077 Generalkommissariat für das Sicherheitswesen (Höhere SS- und Polizeiführer Nord-West) ( NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies )
077
Generalkommissariat für das Sicherheitswesen (Höhere SS- und Polizeiführer Nord-West)
Openbaarheid
Het archief is vrijwel geheel beperkt openbaar.
De inventarisnummers 10, 13, 16, 20, 23, 24, 28, 32, 34, 35, 37-39, 43, 45, 47, 49, 53, 61-63, 114, 121, 138, 184-187, 198d, 206-208, 210, 218, 242, 272, 292d, 315, 381, 1187, 1226, 1262, 1267, 1270, 1273-1275, 1277, 1278, 1280, 1282, 1284b, 1285-1287, 1289, 1294-1297, 1299-1302, 1310a, 1310b, 1310c, 1310d, 1310e, 1316, 1319, 1321, 1342, 1347, 1351, 1353a, 1353c, 1370, 1400, 1401, 1403, 1408-1418, 1426, 1429-1432, 1435, 1436, 1438, 1440-1445, 1447-1448, 1455, 1459, 1468, 1470, 1473, 1475-1478, 1483-1484, 1507, 1543, 1559, 1545a, 1545b, 1545c, 1701, 1705, 1706, 1737, 1770, 1772a, 1793, 1811, 1831, 1832, 1835, 1837, 1848, 1850, 1854, 1887, 1888, zijn slechts raadpleegbaar na verkregen schriftelijke toestemming van de directeur van het NIOD. Onderzoekers kunnen zich daartoe schriftelijk wenden tot de directeur van het NIOD.
De overige inventarisnummers zijn slechts raadpleegbaar na verkregen toestemming van de directeur van het NIOD. Voor bezoekers die deze toestemming willen hebben, is ter plekke bij balie van de studiezaal van het NIOD een archiefverklaring verkrijgbaar. Direct na ondertekening kunt u de stukken aanvragen en inzien.
Uitzondering is inventarisnummer 1328 dat in overleg met het Nationaal Archief met ingang van 8 juni 2023 volledig openbaar is.
De inventarisnummers 10, 13, 16, 20, 23, 24, 28, 32, 34, 35, 37-39, 43, 45, 47, 49, 53, 61-63, 114, 121, 138, 184-187, 198d, 206-208, 210, 218, 242, 272, 292d, 315, 381, 1187, 1226, 1262, 1267, 1270, 1273-1275, 1277, 1278, 1280, 1282, 1284b, 1285-1287, 1289, 1294-1297, 1299-1302, 1310a, 1310b, 1310c, 1310d, 1310e, 1316, 1319, 1321, 1342, 1347, 1351, 1353a, 1353c, 1370, 1400, 1401, 1403, 1408-1418, 1426, 1429-1432, 1435, 1436, 1438, 1440-1445, 1447-1448, 1455, 1459, 1468, 1470, 1473, 1475-1478, 1483-1484, 1507, 1543, 1559, 1545a, 1545b, 1545c, 1701, 1705, 1706, 1737, 1770, 1772a, 1793, 1811, 1831, 1832, 1835, 1837, 1848, 1850, 1854, 1887, 1888, zijn slechts raadpleegbaar na verkregen schriftelijke toestemming van de directeur van het NIOD. Onderzoekers kunnen zich daartoe schriftelijk wenden tot de directeur van het NIOD.
De overige inventarisnummers zijn slechts raadpleegbaar na verkregen toestemming van de directeur van het NIOD. Voor bezoekers die deze toestemming willen hebben, is ter plekke bij balie van de studiezaal van het NIOD een archiefverklaring verkrijgbaar. Direct na ondertekening kunt u de stukken aanvragen en inzien.
Uitzondering is inventarisnummer 1328 dat in overleg met het Nationaal Archief met ingang van 8 juni 2023 volledig openbaar is.
