-3637 Correspondentie met en betreffende NV Het Concertgebouw, 1941 - 1943.
3633 Ontslag van joodse werknemers
102 Departement van Volksvoorlichting en Kunsten
Inventaris
16. Centraal Bureau Orkestwezen
3631-3637 Correspondentie met en betreffende NV Het Concertgebouw, 1941 - 1943.
3631-3637 Correspondentie met en betreffende NV Het Concertgebouw, 1941 - 1943.
3633
Ontslag van joodse werknemers
Datering:
27 oktober 1941 - 10 augustus 1942
laatste wijziging 26-03-2014
laatste wijziging 16-05-2024
3.698 beschreven archiefstukken
4 gedigitaliseerd
totaal 4 bestanden
Concordans
laatste wijziging 16-05-2024
3.698 beschreven archiefstukken
4 gedigitaliseerd
totaal 4 bestanden
Kenmerken
Datering:
(1930) 1940-1944
over het archief:
Tot secretaris-generaal werd dr. Toby Goedewaagen benoemd. Na hoog oplopende spanningen over het te voeren beleid van het departement met de Duitse autoriteiten en de NSB (archief 123) moest hij begin 1943 het veld ruimen. Tot zijn opvolger werd de NSB'er mr. H. Reydon benoemd. Nog geen twee weken na zijn benoeming werd Reydon echter bij een aanslag zwaar gewond. Jonkheer mr. S.M.S. de Ranitz trad tot het einde van de bezetting als waarnemer op. Na Dolle Dinsdag in september 1944 stelden de werkzaamheden van het departement, dat naar Groningen was vertrokken, nog maar weinig voor.
Openbaar vanaf:
01-01-2025
Openbaarheid:
Deze stukken zijn beperkt openbaar. Zij zijn slechts raadpleegbaar na verkregen toestemming van de directeur van het NIOD. Voor bezoekers die deze toestemming willen hebben, ligt een formulier bij de balie van de studiezaal van het NIOD.
Omvang:
29,125 meter (3698 inventarisnummers)
Status:
Bruikleencollectie Nationaal Archief
Trefwoorden:
Categorie:
laatste wijziging 16-05-2024
3.698 beschreven archiefstukken
4 gedigitaliseerd
totaal 4 bestanden