Uw zoekacties: N.V. Schouwburg-Vereeniging Maastricht Generalkommissariat für das Sicherheitswesen (Höhere SS- und...

077 Generalkommissariat für das Sicherheitswesen (Höhere SS- und Polizeiführer Nord-West) ( NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies )

Uitleg bij archieftoegang

Een archieftoegang geeft uitgebreide informatie over een bepaald archief.

Een archieftoegang bestaat over het algemeen uit de navolgende onderdelen:

  • Kenmerken van het archief
  • Inleiding op het archief
  • Inventaris of plaatsingslijst
  • Eventueel bijlagen
  • De kenmerken van het archief zijn o.m. de omvang, vindplaats, beschikbaarheid, openbaarheid en andere.

    De inleiding op het archief bevat interessante informatie over de geschiedenis van het archief, achtergronden van de archiefvormer en kan ook aanwijzingen voor het gebruik bevatten.

    De inventaris of plaatsingslijst is een hiërarchisch opgebouwd overzicht van beschreven archiefstukken. De beschrijvingen zijn formeel en globaal. Het lezen en begrijpen van een inventaris behoeft enige oefening en ervaring.

    Bij het zoeken in de inventaris wordt de hiërarchie gevolgd. De rubrieken in de inventaris maken deel uit van de beschrijving op een lager niveau. Komt de zoekterm in een hoger niveau voor, dan voldoen onderliggende niveaus ook aan de zoekvraag.

    beacon
     
     
    Openbaarheid
    Het archief is vrijwel geheel beperkt openbaar.

    De inventarisnummers 10, 13, 16, 20, 23, 24, 28, 32, 34, 35, 37-39, 43, 45, 47, 49, 53, 61-63, 114, 121, 138, 184-187, 198d, 206-208, 210, 218, 242, 272, 292d, 315, 381, 1187, 1226, 1262, 1267, 1270, 1273-1275, 1277, 1278, 1280, 1282, 1284b, 1285-1287, 1289, 1294-1297, 1299-1302, 1310a, 1310b, 1310c, 1310d, 1310e, 1316, 1319, 1321, 1342, 1347, 1351, 1353a, 1353c, 1370, 1400, 1401, 1403, 1408-1418, 1426, 1429-1432, 1435, 1436, 1438, 1440-1445, 1447-1448, 1455, 1459, 1468, 1470, 1473, 1475-1478, 1483-1484, 1507, 1543, 1559, 1545a, 1545b, 1545c, 1701, 1705, 1706, 1737, 1770, 1772a, 1793, 1811, 1831, 1832, 1835, 1837, 1848, 1850, 1854, 1887, 1888, zijn slechts raadpleegbaar na verkregen schriftelijke toestemming van de directeur van het NIOD. Onderzoekers kunnen zich daartoe schriftelijk wenden tot de directeur van het NIOD.

    De overige inventarisnummers zijn slechts raadpleegbaar na verkregen toestemming van de directeur van het NIOD. Voor bezoekers die deze toestemming willen hebben, is ter plekke bij balie van de studiezaal van het NIOD een archiefverklaring verkrijgbaar. Direct na ondertekening kunt u de stukken aanvragen en inzien.

