Uw zoekacties: De Olijftak, 1872; p. 166

De Olijftak ( Regionaal Archief Rivierenland )

beacon
1  records
 
 
DOT_1872 De Olijftak
Erfgoedstuk
Tijdschriftpagina
De Olijftak, 1872; p. 166
Naam tijdschrift:
De Olijftak
Pagina:
166
Datum:
1872
Jaargang:
1872
Is onderdeel van:
f )
DE O L IJ F T A K .
Rauws herhaalde dit . En zonder dralen haalde een werk-man ( werkman ) een kleinen bak met water , en goot dit in de vlam ; doch toen het water in ' t smeer kwam en de lucht in den koker , brak de vlam met vrij sterkgedruisch uit tegen de onderste zoldering boven den boog over den voorgrond , en tevens van ter zijde over het tooneel heen .
Nu nam de vlam zeer schielijk de overhand , sloeg door de zoldering heen , en vatte beneden in het eerste scherm , dat omvergehaald en op het tooneel geworpen werd . Zoo spoedig kon dit niet geschieden , of de brand was reeds tot de bovenste schermen en de friezen over-geslagen ( overgeslagen ) , zoodat het gansche tooneel binnen weinige oogenblikken in lichte laaie vlam stond . De dikke en samengepakte damp zette zich welhaast naar alle zijden uit , waardoor het geheele gebouw als met een wolk overtogen werd . De brand nam nog te meer toe , nadat de vlam de touwen verteerd had waaraan dé kroonen hingen die een voor een brandende naar beneden vielen , en het eerste vuur in den bak brachten . Onmiddellijk viel ook het gordijn , door het verbranden van de touwen van boven , aan eenen kant neder . Dit voerde den schrik ten top . Het vuur nam hand over hand naar voren en boven de schouwplaats toe , en wel bij al de brandbare stoffen aldaar , met zulk een ongeloofelijken spoed , dat de vlam in minder dan tien minuten tijds aan de noord-zijde ( noordzijde ) van het dak uitsloeg , en dat de geheele schouw-burg ( schouwburg ) reeds ten negen ure van voren tot achteren in feilen brand stond .
Hoe men ook op het tooneel pogingen had aangewend om dien te stuiten , ' t was alles vruchteloos , en te meer was het gevaarlijk daar te blijven , omdat de zware wichten , van steun beroofd , het een na het ander , met donderend geluid nederstortten en in den plotselingen val alles verbrijzelden . Ondanks het dreigend gevaar van verplet of onder het gevaarte begraven te worden , bleven eenigen nog moedig voortvaren om het vuur te beteugelen of anderen , ware het mogelijk , te redden . Daaronder be-hoorden ( behoorden ) de directeur-generaal der stadsgebouwen Rauws , de tooneelmeester Brinkman , de machinist Tefters en twee vaste timmerlieden ; de twee laatstgemelden , inziende dat het ijdel worstelen was , namen de vlucht en vonden alleen hun behoud door uit een raam te springen , de drie anderen offerden uit overdreven plicht-besef ( plichtbesef ) hun leven op .
En hoe was ' t inmiddels onder de toeschouwers ge-steld ( gesteld ) ? Allervreeslijkst . Dat juist dien avond de schouw-burg ( schouwburg ) zeer vol bezet was ( vooral met aanzienlijken in de loges ) werkte tot nadeel . Volgens verhalen van personen , die de ramp hebben bijgewoond , en niet dan met het uiterste gevaar daaraan ontkomen zijn , blijkt het wel , dat dadelijk na de uitbarsting van de vlam groote ontsteltenis heerschte , die bij het snel ontwik-kelen ( ontwikkelen ) van den brand en in den stikdamp even spoedig tot een panischen schrik oversloeg , die groote wanorde baarde : daardoor verloor menigeen het leven , die ver-moedelijk ( vermoedelijk ) anders wel had kunnen worden gered . Alles was in een sprong op , en toen men het gordijn zag neerstorten ijlde alles met nog meer aandrang naar de deuren . De angstkreten , de hevige ongerustheid van echtgenooten , ouders , kinderen , vrienden en bloedverwanten voor elkander , alles liep hier te samen ( 1 ), // om eene ver-warring ( verwarring ) te veroorzaken , die den nood grooter maakte , in plaats van denzelven te verminderen . De deuren van den Bak en de Loges sloegen ( wat velen hier ook van gezegd hebben ) niet naar binnen , maar naar buiten open ( 2 ). Zij waren ook geenszins gesloten , en al hadde zulks plaats gehad ; zoude men ze gemakkelijk van zich hebben kunnen afstooten ; daarenboven heeft men ze gantsch te onrecht zoo naauw beschreven , dat er niet meer dan twee menschen te gelijk door konden . Zij waren dubbel , in het midden van eikanderen slaande , en hadden , wanneer zij aan weerszijde opengezet werden , eene wijdte van vijf voe-ten ( voeten ) . Maar de ontsteltenis was zoo algemeen en groot dat de
