Van het schoutambt Hellendoorn leest men voor het eerst in een oorkonde van het jaar 1334. d.d. 28 juni, waarin gesproken wordt van een transportakte gepasseerd voor het gericht van Hellendoorn. *  In dezelfde eeuw treft men de richter van Hellendoorn nog aan in het Formulier van ontbieding ter klaring der richteren van Salland, Twente en Vollenhove en van enige priesters door bisschop Floris van Wevelikhoven (van 1358). *  Verder nog in een aantekening van het jaar 1394 (?) in het Liber officiatorum etc. episcopie Fred. de Blankenheim, waarin gezegd wordt, dat Aelbert Krulling, die, evenals zijn voorvaders, het richterambt te Hellendoor bekleedt, opnieuw met dat ambt wordt bekleed. *  Tenslotte wordt hij in de 14e eeuw nog vermeld in een oorkonde van het jaar 1397 St. Mertins avent translatio (3 Juli), waarin sprake is van overdracht van een stuk land in het kerspel Hellendoorn. *  Aangaande de latere schouten moet nog worden vermeld, dat gedurende de eerste maanden van het jaar 1681 als verwalter optreedt de schout van Ommen en den Ham Tomas van Muijden en wel na het overlijden van de schout Georg Scherff en vóór het optreden van Henric Michgorius als zodanig. * 

Daarna komt de schout van Hellendoorn geregeld in de bronnen voor. In de twisten, die kort na 1650 in Overijssel uitbraken speelde ook het schoutambt Hellendoorn nog een kleine en geheel passieve rol. De twisten waren ontstaan *  n.a.v. de benoeming van een drost van Twenthe, die in 1653 aan de orde was. Kampen en Zwolle hadden als candidaat de zeer Oranje gezinde Rutger van Haersolte, terwijl Deventer en een deel der Twentse edelen tegen deze candidatuur met alle macht zich verzetten. In dit Overijssels geschil weerspiegelt zich de strijd tussen de Prinsgezinden en de voorstanders van de "ware vrijheid" in Holland. Jan de Witt, de intussen opgetreden raadpensionaris van Holland, weet aan het geharrewar een einde te maken door tussen de beide partijen te bewerkstelligen een accoord, waarbij ook werden getroffen enige regelingen betreffende de vergeving van ambten door de Staten van Overijssel in 1657. Deze vergeving had nl. reeds dikswijls aanleiding tot twisten in het gewest gegeven. Bepaald werd nu o.a., *  dat de opengevallen ambten gedurende vijf jaren onvervuld zouden blijven. Deze bepaling werd vastgesteld, nadat een voorstel van de minderheid (Deventer c.s.), waarbij o.a. de vergeving van het schoutambt Hellendoorn en Deventer zou komen, van de hand was gewezen. * 
Het gebied van het schoutambt Hellendoorn omvat zes marken, waarvan enkele weer verdeeld zijn in twee of meer buurschappen.

Van de Dammarke ligt de buurschap Meer niet binnen het schoutambt Hellendoorn. Het behoort tot het naburig kerspel Den Ham, in het schoutambt Ommen en Den Ham. *  De rechterlijke archieven van het schoutambt Hellendoorn waren voorlopig geordend en bevinden zich in behoorlijke staat. Zoals dit bij vrijwel alle rechterlijke archieven het geval is, bestaat ook dit archief hoofdzakelijk uit de bekende 2 serieën registers van vrijwillige en contentieuze gerichtshandelingen. De schout J.C. Bouwmeester is er tijdens zijn verwalterschap in 1747 reeds mee begonnen afzonderlijk registers aan te leggen voor Testamenten, momberstellingen en contracten enz. enerzijds en Transporten en hypotheken anderzijds. De publieke verkopingen, waarvan in andere schoutambten dikwijls afzonderlijke registers werden aangelegd, zijn geregistreerd in de registers van vrijwillige gerichtshandelingen. Slechts één afzonderlijk deel hiervoor speciaal aangelegd met één executoriale distractie werd aangetroffen, (inv. nr. 50 ). Losse stukken komen weinig voor. Wel zijn een groot aantal minuten over de jaren 1714-1737 samen gebonden in een serie van 4 banden (inv. nrs. 46-49), die parallel lopen met de registers over de desbetreffende jaren (inv. nrs. 33-35), waarin zeer vele van deze minuten zijn geregistreerd. Uit deze laatste mededeling blijkt reeds, dat het aantal akten in de serie minuten groter is, dan in de registers. De registers beginnen te lopen van 1628 af. Aanvankelijk nl. tot 1656, werden nog de vrijwillige en contentieuze zaken in een en hetzelfde deel ingeschreven, maar in 1681 treft men registers van vrijwillige en contentieuze zaken naast elkaar aan, na een hiaat van 1656-1681 voor de contentieuze gerichtshandelingen.

Dat de gerichtsacta van Hellendoorn ook reeds vóór het jaar 1628 werden opgetekend blijkt uit een extract daaruit, aangehaald door J.A. Chalmot achter zijn uitgave van het "Landrecht van Averrisel" van Melchior Winhoff, De "Aanspraak van de klager vanwege de Hooge Heerlijkheid", daar vermeld dateert nl. van het jaar 1576. *  De archivalia van vóór 1628 zijn blijkbaar door brand, - zoals zo dikwijls gebeurde - of anderszins verloren gegaan.
De meeste delen zijn, voorzover niet nieuw gebonden, voorzien van een oud nummer, waarvan opgave is gedaan in de achter deze inventaris zich bevindende concordans. Tevens vindt men daar een lijst van processen, waarvan de beschrijving op afzonderlijke fiches reeds ten rijksarchieve aanwezig was.
Blijkens de inventaris (opgemaakt 4 mei 1811 door de "afgaande scholtus" J. v.d. Plas Bouwmeester), die zich bevindt in een aanlegger ten rijksarchieve, waarin alle inventarissen van de aan de rechtbank te Deventer overgedragen archieven zijn opgenomen, werd het rechterlijk archief van het schoutambt Hellendoorn op 7 Mei 1811 overgenomen door de rechtbank te Deventer.
Tenslotte moet nog opgemerkt dat gegevens, betrekking hebbend op de schoutambten en haar rechterlijke archieven in het algemeen, te vinden zijn in de algemene inleiding op de rechterlijke archieven van Overijssel.

E. Vroom, 1949