    Uitzondering is inventarisnummer 1328 dat in overleg met het Nationaal Archief met ingang van 8 juni 2023 volledig openbaar is.
    Meer uitleg over openbaarheidsbeperkingen leest u hier.
    Het Generalkommissariat für das Sicherheitswesen en de Höhere SS- und Polizei Führer Nord-West
    Toen Rijkscommissaris Arthur Seyss-Inquart zich in mei 1940 in Nederland vestigde liet hij zich bijstaan door vier Generalkommissare met bijbehorend apparaat voor belangrijke onderdelen van het bestuur: F. Wimmer voor Verwaltung und Justiz, H. Fischöck voor Finanz und Wirtschaft en F.Schmidt voor zur besonderen Verwendung. Deze inventaris heeft betrekking op het archief van de vierde: de Generalkommissar für das Sicherheitswesen Hanns Albin Rauter, d.w.z. hoofd van de politie-organen van het Rijkscommissariaat *  . Zijn andere titel die vaker werd gebruikt was Höhere SS- und Polizeiführer Nord-West (HSSPF) en in die hoedanigheid was hij leider van de SS-organisatie in Nederland. Deze dubbelfunctie demonstreert ook de versmelting van partij en staat die zo kenmerkend is geweest voor het Duitse bestuur.
    SS-Gruppenführer Hanns Albin Rauter.
    Erfgoedstuk
    De organisatie bestaat uit de hoofdafdelingen Höherer SS- und Polizeiführer, Sicherheitspolizei en Sicherheitsdienst, Ordnungspolizei en Waffen-SS, bij elkaar vormend het complete politie-apparaat van het Duitse bestuur. In de inventaris is bij elk archiefonderdeel de organisatie zo volledig mogelijk toegelicht zonder dat deze altijd geheel weerspiegeld is in het fragmentarisch overgeleverde archiefmateriaal.
    Gebruikte afkortingen:
    BdO- Befehlshaber der Ordnungspolizei
    BdS- Befehlshaber der Sicherheitspolizei und des SD
    HSSPF- Höhere SS- und Polizei Führer
    KdO- Kommandeur der Ordnungspolizei
    RSHA- Reichsicherheitshauptamt
    De inventaris is in 2004 vervaardigd door de Centrale Archief Selectiedienst. De inleiding is in 2004 vervaardigd door R. Utermöhlen.
    Verantwoording van de bewerking
    Het archief bestaat uit de volgende deelarchieven: Höhere SS-und Polizeiführer und Generalkommissar für das Sicherheitswesen, Befehlshaber der Sicherheitspolizei und des SD (ondermeer Sonderreferat Juden IV b 4, Zentralstelle für jüdische Auswanderung), Befehlshaber der Ordnungspolizei, Technische Nothilfe, Befehlshaber der Waffen-SS, Nederlandsche SS, later Germaansche SS in Nederland, Nederlandsche Landwacht en Landstorm Nederland, Volksche Werkgemeenschap, Uitgeverij Storm, Reichsschule Valkenburg.
    Achtergronden van de bewerking
    Het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) bood in april 2000 het archief van de Generalkommissar für das Sicherheitswesen (Höhere SS- und Polizeiführer) aan de Centrale Archief Selectiedienst (CAS) te Winschoten ter bewerking aan, die deze in de periode 2001-2004 uitvoerde.
    Verantwoording
    Bij de bewerking van het archief vormden de bestaande beschrijvingen het uitgangspunt. Van dit principe werd alleen afgeweken wanneer oude omschrijvingen niet correspondeerden met de inhoud van het dossier of als stukken niet eerder beschreven waren. Daar waar mogelijk werden soortgelijke dossiers onder verzamelbeschrijvingen geplaatst. Wat de rubrieksindeling in de nieuwe inventaris betreft, werd met het NIOD afgesproken dat deze - daar waar nodig - werd aangepast aan de organisatie en uitvoering van de taak van de Höhere SS- und Polizeiführer.

    Het institutionele onderzoek dat door het NIOD en de CAS werd gedaan vindt zijn weerslag in de door het NIOD geschreven inleiding op de inventaris en in de aangepaste rubrieksindeling. Ook komt het voor dat bepaalde Abteilungen in de nieuwe inventaris in een andere hiërarchische volgorde zijn geplaatst omdat aanvullend onderzoek, dat tijdens de bewerking door de CAS werd gedaan, heeft aangetoond dat de keuze voor de onderverdeling kon worden verbeterd.

    In de nieuwe toegang is een concordantie opgenomen om te zorgen dat verwijzingen in bestaande publicaties, gebaseerd op de eerdere indeling van het archief, teruggezocht kunnen worden.
    Aanvullingen en vernietigingsbeleid
    Aangezien het archief ten tijde van de Duitse bezetting in Nederland in de periode 1940-1945 werd gevormd, geldt dit bestand volgens de door het Nationaal Archief opgestelde normen als oorlogsgerelateerd. Dat is ook de reden dat er tijdens de bewerking niets uit de archieven voor vernietiging is aangewezen. Tijdens de bewerking werd tussentijds een aantal archiefbescheiden, die in het kader van archievenruil van 2001 door het Bundesarchiv te Koblenz werden teruggegeven, aan het archief toegevoegd. De toegevoegde stukken zijn door middel van de concordantie terug te vinden.

    Van de oorspronkelijke 32,9 meter te bewerken archief van de Generalkommissar für das Sicherheitswesen (Höhere SS- und Polizeiführer) werd uiteindelijk 19,5 meter archief aan het NIOD geretourneerd. Het verlies van 13,4 meter op de oorspronkelijk aangeboden hoeveelheid archief heeft te maken met het comprimeren van de archiefbescheiden in standaard archiefdozen tijdens het overpakken.