Meer uitleg over openbaarheidsbeperkingen leest u hier.
laatste wijziging 10-06-2023
2.252 beschreven archiefstukken
31 gedigitaliseerd
totaal 31 bestanden
Het Generalkommissariat für das Sicherheitswesen en de Höhere SS- und Polizei Führer Nord-West
Toen Rijkscommissaris Arthur Seyss-Inquart zich in mei 1940 in Nederland vestigde liet hij zich bijstaan door vier Generalkommissare met bijbehorend apparaat voor belangrijke onderdelen van het bestuur: F. Wimmer voor Verwaltung und Justiz, H. Fischöck voor Finanz und Wirtschaft en F.Schmidt voor zur besonderen Verwendung. Deze inventaris heeft betrekking op het archief van de vierde: de Generalkommissar für das Sicherheitswesen Hanns Albin Rauter, d.w.z. hoofd van de politie-organen van het Rijkscommissariaat * . Zijn andere titel die vaker werd gebruikt was Höhere SS- und Polizeiführer Nord-West (HSSPF) en in die hoedanigheid was hij leider van de SS-organisatie in Nederland. Deze dubbelfunctie demonstreert ook de versmelting van partij en staat die zo kenmerkend is geweest voor het Duitse bestuur.
De organisatie bestaat uit de hoofdafdelingen Höherer SS- und Polizeiführer, Sicherheitspolizei en Sicherheitsdienst, Ordnungspolizei en Waffen-SS, bij elkaar vormend het complete politie-apparaat van het Duitse bestuur. In de inventaris is bij elk archiefonderdeel de organisatie zo volledig mogelijk toegelicht zonder dat deze altijd geheel weerspiegeld is in het fragmentarisch overgeleverde archiefmateriaal.
Gebruikte afkortingen:
BdO- Befehlshaber der Ordnungspolizei
BdS- Befehlshaber der Sicherheitspolizei und des SD
HSSPF- Höhere SS- und Polizei Führer
KdO- Kommandeur der Ordnungspolizei
RSHA- Reichsicherheitshauptamt
BdO- Befehlshaber der Ordnungspolizei
BdS- Befehlshaber der Sicherheitspolizei und des SD
HSSPF- Höhere SS- und Polizei Führer
KdO- Kommandeur der Ordnungspolizei
RSHA- Reichsicherheitshauptamt
De inventaris is in 2004 vervaardigd door de Centrale Archief Selectiedienst. De inleiding is in 2004 vervaardigd door R. Utermöhlen.
laatste wijziging 10-06-2023
2.252 beschreven archiefstukken
31 gedigitaliseerd
totaal 31 bestanden
Verantwoording van de bewerking
Het archief bestaat uit de volgende deelarchieven: Höhere SS-und Polizeiführer und Generalkommissar für das Sicherheitswesen, Befehlshaber der Sicherheitspolizei und des SD (ondermeer Sonderreferat Juden IV b 4, Zentralstelle für jüdische Auswanderung), Befehlshaber der Ordnungspolizei, Technische Nothilfe, Befehlshaber der Waffen-SS, Nederlandsche SS, later Germaansche SS in Nederland, Nederlandsche Landwacht en Landstorm Nederland, Volksche Werkgemeenschap, Uitgeverij Storm, Reichsschule Valkenburg.
Achtergronden van de bewerking
Het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) bood in april 2000 het archief van de Generalkommissar für das Sicherheitswesen (Höhere SS- und Polizeiführer) aan de Centrale Archief Selectiedienst (CAS) te Winschoten ter bewerking aan, die deze in de periode 2001-2004 uitvoerde.
Het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) bood in april 2000 het archief van de Generalkommissar für das Sicherheitswesen (Höhere SS- und Polizeiführer) aan de Centrale Archief Selectiedienst (CAS) te Winschoten ter bewerking aan, die deze in de periode 2001-2004 uitvoerde.
Verantwoording
Bij de bewerking van het archief vormden de bestaande beschrijvingen het uitgangspunt. Van dit principe werd alleen afgeweken wanneer oude omschrijvingen niet correspondeerden met de inhoud van het dossier of als stukken niet eerder beschreven waren. Daar waar mogelijk werden soortgelijke dossiers onder verzamelbeschrijvingen geplaatst. Wat de rubrieksindeling in de nieuwe inventaris betreft, werd met het NIOD afgesproken dat deze - daar waar nodig - werd aangepast aan de organisatie en uitvoering van de taak van de Höhere SS- und Polizeiführer.
