Wonen in twee kernen?
Als iemand vertelt dat hij in Berg én Terblijt' woont zeg ik hem onomwonden: dat kan niet. Om dat te verduidelijken moet ie de plaatsnamen maar eens verwisselen: iedereen zal beamen dat het onmogelijk is om in ,Terblijt én Berg' te wonen. In twee aparte kernen dus. Tot de herindeling ging dat wel nog op omdat ermee de gemeente Berg en Terblijt kon worden bedoeld. Maar die gemeente is begin 1982 opgeheven en bij de nieuwe gemeente Valkenburg aan de Geul gevoegd. Het plaatsnaambord ,Berg en Terblijt', dat nog op de top van de Rasberg staat, mag dus verdwijnen.
Op een bord van Natuurmonumenten, dat nabij de Drie Beeldjes staat, irriteert mij de in het woord Schaelsbergerbos. Die ,l' is er ooit met de haren bijgesleept door de oud-pastoor Ad Welters. Hij vond dat de naam van de berg met de alom bekende kluis was afgeleid van ,schedelberg', want dat was volgens hem ook het geval met de Schilberg in zijn geboorteplaats Echt waarop toevallig ook
een kluis staat. Maar zo simpel mag je geen verbindingen leggen. In het boek
,Kluizenaars in Limburg' (1950) schrijft Welters op pagina 24 dat Schilberg en
Schaelsberg dezelfde afleiding hebben, namelijk van Schedelberg. ,,Op beide plaatsen vinden wij dan ook de Calvarieberg terug in de vorm van een veldkruis, waaruit zich later de kluis ontwikkelde," aldus Welters. Blijkbaar wil de pastoor o zo graag de Calvarieberg uit Jeruzalem, waarop Christus is gekruisigd en waarvan de vertaling ook ,schedelberg' is, naar Limburg halen.
In hetzelfde boek schrijft hij op pagina 101 dat de naam ,Tsaeschberg' reeds voorkomt in een acte uit 1455, die zich in de inventaris van het klooster Sint Gerlach te Houthem bevindt. Bij elke naamkundige zou nu een belletje gaan rinkelen. Het is dus Schaesberg zonder ,l'. De betekenis kon ,scheidingsberg' zijn, een ,waterschei' of heuvelrug tussen twee dalen met elk een aparte waterafvoer. Hier het dal van Euverem aan de westkant en het dal van de Walemerweg aan de oostkant.

Overigens gaat mijn voorkeur uit naar Schaasberg met dubbele ,aa' boven de ouderwets ,ae' om de simpele reden dat de ,ae' in ,Sjaesberg' in het Valkenburgse dialect wordt uitgesproken als de ,ai' in het Franse ,migraine'.
Zeg het maar eens hardop: Sjaisbergl

Onderweg von Vaenburg naar Houthem is na de rotonde bij de Beekstraat een bord te zien met de vermelding ,Strabeek' en daaronder de toevoeging ,Houthem - Sint Gerlach'. Dat kan niet serieus zijn. Alsof de buurtschap Strabeek tot een gemeente ,Houthem - Sint Gerlach' zou behoren. De samenvoeging ,Houthem - Sint Gerlach' is alleen te horen in de trein als die het plaatselijke station nadert. Weghalen of aanpassen dus.

Geen Spaans Leenhof
In het verleden heb ik al vaker in woord en geschrift betoogd dat het monumentale gebouw, waarin al decennialang de VVV Het Geuldal (nu Zuid-Limburg) is gevestigd, onmogelijk onderdak kan hebben geboden aan het Spaans Leenhof. Argumenten en bewijzen zijn er te over. In het kader van dit verhaal beperk ik mij tot een tweetal.
Na de tachtigjarige oorlog en de onzekere nasleep daarvan werd het Spaans Leenhof, een soort rechtbank die namens de Spaanse koning diens leengoederen verpachtte, in ere hersteld. Omdat dit niet meer kon in de Staats (of Hollands) geworden stad Valkenburg werd het Spaanse leenhof in 1667 ondergebracht in een gebouw in het gehucht Sint Pieter, dat behoorde tot de heerlijkheid Schin op Geul die Spaans was gebleven. De eerder genoemde pastoor Welters gaat in de fout als hij de huidige Gosewijnstraat rekent tot Sint Pieter. Hij beweerde dat de Geul de grens tussen Staats Valkenburg en Spaans Schin op Geul zou zijn. Maar in een acte uit 1698 is het bewijs te vinden dat niet de Geul maar de huidige Reinaldstraat de grens vormde. In de acte staat beschreven hoe schout en schepenen van enerzijds Valkenburg en van anderzijds Schin op Geul een grenscontrole starten op de straat gaande van Sint Pieter naar Sint Gerlach.

Het blijkt dat de eigenaren van de percelen aan de Valkenburgse kant al de verplichte reparatie van de straat tot op hun helft zijn nagekomen. Die van de Schin op Geulse kant krijgen de wacht aan gezegd om dat ook op hun helft te doen. Geen sprake van de Geul.
Een minstens zo sterk argument kan worden verkregen uit eigendomsverhoudingen en bewoning van het pand in de Gosewijnstraat, zoals aan de hand van archiefstukken is uitgezocht door de historicus Lei Deckers.