Zegt de schrijver van de Historie van den Am-sterdamschen ( Am-sterdamschen ) Schovtciurg , A mst . 1778 ; wiens beschrijvingvan den brand wij hoofdzakelijk hebben gevolgd .
Naar de overleveringen , bestaat hieromtrent ver-schil ( ver-schil ) van opgaven .
uitgang er werkelijk door belemmerd werd .» De ver-warring ( verwarring ) werd te grooter , daar bij den dikken walm de ademhaling moeielijker begon te vallen , sommigen in flauwte vielen , anderen door het sterk gedrang onder den voet raakten , en over ' t geheel de sterke begeerte om het gevaar schielijk te ontwijken , de een den ander in het wijken tegenhield ; de vlucht uit bak en loges ging dan ook veel trager , dan met eenige bezadigdheid het geval zou zijn geweest . Op de twaalfstuivers-plaats , de hoogste , en dus het dichtste bij den brand , was de toestand niet minder beklagelijk : de deur , welke in ' t portaal uitliep , was gesloten , doch werd spoedig opengestooten ; daardoor en door eene andere deur , op de Prinsegracht uitkomende , zijn verscheiden menschen ontkomen ; doch anderen liepen , in de verbijstering , een verkeerden weg , kwamen onder het brandende tooneel , bij de zinkluiken terecht ; door het inslaan van een raam in den gang , ook op de gemelde gracht uit-komende ( uitkomende ) , wisten de meesten hunner zich echter nog te redden . Gelukkig waren ook anderen die den ladder wisten meester te worden waarmee de lantaarns buiten den schouwburg werden ontstoken . Ieder greep naar het eerste beste middel , bediende zich van de naaste gele-genheid ( gelegenheid ) om zich uit den kolk van damp en vlammen te redden die met elk oogenblik in omvang toenam . Noodlottigerwijs was de deur in ' t middelschot van de staanplaats gesloten , daar men bij een zangspel die plaats onbezet liet ; vandaar dat , eer die deur open-gestooten ( opengestooten ) was , velen zich vergeefs derwaarts bega-ven ( begaven ) en , te midden der algemeene verwarring , moesten terugkeeren en daardoor natuurlijk het gedrang nog vermeerderden . Allerwegen waar men kon verbrak men ramen en doorgangen , om maar een doortocht tot uitred-ding ( uitred-ding ) te vinden en zich lucht te verschaffen , daar het opeen hoopen van de menschendr
Meer en meer personen raakten werkelijk door den damp bedwelmd , en werden verplet onder de instortende puinen van dit praehtfge gebouw , dat in minder dan twee uren tijds in de asch werd gelegd .
De vlam van buiten af gezien leverde een ontzettend schouwspel op . Niet slechts was de stad aan alle kanten zoo verlicht dat men op vele torens de uurwijzers zeer duidelijk onderscheiden kon ; niet slechts dat de daken van vele huizen in de stad zelf den akeligen gloed weerkaatsten , maar in verscheiden Noordhollandsche dorpen waande men dat de brand zeer nabij was . Uit sommigen werden spuiten naar het naastbijgelegen dorp gezonden . Volgens eenige berichten , had men tot zelfs in den Helder en op Texel , en aan de andere zijde tot in ' s Hage in die dwaling verkeerd . Te Haarlem meende men dat brand in het tolhek was ontstaan .
Te Amsterdam zelve was alles in rep en roer , en nog jaren daarna hoorde men door ooggetuigen of bij wijze van overlevering van den schrikvollen avond , toen de schouwburg was afgebrand .
Waren de verwarring en ontsteltenis in het brandend gebouw en den naasten omtrek groot , niet minder was de vrees in de huizen en op de straten , voor geliefde panden , die den avond van uitspanning licht in een van ramp en dood hadden kunnen zien verkeeren . Dichte drommen drongen naar de plaats des onheils . Hier wa-ren ( waren ) ouders in de hevigste spanning over het lot hunner kinderen , daar kinderen over dat hunner ouders , men slaakte allerzijds verzuchtingen om bloedverwanten en vrienden , die reeds verloren werden geacht en beweend . Al de verschijnselen en uitersten openbaarden zich van eene algemeene ramp . En niet alleen voor den schouwburg maar ook voor de belendende woningen was men niet zon-der ( zonder ) reden beducht ; weldra weken van daar personen en de kostbaarste goederen trachtte men alreeds te bergen . De wind , uit het noord-noord-oosten , bedreigde vooral de zijde van de Runstraat , waarin een paar stallen afbrand-den ( afbrandden ) ; toen de wind meer naar het oosten draaide , sloeg de vlam over tot eenige huizen verder in genoemde straat , in den Kal vergang , en op de Prinsengracht achter den schouwburg ; doch toen het weder stiller werd , nam het
Voorbeeld : Klik op de tekst voor meer
Organisatie: Regionaal Archief Rivierenland
laatste wijziging 06-06-2023
1 gedigitaliseerd