Het institutionele onderzoek dat door het NIOD en de CAS werd gedaan vindt zijn weerslag in de door het NIOD geschreven inleiding op de inventaris en in de aangepaste rubrieksindeling. Ook komt het voor dat bepaalde Abteilungen in de nieuwe inventaris in een andere hiërarchische volgorde zijn geplaatst omdat aanvullend onderzoek, dat tijdens de bewerking door de CAS werd gedaan, heeft aangetoond dat de keuze voor de onderverdeling kon worden verbeterd.
In de nieuwe toegang is een concordantie opgenomen om te zorgen dat verwijzingen in bestaande publicaties, gebaseerd op de eerdere indeling van het archief, teruggezocht kunnen worden.
Bij de bewerking van het archief vormden de bestaande beschrijvingen het uitgangspunt. Van dit principe werd alleen afgeweken wanneer oude omschrijvingen niet correspondeerden met de inhoud van het dossier of als stukken niet eerder beschreven waren. Daar waar mogelijk werden soortgelijke dossiers onder verzamelbeschrijvingen geplaatst. Wat de rubrieksindeling in de nieuwe inventaris betreft, werd met het NIOD afgesproken dat deze - daar waar nodig - werd aangepast aan de organisatie en uitvoering van de taak van de Höhere SS- und Polizeiführer.
Het institutionele onderzoek dat door het NIOD en de CAS werd gedaan vindt zijn weerslag in de door het NIOD geschreven inleiding op de inventaris en in de aangepaste rubrieksindeling. Ook komt het voor dat bepaalde Abteilungen in de nieuwe inventaris in een andere hiërarchische volgorde zijn geplaatst omdat aanvullend onderzoek, dat tijdens de bewerking door de CAS werd gedaan, heeft aangetoond dat de keuze voor de onderverdeling kon worden verbeterd.
In de nieuwe toegang is een concordantie opgenomen om te zorgen dat verwijzingen in bestaande publicaties, gebaseerd op de eerdere indeling van het archief, teruggezocht kunnen worden.
Aanvullingen en vernietigingsbeleid
Aangezien het archief ten tijde van de Duitse bezetting in Nederland in de periode 1940-1945 werd gevormd, geldt dit bestand volgens de door het Nationaal Archief opgestelde normen als oorlogsgerelateerd. Dat is ook de reden dat er tijdens de bewerking niets uit de archieven voor vernietiging is aangewezen. Tijdens de bewerking werd tussentijds een aantal archiefbescheiden, die in het kader van archievenruil van 2001 door het Bundesarchiv te Koblenz werden teruggegeven, aan het archief toegevoegd. De toegevoegde stukken zijn door middel van de concordantie terug te vinden.
Van de oorspronkelijke 32,9 meter te bewerken archief van de Generalkommissar für das Sicherheitswesen (Höhere SS- und Polizeiführer) werd uiteindelijk 19,5 meter archief aan het NIOD geretourneerd. Het verlies van 13,4 meter op de oorspronkelijk aangeboden hoeveelheid archief heeft te maken met het comprimeren van de archiefbescheiden in standaard archiefdozen tijdens het overpakken.
Na beschrijving door de CAS omvatte het archief 1850 inventarisnummers.
Aangezien het archief ten tijde van de Duitse bezetting in Nederland in de periode 1940-1945 werd gevormd, geldt dit bestand volgens de door het Nationaal Archief opgestelde normen als oorlogsgerelateerd. Dat is ook de reden dat er tijdens de bewerking niets uit de archieven voor vernietiging is aangewezen. Tijdens de bewerking werd tussentijds een aantal archiefbescheiden, die in het kader van archievenruil van 2001 door het Bundesarchiv te Koblenz werden teruggegeven, aan het archief toegevoegd. De toegevoegde stukken zijn door middel van de concordantie terug te vinden.
Van de oorspronkelijke 32,9 meter te bewerken archief van de Generalkommissar für das Sicherheitswesen (Höhere SS- und Polizeiführer) werd uiteindelijk 19,5 meter archief aan het NIOD geretourneerd. Het verlies van 13,4 meter op de oorspronkelijk aangeboden hoeveelheid archief heeft te maken met het comprimeren van de archiefbescheiden in standaard archiefdozen tijdens het overpakken.