Dan blijkt dat op 17 juli 1702 Maria Catharina Limpens het huis erft dat dan bewoond wordt door Willem van de Roer, schepen van Valkenburg en griffier van het Staats leenhof. Het zal toch niet waar zijn: de griffier van het Staats leenhof woont in het Spaans leenhof! Op 16 april 1725 wordt het pand verkocht aan Maria Hester de Vignon, de weduwe van Willem van de Roer. Het blijft daarna in het bezit van deze voorname Protestante familie met in 1770 als laatste erfgenaam W.D. de Vignon, de Staatse luitenant-drossaard van Valkenburg. Intussen heeft bijvoorbeeld ene Thomas Sleijpen op 11 maart 1737 'sijn voorcaemer aen de straet tot Sinte Peter bij Valckenborgh'
verhuurd ten behoeve van het Spaans Leenhof. Dat valt niet met elkaar te rijmen.

Strucht verdwenen?
Met een plaatsnaambord ,Strucht' is eigenlijk niets mis. Behalve dan dat het is verdwenen. Buurten als Schoonbron, Walem, IJzeren, Strabeek, Sint Gerlach, Vroenhof, Vilt, Geulhem en Terblijt hebben wel een eigen plaatsnaambord en Strucht niet. Dat is raar en historisch gezien een blunder. Al die genoemde gehuchten hadden niet wat Strucht wel bezat: een historie als zelfstandige heerlijkheid en naderhand gemeente.

Op 23 mei 1988 is het verzuim hersteld als in aanwezigheid van onder andere de schutterij van Strucht (!) een bord Strucht wordt onthuld aan het begin van de buurt komend uit Oud-Valkenburg. Toenmalig wethouder Martin Eurlings onderstreepte in zijn toespraak historisch belang van het bord. Wanneer het daarna is weggehaald en waarom is onbekend.
Als ene Don Quichot, die vecht tegen windmolens, heb ik niet de illusie dat nu snel bordjes worden verhangen. Ik troost me met de gedachte dat wat niet is ooit nog eens komen kan.

Onderschrift bij foto's:
•De Alkmaarse stadsarchivaris C.W Bruinvis tekent in 1882 dit gebouw dat hij ,Huis van den heer Quaedtvlieg' noemt.

•De boerderij op Sint Pieter waarvan eigenaar Thomas Sleijpen de voorkamer aan de straat verhuurt als vergaderzaal voor de leden van het Spaans Leenhof. Het Middeleeuwse gebouw is in 1965 afgebroken na het vertrek van de zusters Franciscanessen van de heilige Jozef naar het voormalige Jezuïetenklooster.

•Onthulling van het bord ,Strucht' met rechts koning Hans Ackermans en koningin Carla van de schutterij; rechts de wethouders Martin Eurlings, Ed Sprokkel en René Simons. (Foto: Frits Widdershoven in het Limburgs Dagblad van 24 mei 1988).

•Spaans Leenhof
Dit gebouw dankt zijn naam aan de periode dat de regering da Spaanse Nederlanden er een leenhof (o.a. voor rechtsgedingen) had gevestigd.
Het werd gebouwd in 1661, het jaar dat het Land van Valkenburg werd verdeeld tussen de Spaanse Kroon en de Republiek der Verenigde Nederlanden.
De Geul ruimde toen de grens.
Het gebied aan de noordzijde bleef Spaans, het gebied aan de zuidzijde werd Staats. Het Spaans Leenhof is Sinds 1964 de zetel van de V V.V. Het Gnuldal, de oudste V.V.V. van Nederland.
Het Spaans Leenhof is Rijksmonument.

Verder is aan het begin van het Octaaf Sint Gerlach een tentoonstelling geopend over Pater Damiaan. Deze tentoonstelling is de eerste in een reeks gedurende het jaar van de Goddelijke Barmhartigheid. Tevens loopt tot die tijd ook nog de expositie over archeologische vondsten rond kerken, kloosters en kastelen in Valkenburg.

De exposities zijn nog te bezichtigen tot en met 6 maart in het Heiligdom en Schatkamer van Sint Gerlach, Onderstestraat 1 te Houthem. Openingstijden: dagelijks van 10.00-17.00 uur. Vrije gave wordt op prijs gesteld en benut voor het onderhoud van kerk (Rijksmonument) en Schatkamer.

Op de feestdag van St. Gerlach - dinsdag 5 januari - zal Mgr. dr. E. de Jong, hulpbisschop van Roermond, voorgaan in de Pontificale Hoogmis van 10.00 uur.
Op de overige dagen van het octaaf zijn er vieringen, deels 's morgens en deels 's avonds.
Na elke viering is er verering van de relikwie van St. Gerlach en zal het Gerlachusbrood gezegend en uitgedeeld worden. Tevens is er gelegenheid voor een biechtgelegenheid.
Voor een overzicht van al deze vieringen, verwijzen we naar de parochiesite van de parochie: www.st-gerlach.nl. en affiche.
Info: Wiel Coenjaerts, coördinator octaaf Tel.: 043 - 6042336