N.B. Zoals Dumbar. G. Dumbar, Tegenwoordige Staat van Overijssel, II, blzz. 303 - 392. in de 18de eeuw al heeft ondervonden, is de geschieddenis van de contributie een duistere en ingewikkelde zaak. In de eerste plaats is er de scheiding tussen het Staatse en het Spaanse bestuur in Overijssel, zodat we ons niet behoeven te verwonderen dat de ontvanger in zijn rekening van 1587/88 opmerkt: "Item van de geheele Twente ende samenhorige dorperen ende karspelen en heeft hij rendant niettegenstaande wat voorgewende middelen niet eenen stuver connen becomen, gelijcx hij oock met middele van executie oock niet en heeft connen doen overmits de garnisoenen allomme, alse die ruyteren van Lochem tot noch toe schoon drie carspelen uutgeroovet, jae dat meer is, bedwongen hebben ende noch dagelicx bedwingen haere contributie aen hunnen handen te stellen" (nr. 2446, fol. 19).

De rekeningen van de Spaanse ontvangers zijn het beste bewaard gebleven: die van Salland lopen van 1596/97 tot 1630, die van Twente van 1596/97 tot 1630, die van Vollenhove van 1592/94 tot 1631. H.C. Hazewinkel, Het zg. Spaansche archief, in Verslagen 's Rijks Oude Archieven, XLVII (1924) dl. 2 blzz. 489 e.v. de nrs. 17 - 40, 72 - 105 en 150 - 179.. De contributie wordt vaak met de brandschatting op een lijn gesteld. Vermoedelijk moet dit zo worden opgevat, dat de Staten in het door de vijand bezette gebied een gelijk bedrag aan brandschatting trachtten te heffen als aan de Spaanse overheid werd opgebracht, en dat in het bevrijde gebied een soortgelijke belasting werd geheven, die men contributie noemde. Langzamerhand werden beide termen door elkaar gebruikt. Het is aan twijfel onderhevig of de contributie teruggaat op schattingen, die men hier vóór 1578 hief; wel werden naast de in dit overzicht behandelde contributie soms nog bijzondere schattingen gevorderd, die met dezelfde naam zijn aangeduid. Toen Deventer in 1578 door de Staatsen werd belegerd, is ten behoeve van de oorlogsvoering aan het gehele gewest een schatting opgelegd, die ook al contributie heette; de verantwoording daarvan geschiedde door de Thesaurier van Overijssel (zie de nrs. 1913 - 1915).

Aanvankelijk werd, na het verdwijnen der thesauriers, de contributie ingevorderd door twee gedeputeerden van Ridderschap en Steden, die over een kwartaal of een nog kortere termijn hun rekeningen overlegden; deze werden afgehoord door een commissie ad hoc. Bij een door Leycester getekende commissiebrief van 3 aug 1587 is de Zwolse burgemeester Lubbert Ulger aangesteld tot ontvanger van de contributie van Staatse zijde; men kan in dit ambt de voortzetting zien van de thesauriers van Overijssel, maar het komt ons voor dat de ontvanger-generaal van de contributie toch een beperkter arbeidsveld had. In ieder geval, Lubbert Ulger ontving zijn instructie van de Raad van State en heeft in handen van dit college de eed afgelegd; de Raad van State heeft ook in de beginne zijn rekeningen afgehoord. Dit kwam, omdat na de verovering van Steenwijk en de overgang in 1587 van Deventer naar Spaanse zijde, Ridderschap en Steden "die contributiën en brandschatten van 't platteland, waarover die vijant merendeels domineerde, in handen der heeren Raden van State op sekere conditiën gesteld hadden". B.J. van Hattum, Geschiedenis der stad Zwolle, III (1769) blz. 235 [A 1714]; G. Dumbar, Tegenwoordige Staat van Overijssel, II blzz. 344 en 356 [A 4964]..

De opbrengst van de contributie kwam, nu het grondgebied van het Staatse Overijssel zoveel kleiner was geworden, aan de Generaliteit; de provincie behield zich alleen een opgeld voor van twee stuivers per gulden van 22 stuivers en ook dit opgeld werd door de ontvanger L. Ulger verantwoord. Hiervan zijn de rekeningen van 1591 tot 1594 bewaard gebleven. Het kwam voor, dat edelen en steden bepaalde bedragen voorschoten, die zij dan uit provinciale belastingen als het opgeld op de contributie zouden terugkrijgen. Men ging die heffingen, strekkend tot terugbetaling van geleende gelden, vaak "leningen" noemen en langzamerhand werden deze leningen met de contributie en de verponding als belastingen op één lijn gesteld. G. Dumbar, Tegenwoordige Staat, II blz. 331 [A 4964]. Zie ook: inv. nrs. 2513 en 2514.. In 1593 waren de omstandigheden gewijzigd: Deventer Zutphen en Steenwijk, benevens verschillende havezaten als Rechteren en Schuilenburg waren weer Staats geworden en in de herfst van dat jaar droeg de Raad van State de ontvanger op de contributiën voortaan jegens Ridderschap en Steden of hun Gedeputeerden te verantwoorden. Zo is het te begrijpen dat de nrs. 2446 en 2447 beide op het plat hebben staan: "Eerste rekeninge van Lubbert Ulger". Zij betroffen belastingen, die vóór 1593 immers aan de Generaliteit en na dat jaar aan de provincie verschuldig waren.

In 1600 zijn de Generale middelen van consumptie en de verponding ingevoerd en de contributie is afgeschaft. Volgens Dumbar is zij in 1607 weer ingesteld om het volgende jaar andermaal te verdwijnen. G. Dumbar, Tegenwoordige Staat, II blz. 379 [A 4964].. In de nu komende jaren zien we, dat de verponding eerd wordt ingevorderd in de vorm van een maandelijkse contributie. Blijkens de rekeningen van de ontvanger van Mastenbroek (de nrs. 2461 - 2495) is tot ca. 1645 naast de verponding de brandschatting geheven, die sindsdien contributie heet en toen misschien al het karakter van een grondbelasting had aangenomen. In de tweede helft van de 17de eeuw is de contributie naar het voorbeeld van de verponding tot een grondbelasting geworden; beide middelen worden dan ook tesamen verantwoord. Behalve de ordinaris-contributie werd in de regel ook een extra-ordinaris contributie geheven. Voor kohieren en collecteboeken uit die tijd verwijzen we naar de verponding. De contributie werd kerspelgewijs geheven en moest maandelijks betaald worden; bij afzonderlijke staten werd vastgesteld hoeveel ieder kerspel had op te brengen. De rekeningen werden meestal ten landdage door een achttal daartoe gecommitteerde leden van Ridderschap en Steden afgehoord en niet door de Gedeputeerden. Zie ook inv. nrs. 2461 - 2512 en W.J. Formsma. De archivalia van de Oldenzaalsche Oudheidkamer (1940), de nrs. 49, 58, 59, 78 en 82. Zie ook de inv. nrs. 3878 - 3900.