Na beschrijving door de CAS omvatte het archief 1850 inventarisnummers.
laatste wijziging 10-06-2023
2.252 beschreven archiefstukken
31 gedigitaliseerd
totaal 31 bestanden
Literatuur en verwante collecties
Voor de inleidende teksten in de inventaris is gebruik gemaakt van De SS en Nederland: documenten uit SS-archieven 1935-1945 (Den Haag 1976) van N.K.C.A in 't Veld en van de hieronder genoemde bronnen die ook voor vervolgonderzoek naar het Generalkommissariat für das Sicherheitswesen en de Höhere SS- und Polizeiführer Nord-West gebruikt kunnen worden.
laatste wijziging 10-06-2023
2.252 beschreven archiefstukken
31 gedigitaliseerd
totaal 31 bestanden
Inventaris
aanvraaginstructie
Archiefstukken uit dit archief kunnen in de studiezaal van het NIOD worden aangevraagd
onder vermelding van: archief 077, inv.no. ...
Het inventarisnummer is vermeld in numeriek oplopende volgorde,
links naast de beschrijving van de stukken
Archiefstukken uit dit archief kunnen in de studiezaal van het NIOD worden aangevraagd
onder vermelding van: archief 077, inv.no. ...
Het inventarisnummer is vermeld in numeriek oplopende volgorde,
links naast de beschrijving van de stukken
4. Befehlshaber der Waffen-SS en Landstorm Nederland
4.1. Befehlshaber der Waffen-SS
077 Generalkommissariat für das Sicherheitswesen (Höhere SS- und Polizeiführer Nord-West)
Inventaris
4. Befehlshaber der Waffen-SS en Landstorm Nederland
4.1.
Befehlshaber der Waffen-SS
laatste wijziging 14-03-2022
1 gedigitaliseerd
totaal 1 bestand
Standplaats:
Den Haag, Nassaulaan 23 (-juli 1942?)
Apeldoorn, Loseweg 172 (-1945?)
Befehlshaber:K. Knoblauch (januari-april 1941) e.a.
K.M. Demelhuber (juni 1942 - november 1944)
Den Haag, Nassaulaan 23 (-juli 1942?)
Apeldoorn, Loseweg 172 (-1945?)
Befehlshaber:K. Knoblauch (januari-april 1941) e.a.
K.M. Demelhuber (juni 1942 - november 1944)
In januari 1941 werd de Befehlshaber der Waffen-SS in den Niederlanden aangesteld. Deze ressorteerde voor militaire aangelegenheden onder het Oberkommando der Wehrmacht (Oberbefehlshaber West); voor de SS-troepen onder de HSSPF; voor algemene zaken, bewapening en opleiding onder het SS-Führungshauptamt; voor de SS-Polizei-Division onder het Hauptamt Ordnungspolizei. Demelhuber heeft deze functie het langst bekleed en zich ook het best kunnen handhaven tegenover Rauter die de zeggenschap over zijn troepen zoveel mogelijk in eigen hand hield en aan de Befehlshaber zoveel voornamelijk routinezaken overliet. Eind 1944 nam Rauter de post over als bevelvoerend generaal van alle SS-en politie-eenheden.
Het bureau van de BdW-SS bestond uit * :
* Wirtschaftsinspektion (bevoorradingsdienst, met depots in Den Haag, Apeldoorn en Den Bosch)
* Ergänzungsstelle (rekruteringsbureau)
* Abteilung Werbung (propaganda)
* Abteilung Einstellung (plaatsingsbureau)
* Abteilung Verwaltung (personeelszaken, financiën)
* Abteilung Wehrüberwachung (stamboekregister)
* Abteilung Truppenartzt (medische dienst)
* Nebenstellen (plaatselijke bureaus in Amsterdam, Utrecht, Enschede, Groningen, Heerlen, Meppel)
* De Fürsorgeführer (belast met sociale en financiële ondersteuning aan gezinnen van vrijwilligers in de Waffen-SS, na 1944 ook van de Wehrmacht)
* Wirtschaftsinspektion (bevoorradingsdienst, met depots in Den Haag, Apeldoorn en Den Bosch)
* Ergänzungsstelle (rekruteringsbureau)
* Abteilung Werbung (propaganda)
* Abteilung Einstellung (plaatsingsbureau)
* Abteilung Verwaltung (personeelszaken, financiën)
* Abteilung Wehrüberwachung (stamboekregister)
* Abteilung Truppenartzt (medische dienst)
* Nebenstellen (plaatselijke bureaus in Amsterdam, Utrecht, Enschede, Groningen, Heerlen, Meppel)
* De Fürsorgeführer (belast met sociale en financiële ondersteuning aan gezinnen van vrijwilligers in de Waffen-SS, na 1944 ook van de Wehrmacht)
Het apparaat van de Waffen-SS, bedoeld als een strijdmacht voor speciale doeleinden, werd gebruikt voor het neerslaan van onlusten en verzet. Daardoor vond een zekere samensmelting met de Ordnungspolizei plaats, die immers ook deze taken had en ook onder de HSSPF viel.