    Na beschrijving door de CAS omvatte het archief 1850 inventarisnummers.
    Literatuur en verwante collecties
    Voor de inleidende teksten in de inventaris is gebruik gemaakt van De SS en Nederland: documenten uit SS-archieven 1935-1945 (Den Haag 1976) van N.K.C.A in 't Veld en van de hieronder genoemde bronnen die ook voor vervolgonderzoek naar het Generalkommissariat für das Sicherheitswesen en de Höhere SS- und Polizeiführer Nord-West gebruikt kunnen worden.
    literatuur
    verwante collecties
    Inventaris
    aanvraaginstructie
    Archiefstukken uit dit archief kunnen in de studiezaal van het NIOD worden aangevraagd
    onder vermelding van: archief 077, inv.no. ...
    Het inventarisnummer is vermeld in numeriek oplopende volgorde,
    links naast de beschrijving van de stukken
    2. Befehlshaber der Sicherheitspolizei und des Sicherheitsdienstes / ständiger Vertreter
    2.2. Abteilung III - Lebensgebiete
    Standplaatsen:
    Den Haag, Plein 1: 1940 - september 1944 (Afd.& Ref. A, B, C); -juni 1941 en herfst 1943 - september 1944 (Ref. D); april 1945- (Afd. & C); Raamweg 16: juni 1941- herfst 1943 (D)
    Amersfoort: september 1944
    Westerbork: september- november 1944
    Zwolle: december1944- medio april 1945 (Afd.)
    Utrecht, Maliebaan 37-39: september 1944- (B)
    Zwolle: september 1944- april 1945 (C)
    Beilen, Groningen, Deventer, Hengelo: september 1944- (D)
    Hoofden:
    Gongenbach (-september 1940)
    F.L. Knolle (-juli 1944)
    H.J. Fahrenholtz (-1945)
    De SD in Nederland was de inlichtingen- en informatiedienst van het Duitse bestuur. Zij was zelfstandig, maar werkte nauw samen met de gelijknamige organisatie in Duitsland. De informatiebronnen voor Afdeling III waren Nederlandse en Duitse overheidsinstanties, Duitse partijorganen, V-Leute (vertrouwensmannen) en de SD-afdelingen in de Aussenstellen die met V-Leute werkten.
    Bij gebrek aan een politieke oppositie en een vrije pers moest zij onderzoek doen naar en aan de bestuurs- en beleidsvormende instanties rapporteren over de economische, sociale, culturele, politieke, justitiële en administratieve ontwikkelingen binnen de Nederlandse samenleving met het accent op de houding van de bevolking ten aanzien van maatregelen van de bezetter. Ook partijaangelegenheden hoorden tot haar terrein. Haar taak bestond verder uit het doorlichten van voor belangrijke functies in aanmerking komende personen. Zij had een eigen archief met zakendossiers.
    Veel waarde werd gehecht aan de betrouwbaarheid en de sociale herkomst van de bronnen van de Aussenstellen, die deze gebruikten voor hun Lageberichte *  . Op basis hiervan schreven de SD-referaatsleiders hun weekrapporten die culmineerden in de wekelijkse Meldungen aus der Provinzen en de Meldungen aus den Niederlanden. Deze rapportages omvatten alle vijf terreinen deels corresponderend met de hierna beschreven Referate: Stimmungsbericht (publieke opinie); Innenpolitische Lage; Kulturelle Gebiete; Wirtschaft en Gegner und Gegnerabwehr. Deze lange weg vervormde soms de berichtgeving (ten gunste van het apparaat) maar toch werd regelmatig kritiek uitgeoefend op hoge functionarissen binnen het bezettingsapparaat.
    Uit het inlichtingenwerk vloeiden ook een aantal politionele taken voort. Formeel had SD-personeel geen arrestatiebevoegdheid (Exekutiv Gewalt). Nadat omstreeks 1941 Gestapo- en Kripo-functionarissen bij de verschillende Referate gedetacheerd werden, konden SD'ers, samen met dezen ook arrestaties verrichten. Hoewel de SD dat in de praktijk graag overliet aan de politie-instanties leidde deze situatie tot conflicten met deze instanties. Mede omdat het takenpakket te veelomvattend werd en vanwege chronisch personeelsgebrek het inlichtingenwerk in de verdrukking kwam, is eind 1942 door de SD op het RSHA de arrestatiebevoegdheid weer uitsluitend bij de politie-instanties gelegd.
    De SD vormde binnen het apparaat van de BdS in Nederland de Gruppe II, van juli 1941 tot september 1944 Gruppe III Lebensgebiete en was onderverdeeld in de volgende Referate:
    IIIA - Recht und Verwaltung
    IIIB - Volkstum und innerpolitische Lage
    IIIC - Kulturelle Lebensgebiete
    IIID - Wirtschaft
    2.2.2. III B - Volkstum und innenpolitische Lage
    Referatleiter:
    F.L. Knolle (-1941)
    R. Dupin (-oktober 1942)
    H. Proebsting (-1945)
    Het Referat concentreerde zich vooral op de politieke partijen en groepen en hun leiders die na mei 1940 nog aktief waren. Na de liquidatie van de parlementaire partijen ging de aandacht vooral uit naar de NSB en Duits-georiënteerde partijen zoals Nederlandse Arbeidsdienst, Nederlands Arbeidsfront en de Germaansche SS *  . Groeperingen als de Nederlandse Unie, het Nationaal Front, de Anti-revolutionaire partij en de nazistische splinters in Nederland stonden op het tweede plan. Ook werden de effecten van de Duitse en de geallieerde propaganda op de binnenlandse politiek en de publieke opinie door de Aussenstellen gepeild aan de hand van onderwerpen die in de belangstelling stonden, alsmede de houding ten opzichte van Duitsland, het oorlogsverloop en de buitenlandse politiek. De SD'ers moesten ook berichten over verspreiding van geruchten en pamfletten. Na september 1944 bestond het inlichtingenwerk ook uit het verzamelen van politieke inlichtingen uit bevrijd Zuid-Nederland.
    Referat IIIB had de volgende taken:
    * inlichtingenwerk betreffende politieke partijen en stromingen (de Aussenstellen legden informatie hierover eerst aan de Beauftragte voor)
    * onderzoek en rapportage inzake de publieke opinie
    * onderzoek naar de Duitse en anti-Duitse propaganda en effecten
    * rapportage op het gebied van de volksgezondheid
    * screening van personen van de 'nieuwpolitieke orde', met name NSB-leiders bij reisvergunningsaanvragen
    * politiek-strafrechtelijk onderzoek bij leidinggevenden van SS en NSB
    * behandeling van huwelijksaanvragen van SS-ers in Nederland
    * administratie van geïnterneerden in Michelsgestel en Haaren (het referaat had de administratie van verlof, ontslag en familieaangelegennheden van de geïnterneerden en het inlichtingenwerk over hen, alsmede het beheer van hun goederen tot september 1944)
    * behandeling vrijstellingsaanvragen voor radiotoestellen en telefoon
    * behandeling van vrijstellingsaanvragen voor inlevering van handvuurwapens (de vergunningen inzake handvuurwapens geschiedde in samenwerking met afdeling II B op voordracht van andere referaten)
    * vertaling van teksten van de Nederlandse dagbladpers en periodieken (de Pressestelle II B die belangrijke artikelen vertaalde en bewerkte werkte bijna geheel zelfstandig en was elders ondergebracht. Na sept. 1944 was zij als Sonderkommando IIIB gevestigd te Utrecht. Het personeel werd toen naar Uelzen geëvacueerd (zie bijlage 2)).
    435-439 Documentatiemateriaal betreffende de rooms-katholieke kerk, 1940-1942.
    438 Artikelendienst ten behoeve van parochie- en streekbladen, verzorgd door het Katholiek Comité van Actie Voor God
    077 Generalkommissariat für das Sicherheitswesen (Höhere SS- und Polizeiführer Nord-West)
    Inventaris
    2. Befehlshaber der Sicherheitspolizei und des Sicherheitsdienstes / ständiger Vertreter
    2.2. Abteilung III - Lebensgebiete
    2.2.2. III B - Volkstum und innenpolitische Lage