Van juli tot december 1940 was de SS-Verfügungsdivision tijdelijk in Nederland gelegerd en tot medio 1941 lagen hier de 4e en 11e SS-Totenkopf-Standarte (de laatste in november 1940 vervangen door de 14e SS-Totenkopf-Standarte). Deze regimenten waren over Nederland verspreid, met zwaartepunten in Den Haag en Zandvoort voor de kustverdediging. Het 4e was betrokken (samen met de Ordnungspolizei) bij het neerslaan van de Februari-staking van 1941. In april 1941 werden de reserve-eenheden van de SS-Polizei-Division in Nederland gelegerd. Hoewel zij daar formeel niet toe behoorden waren deze samengesteld uit manschappen van de Ordnungspolizei, met ook het groene politie-uniform. Zij stonden onder bevel zowel van de HSSPF als het Hauptamt Ordnungspolizei in Berlijn en behoorden vanaf mei 1941 officieel tot de Waffen-SS (met vanaf 1942 SS-rangen) als SS-Panzergrenadier-Ausbildungs- und Ersatzbataillone. De overige Waffen-SS-troepen bestonden uit een verzameling van reserve- en opleidingseenheden van de vroegere SS-Polizei-Division, vaak onder een andere naam en op steeds andere locaties. Daaronder vallen ook de formaties waarin Nederlandse vrijwilligers dienst deden die niet naar het front in Rusland wilden: het Wachbataillon Nordwest dat de buitenbewaking van de Duitse kampen in Nederland leverde en het regiment Landstorm Nederland. Het geheel aan eenheden telde ongeveer 10.000 man maar was kwalitatief niet met de Duitse divisies te vergelijken.
Van juli tot december 1940 was de SS-Verfügungsdivision tijdelijk in Nederland gelegerd en tot medio 1941 lagen hier de 4e en 11e SS-Totenkopf-Standarte (de laatste in november 1940 vervangen door de 14e SS-Totenkopf-Standarte). Deze regimenten waren over Nederland verspreid, met zwaartepunten in Den Haag en Zandvoort voor de kustverdediging. Het 4e was betrokken (samen met de Ordnungspolizei) bij het neerslaan van de Februari-staking van 1941. In april 1941 werden de reserve-eenheden van de SS-Polizei-Division in Nederland gelegerd. Hoewel zij daar formeel niet toe behoorden waren deze samengesteld uit manschappen van de Ordnungspolizei, met ook het groene politie-uniform. Zij stonden onder bevel zowel van de HSSPF als het Hauptamt Ordnungspolizei in Berlijn en behoorden vanaf mei 1941 officieel tot de Waffen-SS (met vanaf 1942 SS-rangen) als SS-Panzergrenadier-Ausbildungs- und Ersatzbataillone. De overige Waffen-SS-troepen bestonden uit een verzameling van reserve- en opleidingseenheden van de vroegere SS-Polizei-Division, vaak onder een andere naam en op steeds andere locaties. Daaronder vallen ook de formaties waarin Nederlandse vrijwilligers dienst deden die niet naar het front in Rusland wilden: het Wachbataillon Nordwest dat de buitenbewaking van de Duitse kampen in Nederland leverde en het regiment Landstorm Nederland. Het geheel aan eenheden telde ongeveer 10.000 man maar was kwalitatief niet met de Duitse divisies te vergelijken.
De oorlogstoestand maakte van het apparaat - evenals de Ordnungspolizei- echter juist meer een militaire dan politionele formatie wat haar ook op het terrein van de bevoegdheden van de Wehrmacht bracht. Er ontstonden dan ook competentiekwesties tussen Wehrmacht en SS inzake het opperbevel over de gezamenlijke troepen in bezet gebied in geval van massaal verzet of in kritieke militaire situaties. Tot een duidelijke afbakening is het niet gekomen en de oplossing liet men van de situatie afhangen. Bij de februaristaking van 1941 werden alle eenheden van de HSSPF onder de Wehrmachtbefehlshaber geplaatst maar onder leiding van de HSSPF. Bij de april-meistakingen van 1943 deelde de HSSPF het land op in Sicherungsbereiche onder leidng van Kommandeure uit politie of Waffen-SS. De militarisering van de Waffen-SS versterkte zijn positie, zodat in april 1943 werd bepaald dat in een noodsituatie de HSSPF voor politiële taken niet onder de WBN zou vallen. In mei van dat jaar bood de WBN hem zelfs troepen aan ingeval geallieerde acties zouden plaatsvinden.
In de loop van 1944 kreeg Rauter het zuiver militaire bevel als SS-Obergruppenführer und General der Waffen-SS und der Polizei over de Kampfgruppe Rauter, die na september 1944 de Veluwe en de bruggen over de IJssel tegen geallieerde operaties moest beschermen. Hij nam de opleiding, samenstelling en uitbreiding van deze strijdmacht op zich, waarin alle SS-eenheden in Nederland waren samengevoegd en die voornamelijk bestond uit het Wachbataillon, de Landstorm en een regiment Ordnungspolizei.
laatste wijziging 10-06-2023
2.252 beschreven archiefstukken
31 gedigitaliseerd
totaal 31 bestanden
Concordans
laatste wijziging 10-06-2023
2.252 beschreven archiefstukken
31 gedigitaliseerd
totaal 31 bestanden
Kenmerken
Datering:
(1938) 1940-1945
over het archief:
Als Generalkommissar für das Sicherheitswesen en Höhere SS- und Polizeiführer was Hanns Albin Rauter (1892-1949) belast met de "openbare orde en veiligheid". De SS, de Befehlshaber der Sicherheitspolizei und des SD en het totale Nederlandse politieapparaat ressorteerden onder hem.
Rauter was als Generalkommissar ondergeschikt aan Seyss-Inquart, maar in zijn hoedanigheid als Höhere SS- und Polizeiführer, waardoor hij rechtstreeks in contact stond met Reichsführer SS Heinrich Himmler, wist hij een zelfstandige positie te verwerven.
Onder de verantwoordelijkheid van de Generalkommissar viel ook het SS- und Polizeigericht. Deze rechtbank was in eerste instantie bedoeld voor Duitse SS'ers en leden van de Duitse politie, maar in mei 1943 werden de bevoegdheden uitgebreid en konden ook strafzaken waarbij een Nederlandse politiefunctionaris betrokken was (als slachtoffer of als dader) worden behandeld.
Rauter was als Generalkommissar ondergeschikt aan Seyss-Inquart, maar in zijn hoedanigheid als Höhere SS- und Polizeiführer, waardoor hij rechtstreeks in contact stond met Reichsführer SS Heinrich Himmler, wist hij een zelfstandige positie te verwerven.
Onder de verantwoordelijkheid van de Generalkommissar viel ook het SS- und Polizeigericht. Deze rechtbank was in eerste instantie bedoeld voor Duitse SS'ers en leden van de Duitse politie, maar in mei 1943 werden de bevoegdheden uitgebreid en konden ook strafzaken waarbij een Nederlandse politiefunctionaris betrokken was (als slachtoffer of als dader) worden behandeld.
Openbaar vanaf:
01-01-2025
Openbaarheid:
Enkele inventarisnummers van dit archief zijn beperkt openbaar. Details staan vermeld in de rubriek "openbaarheid".
Omvang:
20,0 meter (1900 inventarisnummers)
Status:
Bruikleencollectie Nationaal Archief
Trefwoorden:
Categorie:
laatste wijziging 10-06-2023
2.252 beschreven archiefstukken
31 gedigitaliseerd
totaal 31 bestanden