    435-439 Documentatiemateriaal betreffende de rooms-katholieke kerk, 1940-1942.
    438
    Artikelendienst ten behoeve van parochie- en streekbladen, verzorgd door het Katholiek Comité van Actie Voor God
    Datering:
    30 november 1940 - 18 mei 1941
    Omvang:
    1 pak
    Concordans
    Klik op het icoon voor de concordans
    Erfgoedstuk

    Kenmerken

    Datering:
    (1938) 1940-1945
    over het archief:
    Als Generalkommissar für das Sicherheitswesen en Höhere SS- und Polizeiführer was Hanns Albin Rauter (1892-1949) belast met de "openbare orde en veiligheid". De SS, de Befehlshaber der Sicherheitspolizei und des SD en het totale Nederlandse politieapparaat ressorteerden onder hem.
    Rauter was als Generalkommissar ondergeschikt aan Seyss-Inquart, maar in zijn hoedanigheid als Höhere SS- und Polizeiführer, waardoor hij rechtstreeks in contact stond met Reichsführer SS Heinrich Himmler, wist hij een zelfstandige positie te verwerven.
    Onder de verantwoordelijkheid van de Generalkommissar viel ook het SS- und Polizeigericht. Deze rechtbank was in eerste instantie bedoeld voor Duitse SS'ers en leden van de Duitse politie, maar in mei 1943 werden de bevoegdheden uitgebreid en konden ook strafzaken waarbij een Nederlandse politiefunctionaris betrokken was (als slachtoffer of als dader) worden behandeld.
    Openbaar vanaf:
    01-01-2025
    Openbaarheid:
    Enkele inventarisnummers van dit archief zijn beperkt openbaar. Details staan vermeld in de rubriek "openbaarheid".
    Omvang:
    20,0 meter (1900 inventarisnummers)
    Status:
    Bruikleencollectie Nationaal Archief
    Trefwoorden: